محمد بن جریر طبری

با محمد بن جریر بن رستم طبری اشتباه نشود.

ابو جعفر محمد بن جرير بن يزيد طبری
زادروز	۲۲۴ هجری قمری ۸۳۹ میلادی آمل, طبرستان
درگذشت	۲۸ شوال ۳۱۰ هجری قمری ۱۷ فوریه ۹۲۳ میلادی بغداد
آرامگاه	بغداد
محل زندگی	آمل، ری، مصر، بغداد
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	امام طبری
پیشه	نویسنده, عالم, مورخ, مفسر, فیلسوف
نقش‌های برجسته	تفسیر،نویسنده،تاریخ نگار
سبک	در ادبیات عربی: دورهٔ اول عباسی
لقب	امام طبری ، امام المورخین ، ابوالمفسرین
دوره	قرن سوم هجری
مذهب	اسلام،سنی
منصب	اولین مفسر قرآن, نویسنده تاریخ بزرگ طبری و رساله
مکتب	علم حدیث
آثار	تاریخ الرسل و الملوک, تفسیر طبری
والدین	پدر: جریر علی طبری
وبگاه
www.jarirtabaribook.com

ابو جعفر محمد بن جریر بن یزید طبری (زادهٔ ۲۲۴ در آمل – درگذشتهٔ ۳۱۰ هجری قمری در بغداد) (۲۱۸ - ۳۰۱ هجری شمسی) مورخ، مفسر قرآن، فیلسوف ایرانی و مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر تاریخ است.

زندگینامه

محمد بن جریر طبری در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری شمسی در آمل چشم به جهان گشود وی در عین مورخ بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در برمی گیرد. تاریخ طبری مرجع عمده تاریخ جهان و ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب در واقع مأخذ عمده تمام کسانی واقع شده‌است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌اند. وی از سنین پیش از نوجوانی در زادگاهش به فراگرفتن فنون و دانش از جمله دانش حدیث مشغول گردید. پس از فراگرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به ری روآورد. طبری پس از مدتی میان‌رودان (بین النهرین) را ترک کرد و برای آشنایی با اصحاب ری عازم مصر شد. او در این سفر از راه شام و بیروت گذشت و در ۲۵۳ قمری هنگام حکومت احمد بن طولون به مصر وارد شد و سه سال در آن دیار ماند و در شهر فسطاط مصر نزد پاره‌ای از دانشمندان آن دیار شاگردی کرد. طبری طی سفرهای بسیار خود بیش‌تر سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. هم‌چنین، طی آن سفرها سیره نویسان گوناگونی را در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آن‌ها به دست آورد. او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت و پس از زمان کوتاهی برای دیدار از وطنش راهی طبرستان شهر علم و فلسفه شهر آمل شد و در سال ۲۹۰ قمری به آمل آمد. طبری پس از مدتی به بغداد بازگشت و در محلهٔ رحیه یعقوب اقامت نمود و مطالعات خود را ادامه داد. طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می‌کرد، شاگردانی نیز تربیت نمود و زمانی که در محلهٔ قنطره البردان بغداد زندگی می‌کرد، نگارش تاریخ خود را با نام «تاریخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم» که با نام تاریخ طبری شناخته می‌شود، آغاز کرد. او که روزانه چهل برگه از تاریخ خود را گردآوری می‌کرد، نزدیک چهل سال به نوشتن تاریخ طبری پرداخت. به این ترتیب که از ۴۸ سالگی شروع به گردآوری نسخه‌های پراکنده سفرنامه‌ها نمود و از ۶۵ سالگی به طور مستمر در بغداد یادداشت‌های پراکنده خود را به مدت ۲۳ سال تنظیم کرد تا آن که پیش از مرگش آن را به پایان رساند. طبری در کنار تنظیم تاریخ خود، به خواهش المکتفی، خلیفه عباسی، کتابی درزمینهٔ وقف نوشت که در بر گیرندهٔ نظر همهٔ دانشمندان و فقیهان مسلمان تا آن زمان بود. هم‌چنین، کتابی به نام الفضایل نوشت که دربردارندهٔ زندگی خلفای راشدین بود .او طی آن سال‌ها کتاب جامع البیان عن تاویل را نیز در تفسیر قرآن نوشت.

ویژگی‌ها

او را خوش‌رو با چشمان قهوه‌ای رنگ، لاغر، قدکشیده، خوش‌زبان، زاهد و دنیاگریز وصف کرده‌اند. مقتدر هدایایی برایش فرستاد و او نپذیرفت. یکی از وزیران عباسی نیز به او صله‌ای داد، اما طبری پس داد. حتی منصب پیشنهادی قضاوت را رد نمود. گویند ملکی از پدرش در طبرستان داشته و با درآمد آن، امور خود و خانواده و شاگردانش را می‌گذارنده و نیازی به کمک‌های مالی نداشته است.

وفات

طبری در ۲۸ شوال ۳۱۰ هجری قمری (۳۰۱ شمسی) در شهر بغداد دیده از جهان فروبست.

از نگاه دیگران

اکثر علما می‌گویند او از علمای و مفسران بزرگ است که در مورد او گفته‌اند: «کسی مانند محمد بن جریر در علم، دانش و تفسیر برنخاسته‌است»

• راوی گوید: او اگر کتابی را فقط یک بار می‌خواند تمامی کتاب را حفظ می‌شد.
• مسعودی درکتاب مروج الذهب درباره طبری می‌نویسد: اما تاریخ ابو جعفر محمد بن جریر از همه تاریخ‌ها برتر و بر همه کتاب‌های نوشته شده در تاریخ فزونی دارد.
• ملک الشعرا بهار می گوید: اگرچه مورخ‌هایی مانند مسعودی، ابوریحان بیرونی، یعقوبی و ابن‌مسکویه در زمینه تاریخ زحماتی کشیده‌اند، لیکن هیچ یک به قدر محمد بن جریر طبری رنج نبرده و به قدر او اطلاع وافر درباره ساسانیان نداشته است.

آثار جامع

• جامع البیان عن تأویل آی القرآن (معروف به تفسیر طبری) که به اشتباه جامع البیان فی تفسیرالقرآن خوانده می شود؛ این کتاب، اولین تفسیر در نوع خود است. طبری تفسیر خود را از سال ۲۸۳ تا ۲۹۰ ق بر شاگردانش املا می‌کرده‌است.
• تاریخ الامم و الرسل و الملوک (معروف به تاریخ طبری)؛ این کتاب از دو بخش تاریخ جهان و تاریخ اسلام تشکیل می‌شود و تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا سال ۳۰۲ را در بر می‌گیرد. تاریخ تألیفات آن دقیقاً معلوم نیست ولی پس از تفسیر قرآن نوشته شده‌است. طبری بی تردید متأثر از ملاحظات دینی، سیاسی و دیدگاههای فقهی بوده‌است.

تاریخ طبری

گنجینه عظیمی از اطلاعات به دست می‌دهد و یکی از قدیمی ترین تواریخ عمومی در جهان است. البته دیدگاه کلامی وی در تدوین تاریخش تاثیر گذاشته و تاریخ وی را به عدم بیطرفی در نقل تاریخ متهم کرده‌است. طبری در شعر و ادب نیز در عصر خود شهره بوده‌است. هدف طبری از نگارش تاریخ ، عرضۀ تاریخ جهان از آغاز آفرینش تا زمان خود او بوده است.

ترجمه تاریخ طبری در جهان

هنوز پنجاه سال از درگذشت نویسنده، نگذشته بود که تاریخ الرسل و الملوک او را ابو علی محمد بن محمد بلعمی، وزیر دانشمند منصور بن نوح سامانی به سال ۳۵۲ قمری با تغییراتی، به فارسی درآورد. بلعمی به اندازه‌ای در تاریخ طبری دخل و تصرف کرده که نخستین ترجمۀ تاریخ طبری را از عربی به فارسی، به نام تاریخ بلعمی یاد کرده‌اند. بعدها تاریخ بلعمی به ترکی نیز ترجمه شد.

نخستین اروپایی که با طبری آشنا شد، توماس ارپنیوس، خاورشناس هلندی، بود که خلاصۀ تاریخ طبری را به زبان لاتین ترجمه و اروپاییان را با طبری آشنا کرد. سپس، در سدۀ نوزدهم میلادی هرمان زوتنبرگ تاریخ طبری را به زبان فرانسه در چهار جلد در پاریس به چاپ رساند. تئودور نولدکه خاورشناس آلمانی نیز بخش ساسانیان تاریخ طبری را به آلمانی ترجمه کرده است.

دیگر تألیفات طبری

مهمترین ها:

• اختلاف العلماء (الفقهاء)
• اللطیف القول فی احکام شرایع الاسلام
• بصیر فی معالم الدین
• الخفیف فی الفقه
• آداب النفوس
• آداب المناسک الحج
• تهذیب الﺁثار

