علی بن محمد سمرقندی
علاءالدین علی بن محمد سمرقندی | |
---|---|
زادروز | ۷۸۲ خورشیدی[نیازمند منبع] سمرقند |
درگذشت | ۲۵ آذر ۸۵۳ خورشیدی استانبول |
ملیت | ایرانی |
نامهای دیگر | علی قوشچی |
مذهب | اسلام |
والدین | پدر: محمد سمرقندی |
علاءالدین علی بن محمد سمرقندی معروف به ملا علی قوشچی دانشمند، متکلم، ریاضیدان و منجم ایرانی[۱][۲] (۷۸۲ خورشیدی - ۸۵۳ خورشیدی[۱]) از مشاهیر علمای عامه و کلام و ریاضیات.[۳] او از فقهای حنبلی و از عالمان بزرگ اهل سنّت در علم کلام بود.[۴]
محتویات
پیرامون نام[ویرایش]
نام اصلی او «علاءالدین علی بن محمد سمرقندی» است.[۲] او را «ملا علی قوشچی» یا گاه «فاضل قوشچی» نیز گفتهاند.[۳] واژههای «قوش» و «چی» هر دو واژههایی ترکی هستند[۵] و «قوشچی» به معنای نگاهدار قوش میباشد.[۶] به دلیل اینکه پدر او (محمد سمرقندی) در دربار شاهزاده الغ بیگ تیموری قوشچی بوده، به «ملا علی قوشچی» نیز معروف گشتهاست.[۱]
زندگینامه[ویرایش]
پدرش مردی به نام «محمد سمرقندی» بود که منصب قوشچی را در دربار شاهزاده الغ بیگ تیموری برعهده داشت و به «قوشچی الغ بیگ» معروف بود.[۱]
علی قوشچی در سمرقند اغلب علوم متداوله را فراگرفت و هیئت و ریاضیات را از قاضی زادهٔ رومی و الغبیگ (شاهزاده تیموری پسر سلطان شاهرخ) سلطان ماوراءالنهر که نسبت به فنون ریاضی میلی فراوان داشت آموخت.[۳] او برای تکمیل معلومات خود به کرمان نیز رفت و پس از بازگشت «رساله حل اشکال القمر» را به شاهزاده الغ بیگ تقدیم کرد.[۱]
لغتنامهٔ دهخدا در سرواژهٔ «علاءالدین قوشچی» چنین آورده است[۳]:
... از کثرت تقربی که در نزد آن سلطان داشت بخطاب فرزندی مخاطب بود و او را به تکمیل رصدخانهای که در سمرقند تأسیس کرد گماشت؛ و قوشچی این وظیفه را انجام داد و زیج الغبیگی را که به زیج جدید معروف است بپایان رسانید؛ و پس از مرگ سلطان عازم حج شد و در تبریز مورد توجه اوزون حسن (۸۷۳ - ۸۸۲ هَ. ق) از حکمرانان آق قویونلی قرار گرفت و از جانب وی برای عقد مصالحه بین او و سلطان محمدخان ثانی عثمانی (۸۵۵ - ۸۸۶ هَ. ق). به اسلامبول رفت، و پس از انجام این کار به آذربایجان رفت و مجدداً به اسلامبول بازگشت...
