کمیل بن زیاد

کمیل بن زیاد عربی: کُمیل بن زیاد‎ Titles: al-Nakha'i عربی: النخعی‎
آرامگاه	۳۲°۰۰′۲۵″ شمالی ۴۴°۲۰′۱۹″ شرقی
ملیت	یمنی
شناخته‌شده برای	صحابه علی بن ابی‌طالب
دین	اسلام
مذهب	شیعهٔ اثنی‌عشری

کمیل بن زیاد نخعی یمانی یا کمیل نخعی (زادهٔ ۷ (پیش از هجرت) یا ۱۲ (پیش از هجرت)، درگذشتهٔ ۸۳) از قبیلهٔ نخع یکی از قبایل یمن و پسر زیاد بن نهیک است. برادر او حارث بن زیاد و از یاران عبیدالله بود.

او از یاران علی بن ابی‌طالب و حسن بن علی، از بزرگان تابعین و یکی از هشت عابد و زاهد معروف کوفه در زمان خود بوده‌است.

کمیل ابن زیاد درسال ۳۶ هجری مدتی از طرف علی ابی طالب به حکومت فارس منصوب شد همچنین کمیل در سال ۳۹ هجری فرماندار علی علیه السلام در شهر هیت بوده. از چگونگی و مدّت این حاکمیّت، مدرکی در دست نیست به جز نامه آن حضرت به کمیل پیرامون آنچه در زمان این فرماندار اتفاق افتاد.

هنگامی که کمیل خبردار شد که یاران معاویه به فرماندهی سفیان بن عوف قصد یورش به هیت را دارند، به خیال اینکه آن‌ها در قرقیسا هستند، بدون اجازهٔ علی بن ابی‌طالب پنجاه نیروی مسلح را برای دفاع در شهر گذاشت و خود و یارانش به‌سوی آنجا حرکت کرد، سپاهیان معاویه از فرصت استفاده و به هیت حمله کردند. علی در نامه‌ای او را به‌خاطر این کار سرزنش کرد. این نامه با شمارهٔ ۶۱ در نهج‌البلاغه آمده‌است.

کمیل بن زیاد از یاران نزدیک علی بن ابی‌طالب بود. وی راجع به کمیل می‌گوید: تو از یاران سَر من هستی .

حضور کمیل در جنگ‌ها

- کمیل در جنگ صفین حضور داشت

- او در جنگ نهروان حضور داشت.

- کمیل در جنگ دیرالجماجم میان حجاج بن یوسف ثقفی (کارگزار مشهور امویان در عراق) و عبدالرحمان بن اشعث کِندی (از رجال سیاسی و نظامی امویان و فرماندهِ سپاه امویان در سیستان که با ادعای خلافت بر علیه عبد الملک مروان شورش کرده بود), در لشکر عبدالرحمان ابن اشعث حضور داشت. حجاج سپاه خود را به مقابله با کمیل بن زیاد فرستاد. راجب کم و کیف حضور او در این جنگ نقل شده :کمیل در نبرد دلیری می‌کرد و دیگران به او اعتماد و اطمینان داشتند. دستهٔ سواره‌نظام وی دستهٔ سوار قاریان نام داشت که در برابر حملهٔ حریفان به‌خوبی مقاومت می‌کردند و در هنگام حمله با تمام توان خود می‌جنگیدند و به این دلیل مشهور بودند.

- به گفتهٔ ابن اثیر، مدتی قبل از جنگ جمل (که در تاریخ جمادی‌الاول سال ۳۶ رخ داد)، به علی بن ابی‌طالب گزارش داده شد که عایشه و طلحه و زبیر همدست شده‌اند و آهنگ خروج علیه حکومت وی را دارند. علی مردم مدینه را در جریان قرار داد و آن‌ها را به مقابله با دشمن فراخواند، ولی آنان سستی کردند. در این هنگام علی بن ابی‌طالب کمیل را نزد عبدالله بن عُمر فرستاد تا از او درخواست یاری نماید، که او نیز همکاری خود را مشروط به همراهی مردم مدینه نمود.

پس از واقعه حکمیت و خلع علی بن ابی‌طالب از خلافت، دوباره بر حکومت فارس ابقاء شد. تاان زمان اعرب گمان می‌کردند مقبره کورش مقبر مادر سلیمان نبی است و به این ترتیب از تخریب آن امتناء کردند ولی وقتی کمیل متوجه شد مردم پنهانی به زیارت آرامگاه کوروش می‌روند، تصمیم گرفت آن را خراب کند. این باعث شد مردم فیروز آباد فارس که از شهرهای پر رونق آن زمان بود، علیه او قیام کردند و کمیل پس از شکست به شام گریخت. وی در ۹۰ سالگی توسط حجاج بن یوسف ثقفی دستگیر و کشته شد و در سرزمین ثویّه منطقه‌ای در اطراف کوفه دفن کردند.

آثار

1. دعای کمیل یکی از دعاهایی است که علی، امام اول شیعیان، به کمیل آموخت. این دعا همان دعای خضر است و چون کمیل آن را از علی آموخت به دعای کمیل مشهور گردید.
2. کتاب از قبیله خوبان، ترجمهٔ مجید مسعودی، نوشتهٔ اوست.

راوی حدیث

• کمیل بن زیاد از راویان حدیث به حساب می‌آید. او از علی، امام اول شیعیان، خلیفه دوم، عبدالله بن مسعود، ابو هریره، عبدالله بن عمر و عثمان بن عفان روایت نقل کرده است.
• عباس بن ذریح، عبدالله بن یزید صهبانی، عبدالرحمن بن عابس، ابواسحاق سبیعی، اعمش، عبدالرحمن ابن زیاد محدثانی هستند که از کمیل روایت نقل کرده‌اند.

جستارهای وابسته

• دعای کمیل
• فهرست رجال حدیث شیعه