منبر

دو منبر قدیمی در نطنز، ایران

منبر جایگاهی است که خطبه یا خطابه از آن ایراد می‌شود. بسیاری از لغت‌دانان عرب، واژه منبر را از ریشه عربی نَبَرَ به معنای عالی و بلند دانسته‌اند. ابن منظور می‌گوید: «محل ایراد خطبه توسط خطیب را به دلیل بلندی آن، منبر می‌گویند.» .

منبر یادگار پيامبر دین اسلام محمد بن عبدالله و فراگیرترین رسانه جهت روشنگری و بصیرت افزایی از زمان وی تاکنون برای مسلمین بوده است.

دلیل همین جایگاه ویژه و رسانه ای منبر بود که در تاریخ اسلام، جهت تسلط بر مسجد جامع شهر که محل تصمیم های بزرگ بود بحث ها، جدل ها و منازعات بسیاری انجام می شد. تسلط یافتن گروهی بر مسجد جامع و منبر آن شهر، نشان دهنده آن بود که او حاکم و زمامدار بلامنازع آن دیار است و اکثر مردم نیز به آن رضایت داده اند. نمونه ای از این دست، اجتماع گروهی از صحابه بعد از مرگ محمد بن عبدالله در مسجد النبی است که با در اختیار گرفتن مسجد و منبر ، بر اوضاع تسلط یافتند.

تاریخچه منبر

روايات زيادي در اسلام نقل شده که پيامبر دین اسلام محمد بن عبدالله ، پس از هجرت از مکه به مدینه با تکيه بر درخت خرمايي به ايراد خطبه مي پرداخت تا اينکه يکي از اصحاب پيشنهاد ساختن منبري را داد تا وی بر روي آن بنشيند و بدينوسيله هم مردم او را ببينند و هم او از ايستادن خسته نشود.

در برخي ديگر از نقل ها آمده است که پيش از آن، سکّويي از گِل ساخته بودند که محمد بر روي آن مي نشست و تنها در سال هفتم هجری قمری بود که مردم منبري چوبين ساختند پیامبر اسلام بر روی آن می نشست.

اين منبرِ سه پله اي تا زمان حکومت معاویه بن ابوسفیان مورد استفاده بود. معاويه براي کسب وجهه و حق جلوه دادن خود، خواست تا منبر پیامبر اسلام را از مدینه به دمشق ببرد، اما مردم مدينه دست به اعتراض زدند و از اين کار ممانعت کردند. بعدها نجّاري، شش پلّه بر همان منبر ساخت که مجموعاً نُه پلّه شد. اين منبر بر اثر گذشت زمان از ميان رفت و قسمتي از آن در قرن ششم قمری به عنوان تبرّک مورد استفاده قرار مي گرفت.

در سال 654هجری قمری مسجدالنبی آتش گرفت و منبر سوخت. نوشته اند که سوخته منبر را در محلي که اکنون منبر فعلي قرار دارد، دفن کردند. در سال 664 هجری قمری منبر جديدي توسط حاکم مملوکي مصر، بیبرس، براي مسجد نبوي فرستاده شد. پس از آن در سال 797 هجری قمری منبري ديگر و سپس در سال 820 هجری قمری باز هم منبر ديگري نصب شد که در آتش سوزي سال 886 هجری قمری از ميان رفت. قايتباي حاکم مصری در سال 889 منبري فرستاد که آن نيز در سال 998 با منبري که سلطان مراد یکم عثماني فرستاد و تا به امروز باقي مانده، عوض شد. اين منبر يکي از آثار ارزشمند هنري به شمار مي آيد.