صلیب شکسته
صلیب شکسته یا گردونهٔ خورشید[۱] یا سواستیکا (به سانسکریت: स्वस्तिक) یک چلیپا با شاخه‌های ۹۰ درجه به سمت راست یا چپ است؛ که معمولاً با جهت افقی یا گوشه‌هایی با زاویه ۴۵ درجه می‌باشد. در شکل هندی نقطه‌هایی در هر ربع آن قرار می‌دهند.
سواستیکا از واژه سانسکریت "swastika" مشتق شده و به معنای خوب برای بودن است. در فرهنگ هند و اروپایی، این نشان بر روی اشیا یا مردم ایجاد می‌شد تا برایشان شانس خوب بیاورد. این نشان برای هزاران سال متداول بوده است، خصوصاً به عنوان یک نماد هند در کتابهای مقدس، به معنای بخت، برهما یا سامسارا (تولد دوباره). امروزه این نشان معمولاً در آثار هنری هندی و معماری کنونی و باستانی هندو و نیز در خرابه‌های شهر تاریخی تروآ دیده می‌شود.[۲]
چلیپای شکسته در بسیاری از هنرها و طراحی‌های تاریخ بشری پدیدار می‌باشد، نشان بسیاری از چیزها، همچون خوش‌اقبالی، خورشید[نیازمند منبع] در آئین مهرپرستی[نیازمند منبع]، برهما یا هندوها بود. در روزگار باستان، صلیب شکسته در بین سومری‌ها[نیازمند منبع]، سلت‌ها و یونانی‌ها استفاده می‌شد.
در غرب، چلیپای شکسته با نام سواستیکا به عنوان نماد نازیسم شناخته می‌شود (به خاطر آنکه به عنوان نشان حزب ملی کارگران سوسیالیست آلمان به‌کار می‌رفت). پس از جنگ جهانی دوم[نیازمند منبع]، این نماد وجهه بدنامی در غرب پیدا کرده‌است.
محتویات
هندسه[ویرایش]
چلیپای شکستها علامتی با شاخه‌های ۹۰ درجه به سمت راست یا چپ است؛ که معمولاً با جهت افقی یا گوشه‌هایی با زاویه ۴۵ درجه می‌باشد. این چلیپا می‌تواند زاویه‌ای غیر ۹۰ درجه داشته باشد؛ علاوه بر آن جهت گیری آن (در جهت عقربه‌های ساعت / در خلاف جهت عقربه‌های ساعت) می‌تواند نشان دهندهٔ دو مفهوم کاملاً جدا از هم باشد.
خاستگاه[ویرایش]
این نماد در تاریخ کهن اروپا و همچنین آثار کشف شده از فرهنگها هند و اروپایی مانند هند و آریایی، ایرانی، هیتی‌ها، سلتی‌ها و یونانی‌ها به چشم می‌خورد. اولین نمونه‌های استفاده از چلبپای شکسته مربوط به تعدادی سفال یافت شده در استان خوزستان در ایران در ۵ هزار سال قبل از میلاد است. در اوایل عصر برنز نشانه‌هایی از آن در سفال‌هایی در روسیه پیدا شده است.[۳]
همچنین علامت‌های چلیپای شکسته مانندی در عصر برنز و آهن در قفقاز شمالی و آذرآبادگان و همچنین در بین سکاها و سرمتی‌ها پدیدار شده است.[۴]
نامهای دیگر[ویرایش]
چلیپای شکسته و یا سواستیکا یا گردونهٔ مهر و گردونهٔ خورشید[نیازمند منبع] از دیگر نامهای این نماد می‌باشند
هنر و معماری ایران[ویرایش]
چلیپا یا گردونه مهر از قدیم‌ترین اشکال نمادین، با کاربرد گسترده در هنر و معماری به خصوص دوره اسلامی است. چلیپا در زبانهای سامی از جمله سریانی، به‌صورت صلیبا آمده و به شکل صلیب وارد زبان عربی شده‌است. این اصطلاح برای دو شکل به‌کار می‌رود. یکی به صورت دو خط متقاطع، که نماد درخت زندگی، صورت مثالی انسان، چهار جهت اصلی، برکت، خوشبختی، پیوند زن و مرد، زایش و باروری و دارای ارزش دینی، عاطفی و درمانی بوده و در مسیحیت نمودار وجوه گوناگون انوار الهی است. دیگری چلیپای شکسته، به شکل به‌علاوه‌ای که انتهای هر دو بازوی آن به زاویه قائمه در یک جهت شکسته می‌شود، که نماد حرکت چرخشی جهان، خورشیدگردان و ارابه خورشید است و در زبان سانسکریت به آن سواستیکا، به معنای هستی‌نیک، می‌گویند. این نماد در آثار بازمانده از تمدن دره سند پیش از ورود آریاییها دیده شده‌است و برای آریاییهای هند و پیروان آیینِ جاینی، مقدّس و نماد ویشنو (یکی از خدایان آیین هندو) بوده، در چین مظهر یانگ و یین (نماد مذکر و مؤنث) و در روم مظهر برخی خدایان به‌شمار می‌آمده‌است.
