تخت فولاد

تخت فولاد
تکیه آقا سید محمد لطیف خواجویی
نام	تخت فولاد
کشور	ایران
استان	اصفهان
اطلاعات اثر
نام‌های دیگر	تخت پولاد
نام‌های قدیمی	لسان الارض، بابا رکن‌الدین
کاربری	گورستان
دیرینگی	قرن هشتم
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۷۳۵
تاریخ ثبت ملی	۲۶ خرداد ۱۳۷۵
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	آری
تخت فولاد روی نقشه اصفهان ۳۲.۶۲۷۵° شمالی ۵۱.۶۸۳۰۵۶° شرقی / 32.6275; 51.683056

تخت فولاد در دوران محمدشاه قاجار کاری از هنرمند فرانسوی اوژن فلاندن

تخت فولاد نام قبرستان قدیمی شهر اصفهان است که به نام های لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نامیده می‌شده است. قدمت این گورستان از قرن چهارم هجری تا کنون است.

تاریخچه

زمان پیدایش این قبرستان چندان روشن نیست، لیکن وجود آثاری چند قدمت آن را به دوران قبل از اسلام می‌رساند. از جمله قبر یوشع نبی در تکیه "لسان الارض" (اکنون در گلستان شهدا) از پیامبران بنی‌اسرائیل در این قبرستان واقع است.

بر اساس روایت شاردون در دوره دیلمیان، یکی از سرداران نظامی به نام "پولاد بازو" در این محل قصر کوچکی داشته‌است و تخته سنگی سکو مانند را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی‌گیران ساخته بود. همچنین سنگ قبری از عارف قرن پنجم به نام "بابا فولاد حلوایی" در این قبرستان قرار دارد. مشخص نیست که آیا کنیه او برگرفته از اسم این مکان است یا بالعکس.

تا پیش از صفویان و بعد از آن این مکان، محلی برای تجمع دراویش بوده و خانقاهی هم در آن احداث کرده بودند که با نام آرامگاه بابا رکن‌الدین شناخته می‌شود. در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی احداث گردید که آخرین منزلگاه کاروانهایی بوده که از جنوب وارد اصفهان می‌شده‌اند (هنوز آثاری از آن پابرجاست). در دوران صفویه این قبرستان یک گورستان اختصاصی تلقی می‌شده و تنها بزرگان مملکتی در آن به خاک سپرده می‌شدند. پس از این دوره در آن تکایای احداث گردید و سرانجام به قبرستان همگانی شهر تبدیل گشت. در سال ۱۳۶۳ دفن اموات -به غیر از شهدای جنگ ایران و عراق – در این قبرستان متوقف و به قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان منتقل گردید.

اهمیت

این اثر به طور یکجا و پس از آن اجزای آن یک به یک در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در میان هر یک از قطعه‌های تخته فولاد آرامگاه یک یا چند تن از مشاهیر نامدار قرار دارد و آن قطعه به عنوان تکیه و به نام آن فرد نامیده می‌شود. مکان‌های مهم و تاریخی ثبت شده ملی تخت فولاد عبارتند از:

• تکیه میرفندرسکی معروف به تکیه بختیاری ها
• سنگ قبر بابا فولاد حلوائی
• آرامگاه بابا رکن‌الدین
• تکیه آغا باشی
• تکیه آقا حسین خوانساری
• تکیه آقامجلسی (سید ابوجعفر)
• تکیه بروجردیها
• تکیه تویسرکانی
• تكيه ملا اسماعيل خواجویی
• تکیه جویباره ای
• تکیه خاتون‌آبادی
• تکیه ریزیها
• تکیه سید العراقین
• تکیه شهشهانی
• تکیه فیض
• تکیه لسان الارض
• تکیه مادر شاهزاده
• تکیه محمد جعفرآباده‌ای
• تکیه میر فندرسکی
• تکیه میرزا رفیعا
• تکیه واله (والهیه)
• تکیه چهارسوقی
• تکیه کازرونی
• تکیه کلباسی (ابوالمعالی)
• آرامگاه بید آبادی
• آب‌انبار کازرونی
• شبستان مسجد مصلی
• مسجد رکن الملک

