کلیبر
| کلیبر كليبر |
|
|---|---|
| شهر | |
 کلیبر؛ اردیبهشت ۱۳۹۲. |
|
 کلیبر
|
|
| مختصات: ۳۸°۵۲′۱۰″ شمالی ۴۷°۰۲′۰۸″ شرقی / ۳۸.۸۶۹۴۴° شمالی ۴۷.۰۳۵۵۶° شرقیمختصات: ۳۸°۵۲′۱۰″ شمالی ۴۷°۰۲′۰۸″ شرقی / ۳۸.۸۶۹۴۴° شمالی ۴۷.۰۳۵۵۶° شرقی |
کَلِیبَر یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان کلیبر است. .[۱] در دهه پنجاه کلیبر قصبه‌ای بود که کمتر از ۲۰۰۰ نفر جمعیت داشت.[۲] سرشماریهای سالهای ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ جمعیت شهر را، به ترتیب، ۹۰۳۰ نفر[۳] و ۹۸۸۷ نفر[۴] گزارش کرده اند. این شهر در ۶۳ کیلومتری شمال غرب اهر، ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۸۱۲ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده‌است. کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و سراسر پیرامون این شهر را جنگل‌های تنک و مراتع پوشانیده‌است. شهر، بعلت نزدیک بودن به قلعه بابک و قرار گرفتن در کانون ذخیره‌گاه زیست‌کره منطقه ارسباران، در دهه اخیر از نظر گردشگری توسعه چشمگیری یافته است.
محتویات
پیشینه[ویرایش]
کلیبر، که در نوشته‌های وقایع نگاران اسلامی تحت عنوان بذ یا بذین شناخته میشود، [۵] پایگاه بابک خرمدین[۶] بود. او در سال ۸۱۶ میلادی علیه خلافت اسلامی قیام کرد و در سال ۸۳۶ میلادی از افشین[۷] شکست خورد و کلیبر به دست اعراب افتاد.[۸] حوادث دوران مقاومت دو دهه‌ای بابک کلیبر را در کانون توجه مورخین مسلمان قرار داد.
مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر, نوشته علی بن حسین مسعودی، نخستین کتابی است که در مورد کلیبر مطلبی نوشته است. مسعودی مینویسد، در ناحیه بذین با مریدان جاودان، پسر شهرک، قیام کرد.[۹] بعد از یک سری شکستها بابک در موطن خود محاصره شد ...بذین که زادگاه او بود، حالیه در ۳۲۳ هجری، هنوز مملکت بابک نامیده میشود.[۱۰]
[۱۱][۱۲] در کتاب «مسالک و الممالک» ابن حوقل از کلیبر سخنی به میان نیامده است ابن حوقل از مکانی بن نام "سیاه کوه" اسم میبرد، که در مجاورت آن نسلی از "ترکان" زندگی میکردند[۱۳] . اما بنظر میاید که سیاه کوه مذکور با منقیشلاق (Manghishlaq) در سواحل شمال شرقی دریای خزر یکی باشد.[۱۴]
ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ صفحات زیادی را به کلیبر اختصاص داده است[۱۵]. نوشته او چنین آغاز میشود، آغاز به پا خواستن بابک به سال ۲۰۱ بوده است. پایتخت او شهر بذ بود و از سپاهیان خلیفه بسیاری را کشته بود.
یاقوت حموی هشتصد سال پیش کلیبر را اینگونه توصیف میکند، بذ: جایی در بین آذربایجان و اران. بابک خرمدین، که علیه معتصم شورش کرد، از اینجا بر خاسته است. دو بیت زیر از باختری در این باره شناخته شده است:
خداوند نگهدار تو باد ای جنگجوی ترسناک، که در زمان بابک دروازه کفار را واژگون کردی؛
این تو بودی که شهر بذ را گرفتی و شرمی چنان فاحش را پوشاندی.
در نزدیکی بذ، به گفته "مؤثر" شاعر مکانی است به ابعاد سه فرسنگ؛ هنگامی که در آنجا نام خدا گفته شود آوایی نامرئی جواب گوید. از اینجاست که سرخ جامگان، که خرمدین نیز نامیده میشود، به رهبری بابک قیام نمودند؛ و در اینجاست که آنها منتظر "مهدی" بودند. در پایین تر رودی بزرگ جاری است که آب آن مزمن‌ترین تبها را علاج میکند. رود ارس در مرز جاری است. در این ناحیه انار‌هایی با زیبایی بینظیر، انجیر، و انگور به عمل میاید، که آن را در تغار‌ها خشک می‌کنند چرا که آفتاب همواره پشت ابری ضخیم پنهان است. اهالی از آب تکه‌های کوچک طلای سرخ جمع می‌کنند که اگر به حساب خورده شود زنان را فربه میکند. [۱۶] احتمال دارد وصف رود شفا بخش اشاره‌ای به چشمه های آب گرم روستای متاللی باشد.