از چلیپا و چلیپای شکسته در هنر و معماری بسیار استفاده شده‌است. در آثار بازمانده از هزاره پنجم پیش از میلاد[نیازمند منبع] تا دوره ساسانیان، نقش چلیپا و چلیپای شکسته پیوسته مورد توجه بوده و بر روی آثار سفالین، زینت‌آلات، پارچه، ظروف، مُهر و گچ‌بریهای کاخها در مناطق باستانی ایران، چون صخره‌های لاخ‌مزار، شوش، تپه‌سِیلک، تل بَکون، تپه‌حصار، و شهر سوخته مشاهده می‌شود. گونه‌ای از چلیپا نیز در الفبای فینیقی وجود دارد که احتمالاً حرف t زبانهای اروپایی از آن گرفته شده‌است.
چلیپا، به صورت کامل و شکسته، در دوره اسلامی نشانه مقام وحدت و مظهر چهار جهت اصلی و فرشتگان ناظر بر چهار فصل، نماد روح و حیات مجدد (کاربرد آن را در آرامگاه‌ها از این جهت دانسته‌اند) به‌شمار می‌آید. چلیپا در ادبیات و عرفان جلوه‌ای از عالم طبیعت و صفات جلال است.
با آنکه بنابر روایتی پیامبر اسلام استفاده از نقش چلیپا به صورت صلیب بر روی لباس و پرده را منع کرد[نیازمند منبع]، احتمالاً سادگی این نقش سبب کاربرد زیاد آن در انواع هنرهای اسلامی گردیده‌است. از چلیپا، علاوه بر کاربرد مستقل، برای نوشتن نامهای بزرگان دین، نگاره‌های پیچیده، گل و بته‌ها و شاخ و برگها استفاده شده و ترکیب چلیپا با نقش جانوران، به صورت چرخشی، در تزیین اشیای فلزی و سرامیک به‌کار رفته‌است.
گزارش شده در ذخیره طرحهای بخشهایی از منسوجات پارتی یافت شده در ناحیه گرمی در آذربایجان شرقی، موتیف‌های سواستیکا یافت شده است.[۷] این نماد در دوره هخامنشی بین هند و ایران منتقل شده است.[۸][۸]
در یکی از مهرهای عصر مس یافت شده در شوشا، که دارای حیوانی از گاوسانان است دور آن با سواستیکا پوشانده است.[۹]
در پاوین سلطنتی قلعه یزدگرد مربوط به دوره پارتی، طرحهای سواستیکا و ویره وجود دارد. در دورهٔ ساسانی، در مجموعه عظیم سازه‌های بیشاپور، طاقچه‌های با طرحهای سواستیکا تزیین شده است.[۱۰]
کاربرد چلیپا در دوره‌های مختلف[ویرایش]
در معماری این نقش به صورت ساده و شکسته در گچ‌بریهای مسجدجامع نائین، احتمالاً از دوره سامانیان، دیده می‌شود. همچنین چلیپای شکسته از نقشهای مقدّماتی آجرچینی دوره سلجوقیان به‌شمار می‌آید. عناصر چلیپایی شکل در بسیاری از بناهای دوره سلجوقی به‌کار رفته‌است، از جمله مسجدجامع اصفهان و برجهای خرقان، دروازه مهریزِ یزد و رباط شرف در حوالی مشهد، مقبره‌ای در اوزکندِ خوارزم و آرامگاه یوسف‌بن قُصَیر در نخجوان. کاشیهای چلیپایی شکل زیبایی از دوره ایلخانی در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود که در پوشش بناهای این دوره به‌کار می‌رفته‌است. در تزیینات داخلی امامزاده خواجه عمادالدین و گچ‌بریهای چند رنگِ امامزاده علی‌بن جعفر در قم، نقش چلیپای ساده به‌چشم می‌خورد. مسجد کبود تبریز از قرن نهم و از آثار جهان شاه‌قره‌قوینلو دارای نقشهای بی‌نظیر چلیپای صلیب مانند است. مدرسه الغ‌بیگ در سمرقند، امامزاده زید در تهران و گنبدِ سبز در نزدیکی آرامگاه جامی، دربردارنده شکل چلیپا از دوره تیموری‌اند. از دوره‌های ایلخانی و تیموری، نقش چلیپا به شکل اللّه، محمد و علی بر روی گچ‌بریها و کاشیها وجود دارد، لیکن رونق کاربرد این نقش در دوره صفویه به اوج خود رسید، چنان‌که مناره‌های مقبره شاه نعمت‌اللّه ولی در ماهان کرمان، سراسر با نقش چلیپا تزیین شده‌است. این نقش در بسیاری از تزیینات آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز به‌کار رفته‌است. مسجدِ امام و مدرسه چهارباغ از نمونه‌های دربردارنده این تزیینات است.
در دوره‌صفویه، نقش چلیپا در کاشی‌کاری به‌شکل نوعی نقش پیلی، معروف‌به کلید، مرسوم شد. مدرسه سردار قزوین از دوره قاجاریه، نمونه به‌کارگیری این نقش کاشی‌کاری است که امروزه نیز در تزیینات بناها به کار می‌رود. چلیپا فقط در تزیینات بناها به کار نمی‌رود، چنان‌که علاوه بر کاربرد تزیینی، گاه نقشه‌اصلی بناهایی چون مساجد و دیگر بناهای چهار ایوانی، به‌صورت چلیپاست، مانند مسجد کبود تبریز و چینیلی کوشک در استانبول.
در ظروف سفالی، چلیپا به عنوان نقشِ پایه، در ترکیب با بسیاری نقوشِ دیگر به‌کار گرفته‌است و در دوره‌های گوناگون، به خصوص از دوره عباسیان به بعد، در تمام سرزمینهای اسلامی، از جمله در ایران و مصر و ترکیه، دیده می‌شود. امروزه چلیپا در خرمهره‌های سفالی، که برای دفع چشم زخم باجنبه تزیینی و سنّتی ساخته می‌شود، نیز به کار می‌رود.
در تزیینات برخی اشیای فلزی باقی‌مانده از قرن هشتم تا دهم، همچون طَبَق و مشربه و شمعدان و دوات، نقش چلیپا به صورت ساده و شکسته دیده می‌شود. در سوزنیهای ایل بختیاری و قالیچه‌های سرکوه داراب، نیز نقش چلیپا وجود دارد و گاه در این بافته‌ها، چشمان پرنده، نگاره‌ای چلیپایی است و گاه مانند گلیمهای بختیاری، حاشیه‌ها به صورت چلیپا بافته می‌شود. چلیپا، برای دفع چشم زخم، در بافته‌های گلیمی و بر روی خیمه زن تازه‌زا نیز نقش می‌شده‌است.
آیین مهر[ویرایش]
در آیین مهر این نشان را گردونه مهر می‌نامند. (کتاب سرزمین هند- علی اصغر حکمت) برخی می‌پندارند چهار پره آن آمیزش چهار عنصر اصلی آب، باد، خاک، آتش را می‌رساند. برخی دیگر آن را ساده شدهٔ شکل خورشید و درخشش پرتوهای آن می‌دانند.
استفاده تاریخی در جهان[ویرایش]
نمونه‌هایی از سواستیکا در چین، ژاپن، مغولستان، مدیترانه کهن، در میان سرخپوستان آمریکایی، و همچنین در جزایر بریتانیا، پیدا شده است.
