موزه مردم‌شناسی قوچان

موزه مردم‌شناسی قوچان (موزه قوچان) موزه‌ای در شهر قوچان است که مساحتی در حدود ۳۰۰ متر مربع دارد و امروزه شامل بخش‌های موسیقی سنتی، کُشتی چوخه، چاروق دوزی، گلیم بافی، مراسم ازدواج عشایر، آهنگری و گله‌داری است.

تاریخچه

بنای امروزی این موزه در سال ۱۳۵۵ ابتدا به عنوان رستوران شهرداری در قوچان احداث گردیده و در سال ۱۳۶۷ به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد. موزه در سال ۱۳۷۶ بنیان‌گذاری شده و در سال ۱۳۸۵ دوباره ساماندهی شد و از سوی شهرداری به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد.

بخشهای مختلف موزه

این موزه شامل بخش های مختلف ی می باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:

كشتی با چوخه

كشتی چوخه یكی از انواع كشتی پهلوانی است كه زادگاهش شهر قوچان بوده و در شمال خراسان رواج بسیاری دارد. این كشتی به مناسبت های مختلفی نظیر جشن ها و گردهمایی های قومی برگزار می گردد. در این كشتی حریفان آستین های پیراهن و پاچه های شلوارشان را اصطلاحا ور می مالانند و به صاف یكدیگر می روند. به فرد پیروز در این هماوردها جوایزی ارزنده مانند یك راس گوسفند یا بز، وجه نقدی ، كله قند ، لوازم خانگی و ... لا اهداء می گردد. این كشتی امروزه در میان اهالی چناران ، قوچان، كلات، و درگز طرفداران بسیاری دارد. همچنین در سایر مناطق استان خراسان رضوی نظیر شهرستان فریمان گرفتن این نوع كشتی مرسوم است.

ازدواج عشایر

تنوع رنگ پوشاك، مسابقه ی كشتی، اسب دوانی، رقص چوب (چوب بازی) ، نواختن ساز و دهل توسط عاشق ها و نیز رسومی كه طی دو روز مراسم عروسی كردهای عشایر خراسان برگزار می گردد چشم هر بیننده ای را خیره می كند. برگزاری عروسی در میان عشایر منوط به پرداخت شیربها یا حق شیر به مادر عروس است. عروسی دو شبانه روز به طول می انجامد. شب اول را شب صلاح و مصلحت می نامند. اقوام سر منزل پدر داماد گرد می آیند و هریك انجام اموری را بر عهده می گیرند صبح روز بعد عده ای از جوانان رفته از میهمانان و هیزم چی ها استقبال می كنند. از سایر آدابی كه در این مراسم به جا آورده می شود، حنابندان، رقص چوب، اسب دوانی، نار زند كه در آن برادر گفته ی داماد چند تكه قند را به داماد دادهو داماد سعی می كند دو تكه قند را از روبرو به شانه های عروس بزند. پا زدند كه اصطلاحا به توقف عروس و پیاده شده او از اسب در برابر منزل داماد اطلاق می شود و پختن آبگوشت ودادن انعام به داماد است.

گله داری

سرزمین قوچان به سبب دارا بودن كوهستانهای سرسبز و خرم نظیر شاه جهان، آق كمر، سنجربیك، پلته كاه ، زیلان، گلول و غیره و بهره مندی از چراگاههای طبیعی بی نظیر، منطقه ای مناسب برای گله داری و دامداری به شمار می رود. شغل منحصر عشایر در این مناطق دامداری است . دامداران علاوه بر استفاده از گوشت احشام از پوست دباغی شده ی آنان پوستین های گرم و زیبایی می دوزند . همچنین از شیر دام ها فرآورده های لبنی بسیاری نیز نظیر كره ی محلی، روغن زرد، پنیر، دوغ ، مسكه و ماست تولید می نمایند كه به مصرف اهالی منطقه می رسد . بخشی نیز از این فرآورده ها به فروش می رسند تا از درآمد حاصله از فروش آنها، لوازم مورد نیازشان را خریداری كنند.

موسیقی سنتی

موسیقی نواحی در شمال خراسان برگرته از باورها و اعتقادات قومیت های متفاوت در طول تاریخ بوده و می توان آن را در چهار نوع: مقامی كرمانجی، مقامی تركی، موسیقی فارسی برری و تحلیل نمود. از میان این موسیقی تنها كرمانجی، تركی و فارسی میان اهل قوچان رایج است. نوازندگان موسیقی در قوچان را می توان بر اساس جایگاه و مرتبه ای كه به لحاظ اجتماعی دارند به بخشی ها، عاشقها و لوطی ها طبقه بندی كرد. همچنین سازهای رایج در موسیقی مقامی این خطه شامل دوتار، كمانچه ، قوشمه ، نی ، دهل و سرنا است . از مقام های رایج در قوچان می توان به مقام لو، طرقه، اله مزار ، هرای، امانه سوز، سردار عوض خان و رشید خان ، نوایی ، بیات گریلی، قره دلی و قره چه بایر اشاره كرد.

