ساری‌گل

منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی ساری‌گل در شمال شرقی اسفراین استان خراسان شمالی قرار دارد. ساری‌گل منطقه است با زیستگاه‌های متنوع کوهستانی مرتفع و سرد، تپه ماهورهای معتدل و سطح کم جلگه‌ای که در مقایسه با نواحی کوهستانی منطقه از اقلیمی نسبتاً گرمتر برخوردار میباشد هرچند نواحی شمالی دارای زمستان های سردی می باشد که شش ماه از سال پوشیده از برف است.

منطقه حفاظت‌شده ساری‌گل حدود ۲۲۰۰۰هکتار و پارک ملی آن حدود ۷۰۳۷ هکتار می‌باشد. بخشی از منطقه حفاظت‌شده ساریگل که خود از سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت بوده در سال ۱۳۸۱ از آن تفکیک و به پارک ملی ارتقا یافته‌است.

تنها سکونتگاه موجود در منطقه، روستای گنجدان با حدود ۳۰ خانوار جمعیت می باشد که در شمال منطقه قرار دارد و همچنین علاوه بر روستای فوق مزرعه‌ای به نام ریشی در غرب منطقه و در دره‌ای با همین نام موجود است که در فصل کشاورزی به صورت موقت توسط یک یا دو خانوار مورد سکونت قرار می گیرد.

موقعیت جغرافیایی

منطقه ساریگل با موقعيت 76/57 تا 47/57 طول شرقي و 55/36 تا 08/37 عرض شمالي قرار دارد. حداقل فاصله آن با نزديکترين شهر يعني اسفراين حدود 8 کيلومتر و حداكثر آن حدود 35 كيلومتر مي‌باشد. بجنورد با 90 كيلومتر و سبزوار با 105 كيلومتر در فاصله‌هاي بعدي از اين منطقه قرار گرفته‌اند.

تاریخچه

منطقه ساريگل در تاريخ 20 شهريور ماه سال 1353 (تصویب 1352) با عنوان منطقه حفاظت شده شاه جهان رسماً تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت. پس از انقلاب به ساريگل تغيير نام پيدا داد و از آذر ماه سال 1381 به دو منطقه با عناوين پارك ملي ساريگل و منطقه محافظت شده ساريگل تقسيم شد. (محدوده امن منطقه حفاظت شده ساريگل به پارك ملي ارتقاء داده شد)

محیط طبیعی

ارتفاعات كوهستاني سرد منطقه اين ناحيه شامل ارتفاعات، آلبلاغ و تركان از رويشگاه‌هاي عمده گياه دارويي و صنعتي (باريحه)، تالاري چشمه پولاد. گنجدان، حوض امام وردي، قره طوقي، بيل باقلي، كلنگاه و لوشي بيني كه در بعضي از نواحي پوشيده از جنگل‌هاي ارس و زرشك و به طور پراكنده بيد وحشي و هم‌چنين از زيستگاه‌هاي مهم قوچ و ميش و پلنگ و در گذشته ای نه چندان دور کل و بز بوده استتپه‌هاي ماهور كم ارتفاع. اين ناحيه بيشترين سطح مراتع ساريگل را تشكيل مي‌دهد و از بهترين مناطق زيستگاه قوچ و ميش اوريال و پلنگ استمنطقه دشتي. اين ناحيه شامل دامنه ايزي و ريشي است و سطح كمي از منطقه را شامل مي‌شود ( حدود 2000 هكتار) اختلاف ارتفاع بين پست‌ترين نقطه منطقه در دشت جنوبي(1250متر) و مرتفع‌ترين نقطه در كوهستان‌هاي جنوب (3050 متر) به حدود 1800 متر بالغ مي‌گردد و اين اختلاف ارتفاع اكوسيستم‌هاي متنوعي را در اين منطقه ايجاد نموده كه به تبع آن بر تنوع زيستي منطقه افزوده شده به طوري كه بسياري از گونه‌هاي گياهي مناطق گرم و سرد را در اين منطقه مي‌توان مشاهده نمود. در كف دره‌ها گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي زرشك، بيد انجير و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌هاي ارس به صورت پراكنده و انبوه به وفور ديده مي‌شود

پوشش گیاهی

بخش زيادي از منطقه حفاظت شده ساريگل از رويشگاه‌هاي جنگلي مرتفع است كه در زير اشكوب آن مراتع كوهستاني و ييلاقي قرار دارد. پوشش گياهي منطقه را گياهان يكساله پهن برگ گرامينه‌ها و گياهان چند ساله و بوته‌اي و بالشتي تشكيل مي‌دهد. در این منطه داروهای گیاهی از جمله گل قاصد، بو مادران، پنیرک ، چوبک و ... نیز یافت می شود. منطقه ساريگل با بيش از 200 گونه گياهي از تنوع نسبتاً مطلوبي برخوردار مي‌باشد. قسمت عمده گياهان منطقه را گونه‌هاي گلدار تشكيل مي‌دهد و از بازدانگان گونه شاخص در اين منطقه ارس مي‌باشد كه به صورت تنك تا پراكنده از ارتفاع حدود 1600 متر به بالا در سر تاسر منطقه مشاهده مي‌شود اين منطقه از نظر جغرافياي گياهي در منطقه رويشي ايران توراني واقع گرديده است. زیستگاه های تحت حفاظت منطقه ایران - تورانی علاوه بر جنس ها و گونه های آندمیک زیاد در مناطق کوهستانی خود ، شمار زیادی از گونه های حمایت شده و در خطر تهدید مانند گورخر ، آهو ، جبیر ، میش مرغ ، هوبره ، درنا ، دراج ، جیرفتی ، و انواع پرندگان شکاری با ارزش را تحت پوشش قرار می دهد باريجه مهمترين گياه با ارزش منطقه ساريگل مي‌باشد گياه غالب منطقه درمنه مي‌باشد كه به صورت درمنه دشتي در قسمت جنوبي و درمنه كوهي در كوهستان‌هاي منطقه ديده مي‌شود. پس از درمنه گونه غالب كلاه مير حسن و گون مي‌باشدكه اين دو گونه گياهي عمدتاً در كوهستان‌هاي شمالي منطقه ديده مي‌شوند.

