نظریه انتقادی

نظریهٔ انتقادی جنبشی فکری-فلسفی است که به نقد جامعه و فرهنگ در سرتاسر علوم اجتماعی و انسانی می‌پردازد. این اصطلاح دو معنای کاملاً مختلف با ریشه‌های متفاوت دارد که یکی ریشه در جامعه‌شناسی و دیگری ریشه در نقد ادبی دارد؛ که در بخش جامعه‌شناسی و فلسفه سیاسی اصطلاح نظریه انتقادی با فلسفه نئومارکسیستی و مکتب فرانکفورت توصیف شده است. این نظریه از سوی متفکران مکتب فرانکفورت ارائه شد و تأثیر شگرفی بر اندیشه سیاسی، جامعه‌شناسی و اندیشه فرهنگی قرن بیستم بر جای گذاشت. این نظریه در سال ۱۹۳۰ در آلمان ارائه شد. دراین سال ماکس هورکهایمر کتاب کوچکی با عنوان سرآغاز فلسفه بورژوایی تاریخ منتشر کرد که دربارهٔ تاریخ فلسفه مدرن بود.

از جمله آثار کلیدی که در بدو تولد این نظریه نگاشته شده است، مقاله «نظریه سنتی و نظریه انتقادی» اثر ماکس هورکهایمر است. در این مقاله هورکهایمر در مقابل نظریه سنتیِ مبتنی بر روش شناسیِ دکارت، نظریه انتقادی را مطرح می‌نماید. این نظریه نشات گرفته از عقاید مارکس است و بر نظریه‌های سنتی به دلیل عدم توجه به ساختارهای فراگیرتر اجتماعی که دانش از آنان تأثیر می‌گیرد و بر آنها تأثیر می‌گذارد خرده گرفته است.

جستارهای وابسته

• تحلیل گفتمان انتقادی
• نقد ادبی

منابع

• همنشین بهار: مکتب فرانکفورت، مکتب اندیشمندان تیزبین