پس از دعوت سلطان محمد فاتح و بازگشت مجدد از آذربایجان به استانبول، در مدرسه ایاصوفیا به تدریس و تالیف کتبی چون «رسالهٔ محمدیه» در علم حساب (که به نام سلطان محمد خان بود) پرداخت و در همان جا در ۲۵ آذر ۸۵۳ خورشیدی (برابر با ۲۷ رجب ۸۷۹ قمری، برابر با ۱۶ دسامبر ۱۴۷۴ میلادی) درگذشت[۱] و در جوار قبر ابو ایوب انصاری خاکسپاری شد.[۳]
نظریه درباره معرفت و وجود ذهنی[ویرایش]
فاضل قوشچی یکی از مخالفان نظریه اتحاد عاقل و معقول در ذهن است و مسئله معرفت را به صورت دیگری تبیین می کند. مرتضی مطهری در شرح منظومه سبزواری می گوید «فاضل قوشچی مدعی است که در ذهن دو چیز وجود پیدا میکند ، یکی از آن دو در نفس حلول میکند یعنی نفس به منزله ظرف او و او مظروف نفس است و آن " معلوم " است . از پیدایش معلوم در ظرف نفس انعکاسی بر صفحه نفس پیدا میشود ، آن انعکاس ، " علم " است . مثل نفس از این جهت مثل یک کره بلورین است که در وسط آن جسم ملونی را نهاده باشند . آن بلور ظرف و محل آن جسم ملون است ، ولی انعکاسی که از آن جسم ملون بر دیوارهای بلور میافتد قائم به بلور است.»[۷]
باورها[ویرایش]
ملا علی قوشچی در شرح تجرید میگوید[۸][۹]: «هیچکس را در این حرف نیست که علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ بعد از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ اعلم و اطهر و اشجع و ازهد و اسخی و اشرف ناس است.» همچنین او در شرح تجرید مبحث امامت میگوید: «امامت ریاست عمومی است در امور دین و دنیا به طریق خلافت از پیغمبر».
این بخش نیازمند گسترش است. |
آثار و تالیفات[ویرایش]
از تألیفات او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- حاشیهٔ شرح کشاف تفتازانی.[۳]
۲- شرح تجرید خواجه.[۳]
۳- العنقود الزاهر فی نظم الجواهر، در علم صرف.[۳]
۴- محبوب الحمائل فی کشف المسائل.[۳]
۵- هیئت فارسی، این کتاب فارسی که بارها با خلاصة الحساب شیخ بهائی در یک جا چاپ شده و از کتب درسی علم هیئت (ستارهشناسی) بودهاست.[۳] شرحی براین رساله توسط شیخ مصلح الدین لاری (متوفی ۹۷۹ه. ق) نگاشته شدهاست.[۱]
۶- رساله حل اشکال القمر، که به علم هیئت (ستارهشناسی) میپردازد و پس از بازگشت از کرمان به شاهزاده الغ بیگ تقدیم شدهاست.[۱]
۷-رساله در حساب و هندسه، این رساله که به زبان فارسی میباشد در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری میشود.[۱]
۸- رساله در هندسه، احتمالاً[۱۰] به زبان فارسی.[۱]
۹-رساله فتحیه، به عربی که به سلطان محمد دوم عثمانی (سلطان محمد فاتح) تقدیم شده و نسخهٔ آن به همراه شرحی که میرم چلبی (نواده ملاعلی قوشچی) بر آن نگاشته در پاریس موجود است.[۱]
۱۰- رساله محمدیه در حساب، که به عربی میباشد و چند نسخهٔ خطی از آن باقیست به نام سلطان محمد فاتح عثمانی است که شامل دو فن میباشد[۱]:
-
- فن نخست در پنج مقاله: حساب منجمان، حساب اهل هند، استخراج مجهولات به طریق خطاین، جبر و مقابله، قواعد گوناگون در حساب.
- فن دوم در سه مقاله: مساخت خطوط و سطوح مستوی، مساحت سطوح مستدیر، مساحت اجسام.
۱۱- شرح زیج الغ بیگ، که به فارسی است و چند نسخهٔ خطی از آن موجود است که یکی از آنها نسخه شماره ۶۳۷۵ مجلس شورای اسلامی میباشد.[۱]
۱۲- میزان الحساب، که به فارسی بوده و در سه مقاله میباشد (حساب هندی در یک مقدمه و دو باب، حساب تنجیم دریک مقدمه و شش باب، مساحت دریک مقدمه و سه باب) کتاب میزان الحساب دو بار با عنوان میزان الحساب در تهران به چاپ سنگی رسید و نسخههایی خطی از آن را در «کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران»، «کتابخانهٔ آستان قدس رضوی»، «کتابخانهٔ مجلس» و «کتابخانهٔ خانقاه نعمت اللهی» نگهدالی میکنند.[۱]
۱۳- جواهر و اعراض شرح تجرید الکلام، که در ۲۰۳ برگ میباشد و چندین نسخهٔ خطی از آن در کتابخانهٔ ملی ایران نگهداری میشود.[۱۱] این کتاب شرحی است که قوشچی بر مقصد دوم (جواهر و اعراض) از کتاب تجرید العقاید خواجه نصیر طوسی (۶۷۲) نگاشته. شرح مذکور بسیار مورد توجه بوده و حواشی و تعلیقات بسیاری بر آن نوشتهاند. از جمله سه حاشیه محقق جلالالدین محمد دوانی به نام طبقات جلالیه و دو حاشیه صدر الحکماآ بنام طبقات صدریه.
