الفبای سریانی

جملهٔ آغازین انجیل یوحنا نوشته شده به سه گونهٔ سرطا، مدنحایا و اسطرنجلا

خط سریانی سه گونه دارد، سطرنجیلی (از واژه‌ای یونانی به معنی «مدور») یا خط مفتوح، که از سایر خطوط نیکوتر است و به آن خط الثقیل هم می‌گویند (گونهٔ کلاسیک، امروزه کمتر به کار می‌رود)، دوم مدنحایا و یا نسطوری (گونهٔ شرقی)، و سوم سِرطا (گونهٔ غربی) که با آن نامه نگاری می‌کرده‌اند و نظیر خط رقاع در عربی است.

ابن ندیم در الفهرست نقل کرده‌است که گفته شده‌است که فرشته‌ای بنام سیمورس نوشتن سریانی را بهمین گونه که نزد نصرانیان متداول است به آدم آموخت.

با انقراض دولت تدمیر، خط پالمیری به کلی از میان نرفت. زیرا به عقیده اکثر خط‌شناسان از نیمه اول قرن اول میلادی، خط دیگری از آن مشتق شد که در تمدن خاورمیانه نقش عمده‌ای بازی کرد وهنوز به نام خط سریانی مورد استفاده است. ظاهراً نخستین اثری که به زبان سریانی در دست است، نوشته بسیار مختصری است که در بیت‌المقدس یافت شده است و به زبان سریانی یا آرامی است.این خط پنداری نقطه وصلی میان پالمیری و سریانی نخستین یا استرانجلو است. تحول استرانجلو پا به پای تحول مذهب پیش می‌رود. زیرا هنگامی که مسیحیان در شرق انتشار یافتند، برای ضبط آثار دینی و یا برای تبلیغات خویش به سریانی روی آوردند. اولین دسته این مسیحیان، پیروان نستوریوس بودند که از قرن پنجم م. به بعد در شرق قدرت عظیمی یافتند وخط استرانجلو را گرفته با اندک تغییری وسیله زبان خود که یک لهجه سریانی شرقی بود، قرار دادند. همین خط است که امروز به خط نسطوری معروف است. عکس‌العمل عقائد نستوریوس به صورت کلیسای یعقوبی در مصر جلوه کرد. یعقوبیان از خطی استفاده می‌کردند که ظاهراً از استرانجلوی نسخی مشتق است و صرطو خوانده می‌شود. این خط و نیز تمدن سریانی به خصوص توسط مارونیان که شعبه‌ای از یعقوبیان‌اند به اروپاییان شناسانده شد. اغلب اشکالاتی که از نظر تشابه برخی حروف یا ضبط نکردن مصوت‌های کوتاه گریبانگیر خط عربی است، در سریانی نیز موجود است. سریانیان برای ظاهر کردن حرکات از روش نقطه‌گذاری استفاده کردند.اما این روش به زودی متروک شد و سریانیان آن‌را به منظور دیگری،یعنی برای روشن ساختن شکل‌های گوناگون صرفی به کار بردند. از قرن هشتم میلادی مجدداً نسطوریان از روش نقطه‌گذاری حرکات استفاده کردند. این نقطه‌ها که گاه به منظور صرف، گاه برای حرکات و گاه برای متمایز کردن برخی حروف از هم به کار می‌روند با وجود اینکه اشکالات و اشتباهات فراوانی را باعث می‌گردند، باز خط سریانی را بسیار کامل و دقیق ساخته‌اند.

منابع

• الفهرست ابن ندیم، ترجمه محمد رضا تجدد
• ویکی انگلیسی
• آذرنوش، آذرتاش، راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، چاپ سوم. تهران: انتشارات توس، ۱۳۸۸. شابک ۳-۴۳۶-۳۱۵-۹۶۴-۹۷۸