طوایف لک ایران
این مقاله نیازمند تمیزکاری است. لطفاً تا جای امکان آنرا از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید، سپس این برچسب را بردارید. محتویات این مقاله ممکن است غیر قابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
این مقاله دارای فهرستی از منابع، پیوندهای بیرونی یا بخش مطالعهٔ بیشتر است، اما به خاطر نداشتن پانویس و یادکردهای درونخطی، منابع آن همچنان مبهم هستند. لطفاً با افزودن یادکردهای دقیق این مقاله را بهبود دهید. |
لـَک نام قومی ایرانی است که در باختر و جنوب باختری ایران زندگی میکنند. زبان مادری لکها لکی است و مذهب اکثر آنان شیعه است.[۱]
ایلات و طوایف لک[ویرایش]
- ایل بیرانوند بیرانوند بزرگترین ایل لک است؛ که جمعیت آن حدود ۵۰۰ هزار نفر است.[۲]ایل بیرانوند طوایف فراوانی دارد محل سکونت این ایل استان لرستان خوزستان و ایلام است.
- بالاوند: هلیلان، زردلان و مایدشت
- کاوشوند: هلیلان و زردلان
- جلیلوند: دینور
- نامی وند: منطقهٔ ماهیدشت کرمانشاه
- پایروند: کوه پرآو در شمال شرقی کرمانشاه، منطقهٔ درودفرامان در شرق کرمانشاه
- هموند: منطقهٔ درودفرامان در شرق کرمانشاه
- شیرازی یا شیرازوند: منطقهٔ درودفرامان
- احمدوند: انکوخاصی علیاو، قسمتی از درودفرامان
- حسنوند: شامل طایفههای چراغ، دولت شاه، میه فر، کاکلوند، خوانین، پولا، زیودار و سیاهچوش می شونددرشهرستان سلسله
- یوسفوند: :شهرستان سلسله
- کلیوند یا کولیوند: :شهرستان سلسله و دلفان
- فلک الدین: خاوه بین نهاوند، الشتر، سیمره
- کرم علی یا کرم علی وند: خاوه، دلفان از شمال غربی لرستان بین کرمانشاه هرسین و الشتر
- کاکاوند: هرسین، چمچمال و دلفان. این ایل شامل هفت طایفه به نامهای علی، غیب غلام، مظفروند، ولد وند، مراد، تاجدینوند و باریکوند میباشد. کاکاوند بزرگترین ایل لکستان است همچنین بعد از بیرانوند (که تلفیقی از لک و لر است) بزرگترین ایل لرستان است.
- اولادقباد یا اؤلاقائ یا اؤلاقووا :دلفان و کوهدشت و به طور پراکنده در شهر هرسین و کرمانشاه، شامل۳ تیره: جافر، صالح، کرم ویس
- سنجابی :دلفان (اصیل)
- میربگ: دلفان (اصیل)
- شاهیوند:دلفان
- موسی وند: انتهای خاک خاوه دلفان
- نورعلی:دلفان (اصیل)
- احمدوند:دلفان
- آزادبخت: طایفه بزرگی در شهرستان کوهدشت واقع در استان لرستان، طوایف لک زبانی با این نام در ترکیه و خصوصاً روسیه نیز گزارش شدهاند.
* ایل ایوت وند:(اِیوتین دلفان اصیل)، به طور وسیعی در سه استان لرستان، کرمانشاه و همدان زندگی میکنند، پراکندگی جمعیت ایل ایوت وند به ترتیب جمعیت شهرنشین آن در شهرستانهای کوهدشت لرستان، نورآباد لرستان، کرمانشاه، هرسین، کرج، شهریار، ورامین، تهران، کنگاور، صحنه، تویسرکان، بیستون، اسدآباد، نهاوند و خرمآباد میباشد، در فریدن اصفهان چندین روستا از ایل ایوت وند ساکن هستند که عدهای کثیری از آنها در شهر فریدن و بقیه در روستاها ساکن هستند.