۱۴- شرح تجریدالعقاید، که از مهمترین شرحهای کتاب «تجریدالکلام» میباشد.[۴] او در شرح خود برکتاب تجرید در مقام دفاع از اعتقادات اهل سنّت برآمده و خواسته است همه استدلالهای خواجه نصیر الدین طوسی را در مسئله امامت پاسخ دهد.[۴]
وی علاوه بر کتبی که از او ذکر شدهاست مترجم برهان الکفایهٔ علی بکری نیز میباشد.[۱۲]
پیوند به بیرون[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ ۱٫۱۰ ۱٫۱۱ ۱٫۱۲ ۱٫۱۳ «علاء الدین علی قوشچی» (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی بنیاد ایران شناسی. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «ریاضیدانان دورهٔ اسلامی» (فارسی). ایرانیکا. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۹۷.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ ۳٫۸ ۳٫۹ لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «علاءالدین قوشچی»
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «الحاشیة علی الهیات» (فارسی). دانشنامهٔ حوزه. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- ↑ لغتنامهٔ دهخدا، سرواژههای «قوش» و «چی»
- ↑ لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «قوشچی»
- ↑ شرح منظومه شرح مبسوط منظومه
- ↑ «بررسی نسب دومین غاصب خلافت» (فارسی). برکه. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- ↑ حدیقة الشیعه، ص ۲۷۶.
- ↑ در نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (دفتر ۳، صفحه ۴۵) از رساله در هندسه اثر ملا علی قوشچی یاد شدهاست.
- ↑ کتابخانهٔ ملی ایران، «قوشچی، ملا علی، جواهر و اعراض شرح تجرید الکلام»، شمارهٔ کتابشناسی ملی: ۳۶۸ع.
- ↑ لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «علی قوشچی»
منابع[ویرایش]
- قربانی، ابوالقاسم،. زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۵. ISBN 964-01-0817-0.
- علی اکبر، دهخدا، لغتنامهٔ دهخدا.
- «علاء الدین علی قوشچی» (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی بنیاد ایران شناسی. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- «بررسی نسب دومین غاصب خلافت» (فارسی). برکه. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- «الحاشیة علی الهیات» (فارسی). دانشنامهٔ حوزه. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۸۷.
- «ریاضیدانان دورهٔ اسلامی» (فارسی). ایرانیکا. بازبینیشده در ۲ بهمن ۱۳۹۷.
- اوجبی، علی، آغازشناسی در شاهکار کلامی خفری، نابغه گمنام سده دهم هجری، آینه میراث، ش ۲۶، پاییز ۱۳۸۳: ص ۱۳۵ - ۱۴۹.
|
|
- اخترشناسان اسلام قرون وسطی
- اخترشناسان اهل ایران
- اخترشناسان اهل ترکیه
- اخترشناسان اهل عثمانی
- اهالی خراسان
- اهالی سمرقند
- اهالی عثمانی در سده ۱۵ (میلادی)
- اهالی فرارود
- دانشمندان اهل ترکیه
- درگذشتگان ۱۴۷۴ (میلادی)
- ریاضیدانان اسلام قرون وسطی
- ریاضیدانان اهل ایران
- ریاضیدانان اهل ترکیه
- ریاضیدانان اهل عثمانی
- ریاضیدانان سده ۱۵ (میلادی)
- زادگان ۱۴۰۳ (میلادی)
- فیزیکدانان اهل ترکیه
- فیزیکدانان قرون وسطی
- مکانیک