نمد

«نمدمال» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، نمدمال (شاهرود) را ببینید.

یک کارگاه نمدبافی در شهرکرد

کلبه نمدی قزاقی

یک عروسک از جنس نمد

نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. در فرانسه به آن فوتر می‌گویند..

برای تهیه نمد (نمدمالی) عمل بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم‌رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن ِ پشم امکان تولید نمد را فراهم می‌کنند.

پشمی که برای تولید نمد به کار می‌رود پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است. از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد. مقدار پشمی که برای هرمترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه‌تر است (حدود یک روز) قیمت آن پایین است.

نمدمالی در استان‌های مازندران، خراسان، سمنان، چهارمحال و بختیاری و … رواج دارد.

تاریخچه

هنر نمد مالی بیشتر در روستاها و آبادی‌های اطراف دریای خزر که مرطوب و بارانی است مرسوم است. بیشتر شهرنشین‌ها تفاوت میان قالی، قالیچه و نمد را نمی‌دانند و حتی به اشتباه اصطلاح نمد بافی را بجای نمد مالی به کار می‌برند. علت اصلی این اشتباه می‌تواند این باشد که هنر نمد مالی تا به حال مانند هنر بافندگی قالی و گلیم و امثال آن بررسی نشده است و کتابی در مورد این هنر منتشر نشده است.مناطقی که بیشتر دامداری مشغولند نمد مالی و بافندگی قالی بیشتر مرسوم است و از پشم گوسفند و شتر و کرک بز تهیه می‌شود .

از اسناد و مدارک یافت شده در چین درباره زره، پادری و سپر نمدی آمده است. در قبرهای عصر مفرغ آلمان نمدهایی یافت شده است. نویسندگان کلاسیک در باره نمد بسیار گفته و آن را به ایران نسبت داده‌اند، در قبرهای سکاهااشیاءنمدی زیادی چون پرده، قالی، عرقچین اسب یافت شده است.

روش تولید نمد

نمدمالی در ابرکوه

ابتدا نقش موردنظر را با پشم‌های رنگی روی یک پارچه کرباس طراحی می‌کنند. سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار می‌دهند و پارچه کرباس را می‌پیچند. با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم کار، نمد تولید می‌شود. نمد مالی کاری طاقت‌فرسا محسوب می‌شود.

برای مالیدن نمد در نقاط مختلف ایران روش‌های مختلف وجود دارد استفاده از کتیرا در برخی نقاط رایج است برای در هم امیختن پشم باید محیط را قلیایی کرد برای این منظور می‌توان از صابون یا مایع ظرفشویی استفاده کرد. محیط قلیایی باعث می‌شود نوک رشته‌ها به چند رشته تبدیل شده و بهتر به هم گره میخورنند.

روش نمدسازی

ابتدا پشم را شسته، برای کار فضایی باز یا سرپوشیده را انتخاب می‌کنیم، زمین این قسمت باید کاملاً سفت و هموار باشد و دور از وزش باد باشد. کف زمین را با گونی یا یک تکه پارچه ضخیم می‌پوشانیم، سپس به ترتیب مراحل زیر نمد سازی را شروع می‌کنیم:

1. یک تنظیم قالب ابتدا با استفاده از روش گرته برداری طرح اصلی را روی گونی می‌اندازیم، سپس با استفاده از تکه‌های پشم‌های رنگ شده نقش مورد نظر را پر می‌کنیم.
2. دو تنظیم ارتفاع پشم که پشم را با استفاده از یک دست افزار با حرکات سریع می‌زنند تا پشم‌ها روی هم انباشته شوند. وقتی که ارتفاع پشم به اندازه مورد نظر رسید حدوداً یک متر ریختن پشم را متئقف می‌کنیم. چنانچه نا همواری در آن مشاهده شود دوباره با دست افزار شروع به زدن پشم می‌کنیم تا کاملاً یکدست شود.

(دراین مرحله ضمن استفاده از آب خالص از آب و صابون هم می‌توانیم استفاده کنیم که دلیل استفاده از آن این است که بعضی از افراد از نمد مالی به عنوان منبعی برای درامد استفاده می‌کنند و مجبورند برای سود بیشتر از پشم‌های درجه سه و چهار و یا پشم‌های شسته نشده استفاده کنند که باید روزانه هشت تا ده ساعت با دست به مالیدن نمد بپردازند از این رو آب و صابون باعث می‌شود که سطح مورد مالش نرم تر شده و آن قسمت از دست که تماس بیشتری با نمد دارد سالم بماند.

1. سه خیس کردن پشم که در این مرحله روی پشم آب گرم می‌پاشیم به صورت یک نواخت و به آرامی تا آب به سطح زیرین پشم برسد.
2. چهار آماده کردن پشم برای مالش گونی را از چهار طرف جمع کرده سپس به شکل استوانه‌ای در می‌آورند و با یک طناب دور آنرا می‌پیچند.
3. پنج لگد کوب کردن پشم طناب پیچ شده که دو یا چند نفر حدوداً یک ساعت آنرا لگد کوب می‌کنند.
4. شش مرحله آخر بعد از تمام شدن مالش طناب‌ها را باز کرده و گونی را دوباره روی زمین پهن می‌کنند، حال پشم‌ها تغییر کرده و بصورت مسطح تغییر شکل داده‌اند، سپس استاد کار ناصافی‌ها را با دست هموا رمی کند و اگر قسمتی از نمد نازکتر باشد آنرا با مقداری پشم ترمیم می‌کنند.

جستارهای وابسته

• بافته‌های داری و زیر اندازها