افراد سرشناس دفن شده در تخت فولاد

• آیت الله محمدتقی رازی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار معروف به صاحب حاشیه صاحب کتاب اصولی هدایةالمسترشدین مدفون در تکیه مادر شاهزاده،
• حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ابوالمعالی کلباسی،
• سردار اسعد بختیاری؛ خان معروف وروشنفکر هفت لنگ بختیاری و ازشخصیتهای اصلی انقلاب مشروطه(به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها).
• سردار جنگ بختیاری؛ وزیرجنگ دوران قاجار وحاکم اصفهان(به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
• نجف‌قلی خان بختیاری (صمصام السلطنه)؛ از سران ایل بختیاری و دو دوره رئیس‌الوزرای ایران (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
• داراب افسر بختیاری؛ شاعر معاصر (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
• بی‌بی مریم بختیاری (سردار مریم بختیاری)؛ زن تحصیلکرده و مبارز انقلاب مشروطه و دارنده بالاترین مدال شجاعت کشور آلمان،
• بابا رکن‌الدین عارف مشهور قرن هشتم هجری قمری، متوفی به سال ۷۶۹ (قمری). آرامگاه او از مقبره‌های مهم و قدیمی تخت فولاد است که دارای گنبدی هرمی شکل به رنگ آبی می‌باشد. آرامگاه وی در دوره پادشاهی شاه عباس یکم به طور کامل بازسازی شده‌است.
• محمدکاظم واله اصفهانی (واله اصفهانی)؛ خوشنویس و تعلیق‌نویس اواخر زندیه و اوایل قاجار.
• ابوالقاسم فندرسکی (میرفندرسکی)،
• علامه فقیه آقا شیخ مرتضی ریزی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ریزی،
• سید ابوالحسن شمس‌آبادی، از علما و فقها برجسته و وكیل بزرگ مدفون در مقبره،
• علامه فقیه آقا شیخ مرتضی ریزی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ریزی،
• جلال‌الدین تاج اصفهانی؛ خواننده همراه پدرش تاج‌الواعظین در تکیه سیدعراقین،
• حسن کسائی؛ از استادان برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس نِی (به خاک سپرده شده در تکیه سید العراقین)،
• اسماعیل خواجویی؛ عالم وارسته فلسفه، فقه ،یکی از بزرگترین دانشوران قرن دوازدهم هجری مدفون در مقبره خود نزدیک قبرستان فاضلان،
• عبدالحسین سپنتا؛ کارگردان اولین فیلم ناطق ایرانی،
• محمد حسین اشنی؛ از فقهای معروف اصفهان (به خاک سپرده شده در تکیه ابوالمعالی کلباسی)،
• حاج آقا رحیم ارباب؛ از علمای مشهور اصفهان (به خاک سپرده شده در نزدیکی تکیه ملک)،
• نورالدین اشنی؛ از فقهای معروف اصفهان (به خاک سپرده شده در تکیه ابوالمعالی کلباسی)،
• شیخ اسدالله ایزدگشسب شمس گلپایگانی (درویش ناصر علی)؛ از مشایخ و عرفای سلسله نعمت اللهی گنابادی،
• سیده نصرت امین (بانو امین)؛ مجتهده ایرانی.
• بدیع‌الزمان تبریزی مشهور به بدیعا از خوشنویان و شاعران سده یازدهم هجری و فرزند علیرضا عباسی
• فاضل اصفهانی عالم دینی
• سیدجعفر خاکشیر شاعر طنزپرداز، در تکیه گلزار
• محمد علی مکرم حبیب آبادی شاعر طنز پرداز وصاحب امتیاز روز نامه صدای اصفهان

تخریب ها

در دوران پهلوی

در سال ۱۳۴۸ بخشی از این گورستان برای ساخت فرودگاه تخریب شد.

در دوران معاصر

در سال ۱۳۶۳ این گورستان متروک اعلام شد. از عناصر معماری وابسته به تخت فولاد مانند مسجدها، کاروان‌سراها، آب‌انبارها جز اندک شمار، چیزی باقی نمانده است. دو مصلا در بخش جنوب غربی تخت فولاد وجود داشته است که از آثار دورۀ صفوی بودند. که یکی از آنها در سال ۱۳۰۰ قمری به دستور حاج محمدتقی نقشینه مرمت شده بود؛ لیکن هر دو مصلا در سالهای اخیر تخریب، و به جای آنها مصلای بزرگ جدید شهر اصفهان احداث شده است. جز مسجد رکن‌الملک مساجد دیگری هم در این گورستان وجود داشته‌اند که در سی سال اخیر همگی تخریب شده اند از جمله مسجد تکیه خوانساری از دورۀ صفوی و مسجد تکیۀ آقا مجلس از آثار دورۀ قاجار. همچنین آب‌انبارهای تکیۀ کازرونی، آقامجلس، بابا رکن‌الدین، چهارسوقی، و شهشهانی ازجمله آب‌انبارهای ویران شدۀ این مجموعه به حساب می‌آیند.

واقعه تخریب مقبره و خانقاه دراویش

نوشتار اصلی: سرکوب دراویش گنابادی (۱۳۸۷)

از آخرین وقایع تاریخی معاصر اصفهان و مجموعه تخت فولاد می‌توان به تخریب حسینیه و مقبره درویش ناصر علی، معروف به تکیه ایزد گشسب، از مشایخ دراویش منسوب به دراویش گنابادی در ۱۳۸۷ و درگیری‌های خونین آن، بین دراویش و نیروهای انتظامی، اطلاعات و بسیج اشاره نمود. این چهارمین تخریب حسینیه دراویش بعد از واقعه تخریب حسینیه دراویش در قم، بروجرد و چرمهین بود و نکته دیگر اینکه مقبره درویش ناصر علی از آثار ثبت شده ملی محسوب می‌گردید.

جستارهای وابسته

• گلستان شهدای اصفهان

پانویس

• دائره المعارف بزرگ اسلامی

منابع

• محمد رضا شایسته و منصور قاسمی، ۱۳۸۳، اصفهان بهشتی کوچک اما زمینی، انتشارات نقش خورشید، اصفهان.
• http://www.takhtefoulad.ir وب‌گاه مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد] (بازبینی به تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۷).

پیوند به بیرون

• http://www.takhtefoulad.ir وبگاه تخته پولاد اصفهان]