در یونان[ویرایش]
در یونان باستان طراحی لباس‌ها، سکه‌ها و ساختمانها انباشته از چلیپای شکسته به شکل تنها و یا بهم پیوسته است.[۱۱]
در بریتانیا[ویرایش]
یکی از نخستین نمونه‌های سواستیکا در منتهی‌الیه ایلکلی مور در وست یورکشایر (یورکشایر غربی) قرار دارد. تصور می‌شود این حکاکی در اوایل عصر برنز، یعنی حدود ۲۰۰۰ هزار سال پیش از میلاد مسیح انجام گرفته باشد. این طرح که تا حد زیادی دچار فرسایش شده، شامل یک سواستیکای شیاردار و چند تخلخل مدور است. این حکاکی احتمالاً محتوایی مذهبی دارد و اختراع دوره ملکه ویکتوریاست.[۱۲]
استفاده در کشورها[ویرایش]
تاجیکستان[ویرایش]
در سال ۲۰۰۵ مقامات تاجیکستان همه را به استفادهٔ گسترده از چلبپای شکسته به عنوان یک نماد ملی فراخواندند. رئیس جمهور امامعلی رحمان چلبپای شکسته را یک نشان آریایی و سال ۲۰۰۶ را «سال فرهنگ آریایی» که می‌تواند زمانی باشد، برای مطالعه و مردمی ساختن خدمات آریایی به تاریخ تمدن جهان و بر پا داشتن یک نسل نوین (از تاجیکها) با یک روح اتکای به خود ملی، و توسعه پیوندهای عمیقتر با دیگر نژادها و فرهنگها، اعلام کرد.[۱۳]
آمریکای شمالی[ویرایش]
چلیپای شکسته یک نماد عمومی برای خوش شانسی و یا یک نماد مذهبی و معنوی در آمریکا قبل از استفاده آن توسط حزب نازی آلمان بود.[۱۴] این نماد در بسیاری از ساختمان‌های تاریخی موجود باقی‌مانده است. در سال ۲۰۰۷ نیروی دریایی آمریکا حاضر شد ۶۰۰ هزار دلار را برای استتار یک سربازخانه در نزدیکی سن دیگو که از بالا شبیه یک صلیب شکسته به نظر می‌رسید بپردازد.[۱۵]
بریتانیا[ویرایش]
انگلستان مملو از سواستیکاست. بسیاری از این نقش‌ها از قرن هجدهم به بعد و در نتیجه استعمار هند به بریتانیا آمده‌اند. در بسیاری ساختمانها در بریتانیا این نقش بکار رفته است و تا امروز پابرجاست:[۱۲]
- ساختمان ساختمان آکادمی سلطنتی هنرها در برلینگتون هاوس
- ساختمان وزارت خارجه بریتانیا در خیابان کینگ چارلز لندن
- ساختمان شورای شهر اسکس
- لوح‌های نصب شده در بیرون «ایندیا هاوس»، مقر کمیساریای عالی هند در مرکز لندن
- زمینه سنتوری کلیسای سنت اندورز در نزدیکی گریت درنفورد در ویلت‌شایر
- کف زمین شعبه بانک نت‌وست در خیابان داربی شهر بولتون
- کف زمین پینتد هال در کالج نظامی اولد رویال نیوال در گرینیچ
- کف زمین در ورودی ایستگاه متروی آپ‌مینستر بریج در هورن‌چرچ در شرق لندن
حزب نازی آلمان[ویرایش]
.svg)
به دنبال ردپای استفاده غرب از نشان چلیپای شکسته در قرن۲۰، حزب نازی آلمان در سال۱۹۲۰ میلادی این نشان را نمادی برای خود قرارداد. این نشان در پرچمها، مدالها و بازوبندهای این حزب مورد استفاده وسیع قرار گرفت. همچنین قابل ذکر است که قبل از آنکه حزب نازی این نشان را برای خود برگزیند، حزب ملی سوسیالیست کارگران آلمان از این نشان به طور غیررسمی برای معرفی خود کمک گرفتند. بسیاری معتقدند که وجه تفاوت چلیپای هندو با سواستیکای نازی در این است که دومی ۴۵ درجه چرخانده شده است. سواستیکای نازی معمولاً برای نشان دادن تحرک و پویایی، مورب بود.[۱۲]
آدولف هیتلر در کتابش با عنوان نبرد من در مورد این نشان می‌نویسد:
خود من در این رابطه (انتخاب نماد حزب نازی) بعد از تلاشهای فراوان به یک ساختار کلی دست پیدا کردم، یک پرچم با پس زمینه قرمز، یک صفحهٔ مدور سفید و یک چلیپای شکسته سیاه در میان آن. بعد از انجام آزمون و خطاهای بسیار من به یک نسبت معین میان اندازه سطح پرچم و صفحه مدور سفید و همچنین شکل و ضخامت چلیپای شکسته پیدا کردم.