ایل ایوت وند دارای بیش از ۲۷۰ آبادی (روستای بزرگ و کوچک) در سه استان لرستان، کرمانشاه و همدان میباشد، ایوت وند دارای ۱۸ تیره اصلی میباشد، که به ترتیب الفبا به شرح ذیل میباشند:
۱- آخیسَن (آخیسوند)، ۲- آخه جان (شامل اولاد چراغ خان (سردار نادر شاه افشار) و کلو)، ۳- الوار، ۴- سمایلن(اسماعیل وند)، ۵- بیرکن(بیرکوند)، ۶- باوو وه لیین(باوالی)، ۷- تال ون(تالوند) خود دارای پنج تیره میباشد (سلطان قلی، کدخدا، فیضی، علی صالح، تالون)، ۸- تووی ین او وی(تونابی)، ۹- خالوند (در مناطق چم کریم، وروشت، گلستانه، بادام شیرین، گور موالی، پشت گر دلفان، در گرمسیر هرین کوهدشت، در کرمانشاه فهوار محال، دورد فرامان، مایدشت، سر فیروزآبادروستای سراب و سخر علیا و همچنین در اسد آباد روستایی کووانج)، ۱۰ - دسنن یا دست نوند(ده حسنوند) خود دارای پنج تیره مِلال (مولاها)، مه تقی (محمد تقی)، هوز هییر (حاجی حیدر)، خلیفه و هوز سهیل، که در منطقه آخه میران، سربایر، کله کله، دولیسکان، کن کت (ییلاق) و در گرمسیر وره زرد، هرین خلیفه، روستای هوز خلیفه قرعلیوند کوهدشت و همچنین در کرمانشاه: سراب مایدشت، سرفیروزآباد، داردروش (دار درفش)، جیران بلاغ و هرسین ساکن میباشند، ۱۱- درگاون(درگاه وند)، ۱۲- دو رئش (درویش)، ۱۳- زَرینی(معروف به سادات زل نور)، ۱۴- کُرآ لانی (کُر ابدالانی یا شا ابدلانی)، ۱۵- سیرکن(سیرکوند)، ۱۶- گُجن (گُجوند)، ۱۷- ملک شئن(ملک شاه وند)، ۱۸- هی یا اوه ویی (هویابی)
- عثمانوند: منطقهٔ عثمانوند در جنوب کرمانشاه
- جلالوند: در جنوب کرمانشاه و همجوار عثمانوند. جلالوند: کرند غرب در کرمانشاه* اولادقباد: دلفان، هرسین وکوهدشت
- بیژنوند (بیجنوند): دارابی، صفرخانی، حیدبگی، بیژنوند حانی و جنوب پل سیمره به طرف سرابله
- منطقهٔ هلیلان: هلیلان، کنار رودخانهٔ سیمره
- منطقهٔ مایدشت: بخش سرفیروز آباد
- میروند: خاک الشتر
- فلانی: کاکارضا
- لک: اسفندآباد، چهار کاد، علی وردی
- قلابوند: کوه طافا، کوه هشتاد پهلو
- گراوند، رومانوند، آدینه وند، روماینوند، ماولین یا بوالیند، کرنالوند، کرناتی، کوشکی، ازدجوند یا ازدج، آزادبخت: محل سکونت جنوب غربی خرمآباد، جنوب دلفان، بین رود کشکان و سیمره، خاوه و طرهان
- دالوند، هلیلان، بالاوند، دینارآوند، زینل وند، سکوند، کبیر کوهی، کر، مهکی یا محکی، بادرانی:
- طوایف پشتکوه لکی محل سکونت آنها در جنوب کرمانشاه، رودخانهٔ سیمره، دزفول، بین النهری، جنوب کرمانشاه، کولک و ارکوازی
- آبدامانی، دشتی یا دشتی وند، قلم مراد خانی، کید خورده وند، دیناروند، ریزوندی، همایون وند، خیر یا خیروند، قنیوند، شمس الدین و خضروند: نزدیک آبدانان، دهلران، بیک و سوسیان، تمین و کرازان
- غیاثوند، جلیلوند، کاکاوند: اطراف قزوین و ملایر
- لک، سهرابی یا سهرایوند: اطراف سیرجان در استان کرمان
- چهار ملیلوند، لک، رحیمی: ایلهای لک در منطقهٔ قشقایی فارس، وندا، کرانی، لک، منطقهٔ همراه عمله در دو فرسخی حنا، قسمتی در چهار فرسخی یزدخواست، کنار رودخانهٔ رحیمی
- طایفه جمور یا جمیر بزرگترین طایفه کوچنده این قوم است که در مناطقی بین کرمانشاه و همدان و کردستان عراق سکونت دارد.