خزندگان

دوزیستان ایران در ۶ خانواده، ۹ جنس و ۲۶ گونه و خزندگان ایران را ۲۱ خانواده، ۸۳ جنس و ۲۴۲ گونه تشکیل می دهد. در پژوهشی که توسط محمد تقدیسی از بهار 1388 تا پاییز 1390 در پارک ملی ساریگل انجام شده است مجموعاً تعداد ۱۵۲۸ نمونه مارمولک، ۲۵۸ نمونه مار، ۱۳ نمونه لاک پشت و ۱۷۴ نمونه دوزیست جمع آوری و پس از بررسی مریستیک و متریک در زیستگاهشان رها سازی شدند و در نتیجه منجر شد به شناسایی ۲۴ گونه از ۲۲ جنس و ۱۳ خانواده خزنده و دوزیست .

پرندگان

منطقه ساريگل به علت دارا بودن شرايط كوهستاني مرتفع و وفور منابع آبي و تنوع گياهي يكي از زيستگاه‌هاي با اهميت پرندگان خراسان محسوب مي‌شودبطوري كه از 502 گونه پرنده شناخته شده در كشور 7 گونه يعني 3/15% پرندگان شناخته شده كشور در اين منطقه مشاهده مي‌شوند كه از اين تعداد 6/37% آن مهاجر و 9 % آن مهاجر عبوري مي‌باشند.از پرندگان شكاري منطقه پيغوي كوچك، سنقر سفيد و خاكستري، عقاب پريا، كركس، بحري، بالابان، ليل مهاجر و تعدادي گونه ديگر بومي منطقه هستند. خانواده‌هاي باز، عقاب، لاشخور، شاهين و جغد به ترتيب عبارتند از: پيغوي كوچك و سنقر سفيد، عقاب دو برادر و عقاب طلايي، هما و كركس، ليل و دليجه، شاه بوف و مرغ حق جنوبي و … مي‌باشند.از كوكرها كه پرندگاني شبيه كبوتر با جثه بزرگ و داراي پرواز سريع و مستقيم و دم دراز و نوك پهن هستند و اغلب در بيابان‌ها و زمين‌هاي باير زندگي ميكنند دو گونه، از كبوترها سه گونه، چاخلق يك گونه و از خانواده قرقاول دو گونه شامل كبك و تيهو در اين منطقه ساكن هستند. از خانواده‌هاي قرقاول، چاخلق، كوكر، كبوتر عبارتند از: كبك، چاخلق، كوكر شكم سياه، قمري معمولي و… مي‌باشند.از زنبورخورها كه پرندگاني اجتماعي و رنگارنگ با بال‌هاي دراز و نوك تيز، دم بلند و منقاري نسبتاً خميده و دراز و باريك هستند يك گونه، از بادخوركها كه ظاهري شبيه پرستوها دارند دو گونه و از سبز قبادها و هدهد و شبگردها يك گونه در اين منطقه مشاهده مي‌شوند.خانواده‌هاي شبگرد، بادخورك، زنبور خور، سبز قبا و هدهدfamilyof- Caprimulcidae-Apodidae-Meropidae-Coraciidae and Upupidae عبارتند از: شبگرد معمولي، بادخورك معمولي، زنبور خور معمولي، سبز قبا و هدهد و … مي‌باشند. در اين منطقه از دم جنبانكها كه پرندگاني ريز جثه با دم دراز و پرواز قوي هستند و مرتباً دم خود را در جهت بالا و پايين حركت مي‌دهند دو گونه، از چكاوكها كه پرندگاني خوش آواز هستند سه گونه و از پرستوها كه پرندگاني پر تحرك مي‌باشند 5 گونه مشاهده مي‌شود.

پستانداران

از مجموع پستانداران شناسايي شده در كشور دو گونه خارپشت ايراني و گوش بلند از راسته حشره خواران ، سه گونه خفاش شامل خفاش نعل اسبي كوهستاني، خفاش گوش موشي كوچك و خفاش بال سفيد، 11 گونه جونده از راسته جوندگان، 10 گوشتخوار شامل پلنگ، گرگ، شغال، روباه، كفتار، سمور، رودك، زرد پره، گربه وحشي، گربه پالاس و 5 گونه از زوج سمان در اين منطقه زندگي ميكنند

منابع

• کتاب پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل انتشارات سازمان محیط زیست (سيد حسين آقاميري،حسين گلستاني،محمود بيژني،رضا آهدوخش
• Sarigol.ir