اسکندر ختلانی

اسكندر ختلانى
زادروز	۲۰ مهر ۱۳۳۳ شهر کولاب، تاجیکستان
درگذشت	۳۱ شهریور ۱۳۷۹ مسکو، روسیه
آرامگاه	کولاب
محل زندگی	دوشنبه، کابل، مسکو
ملیت	تاجیک
نام‌های دیگر	اسکندر عیدی زاده، (به فارسی تاجیکی: Искандар Хатлонӣ)
پیشه	شاعر، مترجم، روزنامه نگار، مدافع حقوق بشر، فعال سیاسی
سال‌های فعالیت	۱۳۴۹—۱۳۷۹
سبک	شعر نو، شعر نیمایی
آثار	چهار مجموعۀ شعر

اسکندر ختلانی (به فارسی تاجیکی: Искандар Хатлонӣ) (اسکندر عیدی زاده، ۲۰ مهر ۱۳۳۳، کولاب، تاجیکستان — ۳۱ شهریور ۱۳۷۹، مسکو، روسیه) — شاعر، مترجم، روزنامه نگار برجسته فارسی زبان و فعال سیاسی و اجتماعی از کشور تاجیکستان بود.

زندگینامه

پنداشتی که ریشهٔ پیوند من گسست

در سینه‌ام هزار خراسان نهفته‌است.

اسکندر ختلانی در ۲۰ مهر سال ۱۳۳۳ (۱۲ اکتبر ۱۹۵۴) در خانوادۀ آموزگاران در شهر کولاب در تاجیکستان زاده‌شد. دبیرستان را در زادگاهش به پایان برد و سپس تحصیلاتش را در دانشگاه ادبی ماکسیم گورکی در مسکو به پایان رسانید. همزمان با دانشجویی، برای بخش برونمرزی رادیوی شوروی خبرنگاری می کرد.

پس از انجام تحصیل در مسکو، اسکندر مدتی در هفته نامۀ «ادبیات و صنعت» در شهر دوشنبه کار می کرد. آن زمان شوروی با افغانستان می جنگید و او را به کابل فرستادند، زیرا به گفتۀ دوستانش، اسکندر نه تنها دانندۀ زبان فارسی، بلکه یکی از بهترین مترجمان زبان روسی در اتحاد شوروی بود و گفتار رایزن روسی رئیس جمهوری افغانستان را به فارسی ناب و گفتار رهبران افغانستان را به روسی سره برگردان می کرد.

همزان با مترجمی، اسکندر عیدی زاده استاد دانشگاه علوم اجتماعی کابل نیز بود. در همین زمان بود که سومین مجموعۀ شعرش به نام «صدای پای واژه ها» در سال ۱۹۸۸ میلادی در کابل منتشر شد. نخستین شعرهای اسکندر ختلانی هنوز در زمان دانش آموزی وی در دبیرستان در اواخر دهۀ ۱۹۶۰ میلادی در روزنامه های شهری، استانی و کشوری تاجیکستان منتشر شده بود.

اسکندر پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان در ۱۵ فوریه ۱۹۸۹، به مسکو برگشت و فعالیت خود را در زمینۀ خبرنگاری بین‌المللی ادامه داد و در اوایل دهۀ ۱۹۹۰ میلادی خبرنگار بحش فارسی رادیوی بی بی سی شد.

در پایان دهۀ ۱۹۸۰ میلادی اسکندر که همواره در پی تشکیل محفل سیاسی روشنفکران تاجیکستان بود، یکی از بنیادگذاران نخسنین محفل سیاسی تاجیکستان به نام «رو به رو» (۱۹۸۸ میلادی) و جنبش مردمی «رستاخیز» (۱۹۸۹ میلادی) شد. وی در روند مبارزۀ روشنفکران برای مقام دولتی زبان فارسی تاجیکی از پیشگامان این جنبش بود. اسکندر یکی از انگشت شمار فعالانی بود که شهادت جوانان به دست حکومت کمونیستی تاجیکستان در بهمن ماه خونین ۱۹۹۰ میلادی در دوشنبه را محکوم کرده اند.

پس از بازگشت به مسکو در آغاز دهۀ ۱۹۹۰، اسکندر نخستین نشرِیۀ آزاد تاجیکی را تأسیس داد که به نام «مژده» و به خط تاجیکی و خط فارسی منتشر می شد. اسکندر از آن افتخار داشت که با این روزنامه توانسته است پلی میان پارسی زبانان جهان استوار کند.

اسکندر از سال ۱۹۹۵ میلادی تا دم مرگ خبرنگار بخش تاجیکی رادیو آزادی بود.

اسکندر عیدی زاده ختلانی ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۰ در منزلش در مسکو با تبر کشته‌شد. علت قتل او را پوشش خبری دومین جنگ روسیه در چچن بیان کرده اند که آن زمان موضوعی حساس برای روسیه بود. قاتلان وی تا کنون شناسایی و دستگیر نشده اند.

شعرها

اشعار اسکندر ختلانی در چهار مجموعۀ شعری منتشر شده که «پرواز» (۱۹۸۱)، «شکوفه» (۱۹۸۶)، «صدای پای واژه ها» (۱۹۸۸) و «کشایش» (دهۀ ۲۰۰۰) نام دارند. پس از مرگش برادرش علیشیر عیدی زاده مجموعۀ جدیدی را تهیه کرد که همه اشعار وی را از زمان دانش آموزی تا دم مرگش در بر می گیرد.

از نمونۀ اشعار اسکندر ختلانی شعری است که در کتاب ادبیات دوم دبیرستان چاپ شده‌است:

در خون من غرور نیاکان نهفته است		خشم و ستیز رستم دستان نهفته است
در تنگنای سینهٔ حسرت کشیده ام		گهوارهٔ بصیرت مردان نهفته است
خاک مرا جزیرهٔ خشکی کمان مبر		دریای بی کران و خروشان نهفته است
خالی دل مرا تو ز تاب و توان مدان		شیر ژیان میان نیستان نهفته است
پنداشتی که ریشهٔ پیوند من گسست		در سینه ام هزار خراسان نهفته است.

پیوند به بیرون

• درباره ششمین سالگرد اسکندر ختلانی در وب‌گاه آزادی به خط سیریلیک(الفبای تاجیکی)

منابع

• نوشتار دکتر هارون امیرزاده درباره اسکندر ختلانی
• کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان
• ویکی‌پدیای انگلیسی
• ویکی‌پدیای تلجیکی