- قیاسوند (قیاسی. غیاثی یا غیاثوند) نام یکی از طوایف بزرگ لک و لک زبان است که در ایران و عراق زندگی میکنند. طایفه قیاسوند از هفت تیره تشکیل شده است. طوایف قیاسوند در استان ایلام در دره شهر، دهلران، آبدانان و در استان لرستان در خرمآباد، ملایر، نهاوند، و پلدختر و استان کرمانشاه و استان زنجان، رودبار، منجیل، لوشان، طرازان، تهران ساکنند. در عراق اکثر در شهرهای الحی البدره و الکوت ساکنند لازم است ذکر شود که در عراق این طایفه را با نام فیلی) القیسی) میشناسند.
- دهستان لکستان در در استان آذربایجان غربی و عدهای از ساکنان میانکاله و روستای زاغمرز از توابع بهشهر مازندران خود را لک میدانند. . تیرههایی از لکها در استانهای قزوین و خراسان ساکن هستند.
- بخشهایی از طوایف لک در کردستان ترکیه، سکونت دارند بخشهایی از طوایف لک در کرکوک و خانقین در کردستان عراق، سکونت دارند.
- لکهای کرکوک (منطقه تق تق کرکوک) که عبارتند از روستاهای: قشقه، خورخور، آومار و چند روستای دیگر.
- لکهای منطقه دشت اربیل که عبارتند از روستاهای: دوشیوان، آودلوک، اصحاب لک و بعدها در سراسر دشت پراکنده میشوند و از این طوایف تشکیل شدهاند: ابراهیمی، اسماعیلی، خمان و جردیسی. البته کلمه لک در اسامیجغرافیایی بسیاری دیده میشود که عبارتند از: روستای جدیده لک، برایم لک، آودلوک (ئاودهل لهک)، اصحاب لک، روستای لک خورماتو، به لکهای منطقه خورماتو لک گرمیانی میگویند.
دیدگاهها[ویرایش]
- سر پرسی سایکس دربارهٔ لکها میگوید: بخشی از لکها در سال ۱۲۷۹ شمسی (۱۹۰۰ میلادی) از جیرفت به سمت گیسکان میروند که ییلاق و قشلاق دارد. طوایف لک عبارتند از: درمریدی، گوالی، لیاسی، میرزایی، یارغایی، خواجه دایی، زردشتی، شهسوار، تهرانی، درویشی، تمرادی، سهرابی، خرو، زرایی، چارچی و گداری. کتاب آمار ایران در سال ۱۳۶۱ شمسی «لک» را به این طوایف تقسیم میکند: سرگداری، کوچک خانی، مهنی، سلطان شیخ و عرب سلنار. طایفه جمور یا جمیر بزرگترین طایفه کوچنده این قوم است که در مناطقی بین کرمانشاه و همدان سکونت دارد. بخشی از این قوم در مهران و دهلران و خوزستان سکونت دارند و در تابستانها نیز به سمت کوهستانهای کرمانشاه و همدان کوچ میکنند. بخشی دیگر از قوم جمور در شمال خانقین سکونت دارند، حکومت عراق نام قوم جمور را به قوم «جبور» عربی تغییر داده بود در حالی که جمور از لغت «گمو» به معنای سیار (کوچنده) گرفته شده است. به احتمالی بسیار قوی لکهای ساکن در استانهای کرکوک، سلیمانیه، اربیل و موصل هم از طایفه جمور باشند. طایفه جمور در کردستان شرقی از بخشهای زیر تشکیل شده است: عبدلی، گومه یی، به رازی و شاهی. جیمز موریتی جهانگرد انگلیسی که در سال ۱۸۱۰ میلادی از ایران دیدن کرده است، میگوید: لک در سراسر ایران پراکنده شده است و طایفهای بزرگ است و از چند بخش تشکیل شده است. در اصل ایرانی اند و خود را کرد میدانند، نویسنده در ادامه میگوید لکهای کرمان در سال ۱۰۵۰ قمری از بندرعباس به این منطقه آمدهاند. وزیری نیز میگوید در منطقه برنجان کوهستانی، چندین نام جغرافیایی دیده میشود که دربردارنده عنوان «لک» هستند که متعلق به «لک» هاست. در ادامه اینگونه دربارهٔ طوایف لک ساکن در این منطقه میگوید: درمریدی، گودالی، میرازیی، خواجه، زروسی، شهسواری، تهرانی، درویشی، غزاوی خدر. در سال ۱۲۷۹ سر پرسی سایکس میگوید: گیسکان منطقهای کوهستانی است که قوم لک در آن ساکن اند. اکبر وقایع نگار میگوید: بیشتر لکهای لکستان در کلیایی و کرمان و استان کردستان ساکن اند و شماری از لکها نیز به اجبار در اصفهان سکونت داده شدهاند.