سال‌شمار زندگی

• ۲۲۴ قمری: در آمل به دنیا آمد.
• ۲۳۱ قمری: قرآن را به طور کامل حفظ کرد.
• ۲۳۲ قمری: پیش‌نماز مردم آمل شد.
• ۲۳۳ قمری: نگارش حدیث را آغاز کرد.
• ۲۳۶ قمری: فراگیری علوم دینی را در شهر ری نزد محمد بن حمید رازی و مثنی بن ابراهیم ابلی ادامه داد.
• ۲۴۱ قمری: برای بهره‌گیری از درس ابوعبدالله احمد حنبل به بغداد رفت، اما هنگامی که به آن شهر رسید، احمد حنبل در گذشته بود.
• ۲۴۲ قمری: به بصره، کوفه و واسط رفت و از درس استادان آن شهرها، از جمله ابوکریب محمد بن علاء همدانی، بهره‌مند شد سپس به بغداد بازگشت.
• ۲۵۳ قمری: به مصر رفت تا از دانش علمای آن سرزمین بهره‌مند شود. او حدیث‌های زیادی از انس بن مالک و شافعی و ابن‌وهب نوشت.
• ۲۷۰ قمری: نگارش تفسیر خود را به پایان رساند.
• ۲۹۰ قمری: در ۶۵ سالگی برای دومین بار به زادگاه خود در طبرستان بازگشت، اما زمان زیادی در آن‌جا نماند.
• ۳۰۰ قمری: بار دیگر به بغداد رفت و نگارش تاریخ بزرگ خود را در آن‌جا به پایان رساند.
• ۳۱۰ قمری: دو روز مانده از شوال درگذشت.

منابع

• شهابی، علی‌اکبر. احوال و آثار محمد بن جریر طبری. انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۵
• طبری، محمد بن جریر. تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده. انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲، چاپ دوم انتشارات اساطیر، ۱۳۶۵
• تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک) با مقدمه ابوالفضل ابراهیم، ترجمه صادق نشأت تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۱
• بلعمی، ابوعلی. ترجمه تاریخ طبری. با مقدمه و حواشی به اهتمام محمد جواد مشکور. انتشارات خیام، ۱۳۳۷
• تاریخ بلعمی به تصحیح محمد تقی بهار و محمد پروین گنابادی، تهران وزارت فرهنگ، ۱۳۴۱
• [لئوناردو ایپلس کتاب تاریخ‌های جهان ۲۰۱۰]
• کشاورز، کریم. هزار سال نثر پارسی(قسمت اول). انتشارات کتاب‌های جیبی، ۱۳۵۵
• آیت‌الله جوادی آملی، عبدالله. ادب نقد. یادنامهٔ طبری، به مناسبت بزرگداشت یک هزار و یک صدمین سالگرد درگذشت شیخ المورخین ابوجعفر محمد بن جریر طبری. سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، ۱۳۶۹
• میرازمحمد، علیرضا. روش تفسیری طبری. یادنامهٔ طبری، به مناسبت بزرگداشت یک هزار و یک صدمین سالگرد درگذشت شیخ المورخین ابوجعفر محمد بن جریر طبری. سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۹
• تکمیل همایون، ناصر. جایگاه طبری در تاریخ‌نگاری اسلامی. یادنامهٔ طبری، به مناسبت بزرگداشت یک هزار و یک صدمین سالگرد درگذشت شیخ المورخین ابوجعفر محمد بن جریر طبری. سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۹
• تدین، مهدی. نقش تاریخ در تفسیر طبری. یادنامهٔ طبری، به مناسبت بزرگداشت یک هزار و یک صدمین سالگرد درگذشت شیخ المورخین ابوجعفر محمد بن جریر طبری. سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰
• Franz Rosenthal, trans., The History of al-Ţabarī (State University of New York Press, 1989), volume 1.
• Claude Gilliot, Exégèse, langue et théologie en Islam. L'exégèse coranique de Tabari, Librairie Philosophique J. Vrin Paris, 1990.
• Bosworth, C.E., "Al-Tabari, Abu Djafar Muhammad b. Djarir b. Yazid" in P. J. Bearman, Th. Bianquis, کلیفورد ادموند باسورث, E. van Donzel and W. P. Heinrichs et al., Encyclopædia of Islam, 2nd Edition. (Leiden: E. J. Brill) 12 Vols. published between 1960 and 2005.
• Ehsan Yar-Shater, ed., The History of al-Ţabarī (State University of New York Press) 40 Vols. published between 1989 and 2007 ISBN 0-88706-563-5.
• Rosenthal, Franz, trans., The History of al-Ţabarī (State University of New York Press, 1989), Volume 1.

پیوند به بیرون

• http://www.iranicaonline.org/articles/tabari-abu-jafar
• ابوجعفر محمد بن جریر بن کثیر بن غالب طبری آملی در جزیره دانش
• محمد بن جریر طبری فیلسوف تاریخ نگار شهیر ایرانی
• ابوجعفر محمد بن جریر طبری
• جریر طبری پدر تاریخ جهان
• گرایش مذهبی طبری مورخ، رسول جعفریان