چاروق دوزی

شاید ساخت پای افزارها یكی از قدیمی ترین مشاغلی باشد كه آدمیان در طول تاریخ به آن پرداخته اند و چاروق دوزی از جمله ی آن مشاغلند كه در یكیاز غرفه های موزه به نمایش در آمده اند. صنعتگران چاروق دوز قوچانی در دوخت این گونه پای افزارها از چنان تبحری برخوردارند كه شهرت شان در سراسر استان زبانزد است. چاروقها انواع و اشكال گوناگونی دارند. رویه ی چاروق ها از چرم طبیعی ساخته شده است و سطح آن را به وسیله ی نخ های الوان با نقوش ساده هندسی تزیین می كنند. غالبا تحت این پاپوش ها را از چرم گاو میش یا چرخ ساغری می سازند كه استحكام بیشتری دارند. ابزار چارقدوز متنوع و با كاربری های خاص می باشند كه از میان آنها می توان از قیچی ، گزن، میخ كفاشی، چكش ، سوزن های ویژه و نخ های الوان یاد كرد.

گلیم بافی

در قوچان برای بافت گلیم عموما از دارهای افقی و عمودی استفاده می كنند. ابزار كار گلیم بافان قوچانی كه عمدتا زنان می باشند مركب اند از دفتین ، كاره و قیچی. در بافت گلیم معمولا از نخ پشمی استفاده می شود. نقوشی كه گلیم باف قوچانی بر این زیر اندازها میافریند. بیشتر نقوش ساده ی هندسی و كاها حیوانی و گیاهی است كه از تنوع رنگ بی نظیری برخوردار ند یكی از غرفه ای موزه ی قوچان به نمایش كارگاهی عشایری اختصاص یافته است كه در ان گلیم بافان هنرمند به بافت این زیر انداز زیبا سرگرم اند.

آهنگری

آهنگری یكی از مشاغل تاریخی در همی جوامع انسانی به شمار می رود . كشف فلز اهن و نحوه استفاده از آن انقلابی در سرنوشت انسان ها قلمداد شد. آهنگر خانه ،مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر محسوب می شدند. در این اماكن صنعتگر آهنگر انواع مصنوعات آهنی نظیری بیل، كلنگ ، تیشه ، میخ ، گاو آهن ، چهار شاخ، چاقو ، زنجیر ، چهار شاخ انبر، و قیچی های گوناگون را می سازد. ابزار و وسایلی كه در آهنگری مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از : انبر زغال بردار، انبر كج، انبردشت ، پتك ، قلم ، سندان سوهان، و گوره های سنتی كه با استفاده از انبانی چرمی كه تولیدكننده دم و بازدم است و باعث گداخته شدن زغال می شود كار می كند.

انتقال آثار

در گذشته بیش از ۳۰ اثر خطی، تعدادی خمره قدیمی، و بسیاری اشیای تاریخی در این موزه قرار داشت که پس از ساماندهی دوبارهٔ موزه در سال ۱۳۸۵ از این موزه برداشته شد. به گفتهٔ رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان، «ضریب امنیتی موزه مردم شناسی با موزه نسخ خطی و باستان‌شناسی تفاوت دارد و دلیل اینکه در گذشته و قبل از سال ۱۳۸۵، اشیا و آثار فراوانی در موزه نگهداری می‌شد و امروزه فقط به موضوع مردم‌شناسی پرداخته شده، آن است که قبلاً گارد حفاظت در موزه حاضر بوده ولی اکنون یک نفر بعنوان راهنمای موزه مشغول فعالیت است.» و دیگر اشیا به انبار میراث فرهنگی شهرستان منتقل شده‌اند.

در واقع این موزه مکانی بوده است محدود برای معرفی غنای فرهنگی - تاریخی و جلوه‌هایی از مردم‌شناسی منطقه که اشیاء آن در فضای موزه به نمایش درآمده است. در مجموع اشیاء و اقلام موزه مزبور را باید در دو بخش مردم شناسی و عکس و اسناد و مکتوبات مطالعه و بررسی نمود که از جمله می‌توان به نمایش مدل‌های انسانی زن و مرد با لباسهای بومی، پوشاک محلی، آثار هزاره اول پیش از میلاد، ظروف مختلف، قرآن‌های خطی، مکتوبات و عکس‌های قدیمی از وضعیت قبلی قوچان اشاره کرد.

آدرس

موزه مردم‌شناسی شهر قوچان در حاشیه میدان آزادی این شهر واقع است.