کلیسای زور زور

کلیسای زور زور
میراث جهانی یونسکو
دورنمای کلیسای زور زور
اطلاعات اثر
کشور	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	i, iii, iv
شمارهٔ ثبت	۱۲۶۲
منطقه	آسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۰۸ (طی نشست سی‌ودوم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۶۱۵۷
تاریخ ثبت ملی	۷ مهر ۱۳۸۱
نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

کلیسای مریم مقدس یا کلیسای زور زور(به ارمنی Ծոր Ծորի Սուրբ Աստվածածնի մատուռ - به انگلیسی Chapel of Dzordzor)، نام کلیسایی است واقع در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و در ۱۲ کیلومتری شمال غرب قره کلیسا و در نزدیکی روستای بارون، در دهنه دره‌ای که رودخانه زنگی مار از آن جاریست و در دامنه کوهپایه‌ای که به یک تنگنای بسیار فشرده می‌رسد، بنا گردیده است. این کلیسا از جمله بناهای تاریخی ایران است که در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است؛ همچنین روستای بارون نیز به طور جداگانه در فهرست یونسکو جای دارد. در سال ۱۳۶۷ به دلیل آبگیری سد بارون، کلیسا با مصالح موجود عیناً به نقطه‌ای مرتفع‌تر در ۶۰۰ متری محل اصلی منتقل گردید!

تاریخ

تاریخ بنای زور زور بین سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴ میلادی تخمین زده می‌شود و توسط اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس، به نام «زکریا» از خاندان بزرگ و مالکین آن منطقه، ساخته شده و به صورت مدرسه تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی، زیر نظر اسقف «هوانس یرزنقاتسی» (یرزنگاتسی) که یکی از مشاهیر ادب و تعلیم و تربیت ارمنیان محسوب می‌شود اداره می‌شد؛ او در سال ۱۳۴۱ میلادی مقیم این کلیسا بود، و به این سبب او را «زور زورتسی» (Hovanes yerznkatsi - Tsortsoretsi) نیز می‌نامند.

معماری کلیسا

این کلیسای صلیبی شکل است و ابعاد بیرونی آن ۷/۲۰ × ۵/۱۰ و ارتفاع آن پس از تجزیه و تحلیل تناسبات پلان و انتقال آن بر نمای ساختمان، ۱۲/۵۸ به دست آمده است. این کلیسا همانند سایر کلیساهای ارمنی که در آن روزگار ساخته می‌شد، با سنگهای تراشیده شده در حجمهای مختلف ساخته شده است. نمای کلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیرها با ستون‌های کاذبی که به قوس جناغی ختم می‌شوند تزیین شده است.

دوباره سازی کلیسا

وزارت نیرو به منظور مشروب نمودن اراضی دشت ماکو، پروژه سد مخزنی بارون را به تصویب رسانید و از سال ۱۳۶۶ خورشیدی، عملیات ساختمانی آن شروع گردید. کلیسا در همان نقطه‌ای قرار گرفته بود که دیوار حائل سد نیز می‌بایستی در آنجا بر پا می‌گردید و طبق نقشه‌های مصوب، پس از اتمام آن و آبگیری دریاچه، کلیسای مزبور در دریاچه سد غرق می‌شد. از طرفی عملیات خاکبرداری تونل‌های انحرافی و یک رشته انفجارهای ساختمانی به بقیه بنای کلیسا آسیب فراوانی وارد نموده بود. به همین علت مدیریت اجرائی سازمان میراث فرهنگی کشور، با موافقت وزارت نیرو و همیاری شرکت‌های (مهاب قدس و پیماب) و سازمان آب و برق منطقه‌ای و همچنین توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و به همیاری متخصصین و معماران جمهوری ارمنستان در مدت ۲۵ روز، با رعایت نکات علمی، سنگ به سنگ، لایه‌های دیوار چینی شماره گذاری، پیاده و به محل دیگری با ارتفاع حدود ۱۱۰ متر و به فاصله ۶۰۰ متری آن نقطه،منتقل و بر روی یک برآمدگی صخره‌ای، از نو بنا گردید.

جستارهای وابسته

• کلیسای حواری ارمنی
• فهرست کلیساهای ارمنی در ایران

منابع

• پروژه جابجائی و دوباره سازی کلیسای مریم مقدس-کلیسای زور زور، نویسنده:واروژان آراکلیان، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۱۱ و ۱۲ - بهار و تابستان ۱۳۷۹
• کتاب کلیساهای ارامنه ایران، نویسنده:لینا ملکمیان، چاپ دوم، زمستان۱۳۸۰ دفتر پژوهش‌های فرهنگی
• کتاب ارمنیان ایران، آندرانیک هوویان، مرکز بین‌المللی تمدنها با همکاری انتشارات هرمس ۱۳۸۰، شابک ۲-۰۰۷-۳۶۳-۹۶۴. (صفحه ۱۳۶ تا ۱۳۷ کلیساهای ارمنیان در ایران)
• کلیساهای ارمنیان ایران، نویسنده:آندرانیک هویان، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، معاونت معرفی و آموزش اداره کل آموزش انتشارات و تولیدات فرهنگی ۱۳۸۲
• مروری بر کلیساهای ارامنهٔ استان آذربایجان غربی، نویسنده: نادره شجاع دل، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۳ - سال نهم - پاییز ۱۳۸۴
• پراکندگی کلیساهای تاریخی ارمنیان در آذربایجان غربی، نویسنده: بهروز خان محمدی، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۳۱ - سال نهم - بهار ۱۳۸۴
• کلیسای مریم مقدس (زور زور)، ماکو،درگاه کویر