آیت محمدی کلهر میگوید: هداوند یکی از طوایف بزرگ قوم لک است که همراه با کریم خان زند به شیراز رفتهاند. پس از به روی کار آمدن قاجارها به دستور آقا محمد خان قاجار لکها به مناطقی چون اطراف تهران، دماوند، ورامین، لار، توچال و بخش ایوانکی، روستاهای سنگاب و کرسی علیا، کرسی سفلی و چنداب منتقل شدند. شماری از آنها نیز در ساوه و زرند و قزوین ساکن شدند. لک هداوند در شهرستان ایوانکی استان سمنان از سه طایفه اصلی سیرس، خانی و میرزایی تشکیل شدهاند و در مجموع بالغ بر ۴۲ طایفه را شامل میشوند. همچنین آقا محمدخان قاجار شماری از لکها را به کلاردشت مازندران منتقل کرد. ژوکوفسکی میگوید: لک یکی از اقوام «تلخ دشت» است که در سال ۱۸۸۵ به آنجا منتقل شدهاند، لکها به گویشی نزدیک به گویش هورامیتکلم میکنند. تلخ دشت در جنوب غربی شیراز واقع شده است. ژوکوفسکی در بخش ۴ کتابش میگوید: لکهای طایفه جاویدی ممسنی به گویش لری ممسنی سخن میگویند، همچنین میگوید طایفه دیگری از لکها به نام لک زندی در میان ممسنیها دیده میشود که بخشی از آنان در شیراز ساکن اند. در اینجا اشارهای به زبان یا گویش لکهای زندی نشده است. د. جمشید صداقت کیش در کتاب کردان پارس و کرمان از لکهای ساکن میان قشقاییان سخن به میان آورده و میگوید: امروز در طایفه کشکولی قشقایی خانوادههایی ساکن اند که به لک مشهورند و به زبان ترکی تکلم میکنند، اما میدانند که در اصل کرد هستند. بخشی از لکهای استان کردستان نیز در دوران کریم خان زند در این منطقه ساکن شدهاند و بیشتر آنها در اسفندآباد و منطقه برزاب ساکن بوده و به کار کشاورزی مشغول اند.
- لکهای کردستان ترکیه: همچنین در مناطقی از کردستان ترکیه ساکن اند که عبارتند از: قارهمان، کونیا، آسکی شهر، نیغده، قیصری، مرشف جوروم، ویرشهر، جوقراوادنه. لکهای ترکیه به زبان ترکی تکلم میکنند. احتمال میرود که توسط دولت عثمانی به این منطقه منتقل شده باشند.
- لکهای کردستان عراق: در مناطقی از استان دیاله تا استان موصل دیده میشوند و در مناطقی از خورماتو، داقون، خانقین، کرکوک، چند روستای نزدیک به تق تق و در سراسر دشت اربیل پراکندهاند و از بستوره تا قراج چند روستای مستقل در این دشت متعلق به لکهاست که عبارتند از: جدید لک، آو دلوک، دوشیوان و حوشترالوکی قراج و چند روستای دیگر. همچنین در غرب موسل و در چند روستای شبک ساکن اند و به گویش شبکی تکلم میکنند.
منابع[ویرایش]
- کتاب آمار ایران در سال ۱۳۶۱
- آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
- جمشید صداقت کیش. کردان پارس و کرمان