سلطان العلماء

سید حسین بن رفیع الدین حسینی مرعشی مشهور به سلطان‌العلماء و خلیفه‌سلطان (۱۰۰۱ اصفهان - ۱۰۶۴ مازندران)، وزیر اعظم ایران در روزگار صفوی و از فقیهان شیعه است.

تبار

اجداد او از علماء و حکام مازندران بوده‌اند.

تحصیلات

وی از پدر خود و شیخ بهایی علم آموخته‌است. وی داماد شاه عباس یکم بود و به مدت پنج سال وزارت او را به عهده داشت. علامه مجلسی صاحب بحار الأنوار از شاگردان او بوده‌است و «حاشیه بر تهذیب و استبصار» و «دیوان سلطان‌العلماء» از جملهٔ آثار اوست.

زندگی

علاءالدین سید حسین بن رفیع‌الدین یکی از سادات و فقهای شهیر عصر شاه عباس اول بود. وی از جانب پدر با ۲۹ واسطه نسب خود را به علی بن حسین می رساند. از جانب مادر از سادات شهرستان بود. اسلاف پدری خلیفه سلطان پیوسته از سادات مازندران بودند امّا پدرش رفیع الدین جزو سادات معروف اصفهان بود. این که نسل چندم از اسلاف وی در اصفهان متوطن گشته و به سادات این شهر معروف گشتند دقیقاً معلوم نیست امّا اسکندر بیک می نویسد: «[میرزا رفیع الدین محمد که پدر خلیفه سلطان است] اباً عن جد در دارالملک صفاهان [صاحب] املاک و رقبات بوده اند.» و در جای دیگر می نویسد: «امیر نظام الدین نامی از اجداد ایشان از حوادث ایام به صفاهان آمده بود. سید حسین معروف به خلیفه سلطان در سال ۱۰۰۱ ه‍.ق. و در شهر اصفهان متولد شد. بسیاری از اسلاف وی از بزرگان مذهبی و سیاسی ِاَزمنه متفاوت بودند; اسلاف متأخر وی پیوسته به سادات خلیفه مشهور بودند. جدّ او از علمای متبحّر زمان خود بود و پدرش رفیع الدین "الحق به وفور فضل و کمال موصوف و ذات ملک صفاتش به سلامت نفس و حقانیت و خیراندیشی معروف" بود. وی سیدی فاضل، سلیم‌النفس، ملکْ خصال و از علوم معقول و منقول بهره ور وآگاه بود. او بعد از فوت قاضی سلطان که منصب صدارت داشت به سال ۱۰۲۶ ه‍.ق. از طرف عباس اول به منصب مزبور منصوب شد.» او در دو دوره وزیر اعظم شاه عباس اول و شاه صفی و در دورۀ هشت سالۀ بعدی وزیر اعظم شاه عباس دوم بود. او در ۱۰۶۴ ه‍.ق. در اشرف (بهشهر) از دنیا رفت و پیکرش را در نجف به خاک سپردند.

اشرف مازندرانی شاعر معاصر او و شاگرد صائب تبریزی، دربارۀ او قصیدۀ مفصلی در ۱۳۱ بیت دارد که در آن به نسب مازندرانی خود افتخار می‌کند (ص ۶۰ تا ۶۸):

گر اصفاهان پدید آمد چو گل طبع کمال

خاسته چون سرو موزون اشرف از مازندران

نیز صائب تبریزی قصیده‌ای در مادۀ تاریخ وفات او دارد:

بهره‌ور بودند ذرات جهان از دانشش

بود خورشید جهان‌افروز از احسان علم

او از نامدارترین علمای تاریخ مازندران است.

پیوند به بیرون

• زندگی‌نامهٔ خلیفه‌سلطان

منابع

• اشرف مازندرانی، محمد سعید (۱۳۷۳)، دیوان اشرف، تهران: بنیاد محمود افشار