در زمانی که هیتلر برای حزب مطبوعش پرچمی را خلق می‌کرد، او به دنبال راهی برای آمیختن نشان چلیپای شکسته با رنگهایی بود که گویای گذشته با شکوه ملت آلمان بود. استفاده از این رنگها که در میان مردم آلمان از حرمتی خاص برخوردار بود؛ می‌توانست بیعت هیتلر را با ارزشهای گذشته به مردم آلمان نشان دهد. (قرمز، سفید و سیاه رنگهای پرچم امپراطوری آلمان در گذشته را تشکیل می‌دادند).
وی همچنین اظهار داشت:
ما به عنوان شهروندانی سوسیالیست، دستور کارمان را در پرچممان می‌بینیم. در مصداق اجتماعی بودن جنبشمان، در سفیدش مصداق مشروعیت داشتن جنبش و در سواستیکا قرمز آن رسالتی را که بر گردن ماست و همانا تنازع برای پیروزی مردمان آریایی است مشاهده می‌کنیم.
چلیپای شکسته همچنین به عنوان «نماد خلاقیت-زندگی فعال»(به آلمانی: das Symbol des schaffenden, wirkenden Lebens) و همچنین به عنوان نشان «طرفداران آلمانگرایی» (به آلمانی: Rasseabzeichen des Germanentums) شناخته می‌شد.[۱۷]
استفاده از نشان چلیپای شکسته نشات گرفته از فرضیات نظریه پردازان نازی بود. فرضیاتی که آنها از فرهنگ آریایی فراموش شده مردم آلمان داشتند. بنابر نسخه اسکاندیناوییایی مقاله نظریه استیلای نژاد آریایی، نازیها مدعی هستند که آریاییهای اولیه هندوستان که از معتقدان به کتاب ودا(به انگلیسی: Veda) بودند، نخستین کسانی بودند که چلیپای شکسته را به عنوان یک سنت ملی پذیرفتند. ایشان همچنین پیشگام در میان سلطه جویان سفید پوست بودند.
همچنین نظریه قوی وجود دارد که بیان می‌کند پیدایش نظام طبقاتی هندوستان، سرچشمه گیرنده از روش‌هایی بوده که هندوها برای جلوگیری از اختلاط نژادی به کار می‌بستند.[نیازمند منبع]
استفاده از چلیپای شکسته به عنوان نماد نژاد آریایی برای اولین بار توسط امیلی بورنوف مطرح گردید. در تاریخ ۱۴ مارس ۱۹۳۳ میلادی، مدت کوتاهی بعد از انتخاب هیتلر به عنوان صدر اعظم آلمان، پرچم حزب نازی در کنار دیگر رنگهای ملی آلمانها برافراشته شد. در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۱۹۳۵ میلادی، این پرچم به عنوان یگانه پرچم ملی آلمان شناخته شد. نشان چلیپای شکسته به عنوان مشخصه در تمام پرچمهای آلمان نازی خودنمایی می‌کرد، بالاخص برای دولت و تشکیلات ارتش آلمان.
پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای غربی[ویرایش]
فنلاند[ویرایش]
فنلاند شاید یک مورد مشخص استثناء در بین کشورهای غربی باشد که به طور عمومی گرایش به استفاده از چلیپای شکسته دارد. نیروی هوایی فنلاند نماد سواستیکا را بعد از سال ۱۹۱۸ که اریک ون روزن یک هواپیما را که با نماد سواستیکا مزین شده بود را به عنوان علامت خوش‌اقبالی از سوئد به ارتش سفید فنلاند داد پذیرفته است.
سواستیکا رسماً به عنوان نماد ملی از طرف نیروی هوایی فنلاند بر روی هواپیماها از سال ۱۹۱۸ پذیرفته شده است. یک نسخه کوچک آن هم در تانک‌های فنلاندی و نیروی زرهی آن به عنوان نماد ملی استفاده می‌شود.
