مسجد کبود (تبریز)
مختصات: ۳۸°۰۴′۲۴.۹۱″ شمالی ۴۶°۱۸′۰۳.۸۸″ شرقی / ۳۸.۰۷۳۵۸۶۱° شمالی ۴۶.۳۰۱۰۷۷۸° شرقی
| مسجد کبود تبریز | |
|---|---|
 |
|
| نام | مسجد کبود تبریز |
| کشور |  ایران |
| استان | استان آذربایجان شرقی |
| شهرستان | تبریز |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | گؤی مچید، گؤی مسجید |
| نام‌های دیگر | مسجد جهانشاه |
| کاربری | مذهبی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۶۹ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۵ دی ۱۳۱۰ |
مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: گؤی مچید) یا مسجد جهانشاه[۱] از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان‌شناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران سفر کرد در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز (فرانسوی: La Mosquée bleue de Tauris) نام برده‌است.[۲]
محتویات
تاریخچه[ویرایش]
این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شده‌است.[۳] پاسکال کوست در گذشته از این مسجد با نام مسجد سنی و مسجدی که شیعیان تمایلی به استفاده از آن ندارند یاد شده‌بود.[۴] کتیبه‌ای کاشی کاری سردر اصلی مسجد کبود به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است.[۳] این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به خط نعمت‌الله البواب خوشنویس مشهور سده نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.[۵]
زمین‌لرزه ۱۱۵۸[ویرایش]
در زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد فرو ریخت. خرابه‌های مسجد برای بیش از ۱۵۰ سال بدون تعمیر باقی ماند تا آنکه با سال ۱۳۱۸ تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها آغاز شد. در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی و گنبد کوچک با طرح و استادکاری مرحوم استاد محمدرضا معماران‌بنام انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی هنوز ادامه دارد.[۶][۷]
خرابکاری در بنای مسجد کبود۱۳۹۳[ویرایش]
در آذرماه ۱۳۹۳ جمعیتی ۵۰ نفری با بهانه برپایی نماز جماعت به سمت این مسجد حرکت نمودند. آنها توانستند بدون هیچ گونه مداخله‌ای از سوی نهاد‌های مسول و پلیس مسجد را به اشغال خود در‌آورند. جمعیت معترض پس از تسخیر این بنای تاریخی نماز جماعت را در این مکان تاریخی به جای آورند. در ادامه آنها کف کاشی کاری شده مسجد را مفروش نمودند. با آغاز فصل سرما با لوله کشی نامناسب گاز شهری بخشی از دیوارهای تاریخی مسجد تخریب شد. با تسخیر مسجد بازسازی کاشی کاری‌های آن نیز ناتمام ماند.[۸]
ساختمان و کاشیکاری[ویرایش]
مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به ویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یافته‌است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.[۹] صحن بزرگ مسجد مربع شکل است که حوضی برای وضودر آن قرار داشت و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشته‌اند.[۱۰]
بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری می‌باشد. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی می‌باشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچکتر واقع شده‌اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر می‌باشد که سقف شبستان‌های جانبی در شرق و غرب صحن اصلی و ورودی مسجد را پوشانده‌اند. در ساختمان گنبدهای مسجدکبود از هیچ سازه‌ای استفاده نشده‌است همین کار بازسازی گنبد‌ها را با مشکل مواجه نموده‌بود. این مشکل با طرح استاد معماران‌بنام حل شد و بنا مجددا بدون استفاده از سازه بازسازی گردید. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ می‌باشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده‌است. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز می‌باشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع می‌باشد. در جنوبی‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردآبه‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده‌اند. تصور می‌شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق‌هایی وجود دارد که اخیرا به بقایایی مسجد افزوده شده‌اند.
کاشی‌کاری‌های ایوان ورودی مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است، کتیبه‌ای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است.[۳] این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث می‌باشند و خطاطی آنها توسط نعمت‌الله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شده‌است. سرکاری و نظارت بر ساخت مسجد با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.[۵] در دیوارهای شبستان کوچک سنگ‌های مرمر که آیه‌هایی از قرآن بر روی آن‌های حک شده است قرار دارند.
از ستون‌های واقع در صحن اصلی مسجد راه‌پله‌هایی برای دسترسی به ایوان‌ها ناظر بر صحن اصلی وجود دارد. در پایه ستون‌های مسجد محفظه‌های کوچکی وجود دارند. گمان می‌شود از این محفظه‌ها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده می‌شده‌است.
نگارخانه[ویرایش]
نماهایی از بخش‌های مختلف مسجد کبود
-
نمایی از داخل مسجد کبود و مقایسه‌ای بین کاشی کاری اصلی و کاشیکاری جدید (کمرنگ) در صحن بزرگ.
-
حجاری آیه‌هایی از قرآن بر سنگ‌های مرمر در صحن جنوبی مسجد.
-
تصویری از دیوارهای جنوبی مسجد (گرفته شده از داخل رواق جنوبی).
-
نمایی از صحن بزرگ مسجد.
-
قسمتی از کاشی کاری‌های مسجد.
-
محل دفن جهانشاه و دخترش در جنوب صحن جنوبی که به هنگام بازسازی مسجد هویدا شدند.
-
کاشیکاری دیوارهای شبستان شمالی مسجد.
-
رواق شرقی مسجد.
_Mosque_-_3,_Tabriz,_Iran.jpg)
خرابه‌های مسجد کبود پیش از بازسازی
-
مسجد کبود تبریز، قبل از مرمت سال ۱۳۱۰ خورشیدی
-
خرابه‌های مسجد کبود در دوره قاجار.
-
خرابه‌های مسجد کبود، قبل از مرمت.
-
سرهنگ نیساری، محمدعلی تربیت، جم، محمدعلی فروغی با همراهان در حال بازدید از خرابه‌های مسجد کبود.
-
خرابه‌های مسجد کبود در زمان محمدشاه قاجار.
-
طرحواره از مسجد کبود در سال ۱۲۲۰ شمسی توسط جهانگرد فرانسوی.
منابع[ویرایش]
- ↑ عبدلعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، جلد ۱، چاپ دوم ۱۳۷۴، صفحه ۲۸۱
- ↑ https://ia801902.us.archive.org/28/items/ldpd_6885554_000/ldpd_6885554_000.pdf
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ مصاحب، غلامحسین. دائرةالمعارف فارسی. تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی، ۱۳۸۰
- ↑ اعتقادات مذهبی عصر قراقویونلوها
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Cəfər Qiyasi. «TƏBRİZ GÖY MƏSCİDİ» (آذری). Azerworld. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.
- ↑ «مجموعه "مسجد كبود" تبريز نمونه‌اي از معماري بديع اسلامي». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.
- ↑ «محمد فيض خواه:مسجد کبود تسليم مرگ شد». خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.
- ↑ http://ghanoondaily.ir/main/568/11/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D9%88
- ↑ سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۵
- ↑ «مسجد کبود در تیشینه».
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مسجد کبود موجود است. |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون مسجد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
- آثار ملی ایران
- باستان‌شناسی ایران
- بناهای تاریخی آذربایجان
- بناهای تاریخی استان آذربایجان شرقی
- بناهای تاریخی تبریز
- جاذبههای گردشگری استان آذربایجان شرقی
- ساختمانها و سازهها در تبریز
- فرهنگ در ایران
- کاخها در ایران
- مسجدهای تاریخی تبریز
- مسجدهای تبریز
- مسجدهای تیموری
- مسجدهای سده ۱۵ (میلادی)
- معماری آذربایجان
- معماری اسلامی
- معماری ایرانی
- معماری دهه ۱۴۶۰ (میلادی)