آلمان[ویرایش]
استفاده از نشان‌ها و پرچمهای مربوط به حزب نازی و حزب‌های دیگری که فعالیت آنها ممنوع شده‌است (نهادهایی که در برابر قانون اساسی آلمان قرار گرفته‌اند)، در آلمان جرم تلقی می‌شود. این کار ممکن است منجر به حداکثر ۳ سال زندان یا پرداخت جریمهٔ نقدی شود.[۱۸]
لهستان[ویرایش]
در لهستان نشان دادن عمومی علامت نازی‌های آلمان شامل صلیب شکسته یک جرم کیفری با ۲ سال زندانی است.[۱۹]
برزیل[ویرایش]
در برزیل استفاده از صلیب شکسته یا هر چیزی دیگری که اشاره به نازی‌های آلمان داشته باشد و همچنین تولید و پخش این نماد و پخش برنامه رادیویی از آنها از سال ۱۹۸۹ یک جرم است و در بهترین حالت از ۲ تا ۵ سال زندانی دارد.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
کاربرد گسترده نشان چلیپای شکسته در کشور تاجیکستان
منابع[ویرایش]
- سرزمین هند- دکتر حکمت. ۱۳۴۷
- راز باستانی صلیب شکسته وتاریخ مخفی شده نژاد سفید (قسمت اول و دوم)[۱]
- کتاب" خلیج فارس" نامی کهن تر از تاریخ و میراث فرهنگی-دکترعجم، توپا، پارت، تهران- ۱۳۸۳
(ارتباط چلیپا در نقش رستم با آیین‌های کهن و خورشید، گردونه مهر)
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ صلیب شکسته موجود است. |
چند فیلم مستنددیدنی" مسیحیت برگرفته از میترا ویدیو در یوتیوب
- ↑ بهزاد کشمیری پور، چاپ هجدهم کتاب «شرم‌آور» هیتلر در ایران، رادیو آلمان
- ↑ Origins of the swastika
- ↑ Indus Valley Swastika
- ↑ Cultinfo Department of Culture of Vologda Regional Government
- ↑ http://engold.ui.ac.ir/~fnasiri/Iran_page_1.html
- ↑ http://www.museumsyndicate.com/item.php?item=54852
- ↑ No pile carpet remains are extant from Persia before the Sasanian period, though fragments of Parthian wool textiles are common. Some pieces from tombs in the Germī region of eastern Azerbaijan, near the Soviet border, are reported to be colored blue, orange, brown, and cream and to include among their design repertory swastika motifs and checkered patterns, as well as Greek-key borders (Matheson, p. 75). At Shahr-i Qumis (Šahr-e Qūmes) in Gorgān part of a black/brown felt garment, with the edge of the neckline and part of the left shoulder preserved, has been excavated. It is dated to the first half of the 1st century b.c.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/seals-and-sealings-in-the-eastern-iranian-lands
- ↑ Figured designs on Late Chalcolithic seals. The number of figured designs on Chalcolithic seals is small in comparison with the geometric ones. To the same period as the large seals just discussed, however, Susa I, belongs a stamp seal (Plate XXXVII/3; Amiet, 1972, no. 143), which shows a bovine animal with a long-legged feline above it and a dog at the side; the rest of the field is filled with swastika designs. The body of the bovine animal is stylized in two triangles with incurving sides, corresponding to the stylization of horned animals on Susa pottery, for example, the great beaker, frequently reproduced (Amiet, 1966, p. 41 fig. 13).
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/stucco-decoration-in-iranian-architecture
- ↑ Perseus:image:1990.26.0822
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ انگلستان و صلیب‌های شکسته‌اش بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ رادیو آزادی
- ↑ "USA - Coca Cola Swastika lucky watch fob"
- ↑ Navy to mask barracks shaped like a swastika - Ground level isn't a problem but aerial views of the Coronado site spark outrage. - Los Angeles Times
- ↑ text of Mein Kampf at Project Gutenberg of Australia
- ↑ Walther Blachetta: Das Buch der deutschen Sinnzeichen (The book of German sense characters); reprint of 1941; page 47
- ↑ «§ 86a Verwenden von Kennzeichen verfassungswidriger Organisationen». وزارت دادگستری آلمان. بازبینی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ تلگراف April 23 2009 17:27 BST: Poland 'to ban' Che Guevara image by Matthew Day