حمدالله مستوفی در نیمه قرن هشتم هجری چنین مینویسد، قصبه‌ای است در میان بیشه افتاده و کوهستان بزرگ و قلعه نیکو دارد، و در پای آن قلعه رودی روان است هوایش معتدل است و آبش از رود مذکور و حاصلش قلعه و انگور و میوه باشد، و مردمش از ترک و تالش ممزوج اند و شافعی مذهب. حقوق دیوانیش مبلغ سه هزار دینار بر روی دفتر است.[۱۷] در توضیحی که مترجم فرانسوی کتاب یاقوت آورده به جای تالش کلمه مغول را آورده است که با توجه به زندگی مستوفی در زمان ایلخانان قابل قبول تر است. [۱۸]
همچنانکه به دوران اخیر نزدیک می‌شویم نوشته‌ها در مورد کلیبر کمتر میشود. در کتابهایی که به تاریخ ارسباران اختصاص دارند، اشاراتی کوتاه به تاریخ معاصر کلیبر میشود. چهار کتاب زیر مراجع مفیدی هستند:
- قدیمترین سند معتبر کتاب "تاریخ ارسباران" نوشته سرهنگ حسین بایبوردی است.[۱۹] متأسفانه این کتاب به راحتی قابل دسترس نیست.
- کتاب "تاریخ و جغرافیای ارسباران" اثر حسین دوستی[۲۰] که پس از انقلاب اسلامی چاپ شده در مورد این منطقه اطلاعات بیشتر و جدیدتری در اختیار علاقه مندان قرار می‌دهد.
- کتاب "تاریخ اجتماعی و سیاسی ارسباران (قره داغ) در دوره معاصر"، نوشته ناصر صدقی[۲۱] کتابی مجمل است و به طریقه‌ای علمی نوشته شده است.
- کتاب " نامه ارسباران"، نوشته سیدرضا آل‌محمد،[۲۲] که در چهار جلد منتشر شده است، ظاهرا کتاب جامعی است.[۲۳]
هویت فرهنگی[ویرایش]
زبان[ویرایش]
زبان گفتاری مردم ترکی است که متعلق به شاخه غربی گره جنوبی - غربی (اغوز) خانواده زبان‌های ترکی می‌باشد[۲۴].
دین[ویرایش]
اکثریت مردم پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند. تعداد قابل توجّهی از اهالی پیروان اهل حق (گوران در زبان آذری) هستند. همه گوران‌ها در اصل متعلق به طایفه شاملو هستند. این طایفه یکی از ارکان عمدهٔ قزلباش‌ها در عهد شاه اسماعیل بود.[۲۵]
موسیقی[ویرایش]
دیدی گذرم باز به این خطه نیفتاد Bəlkə bu yerlərə birdə gəlmədim
ای قلهٔ مه گرفته بدرود، duman səlamət qal dağ səlamət qal
ای آبفشان فلک و آب روانش، arxamca su səpir göydə bulutlar
وی گرمی تیر ماه بدرود! leysan səlamət qal yağ səlamət qal
این ابیات آغازین آوازی معروف، سروده محمد آراز،[۲۶] نمونه‌ای است از آوازهای عاشیقی که در هماهنگی با طبیعت ویژه قره داغ ساخته شده‌اند. عاشیقها در ساخت آوازهای خود از احساسات مربوط به کوچ ایلات بین ییلاق و قشلاق الهام می‌گیرند؛ و بدینسان، کلیبر با قرار گرفتن در مسیر کوچ سالیانه عشایر جایگاه مناسبی است برای تکامل موسیقی عاشیقی.
پتانسیل توریستی کلیبر[ویرایش]
جیمز موریر، مؤلف "ماجراهای حاجی بابای اصفهانی"[۲۷]، به نقل از یک مهندس انگلیسی که بقصد جایابی برای ذوب آهن [۲۸] دویست سال پیش از کلیبر دیدن کرده، شهر را چنین توصیف میکند، "کلیبر... قبلاً مکانی در خور توجه بوده است. باغهای وسیع جنگلی از درختان میوه درست کرده است، جنگلی که در آن درختان گردو به ابعادی باور نکردنی رشد کرده اند ...."[۲۹] اخیرا، یک گردشگر کانادایی کلیبر را اینگونه توصیف میکند، "شهری دورافتاده و خواب آلود در میان کوههای سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان شده اند. ... مکانی است عالی؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران.[۳۰]
آثار گرد شگری در اقتصاد محل هنوز آشکار نشده است. گردشگران ترجیح میدهند در چادرها بمانند و از غذاهای کنسروی، که همراه آورده اند، بخورند. نتیجه به جا گذاشتن زباله در کنار جاده‌ها و، احیاناً، تخریب مراتع و مزارع روستائیان است. انتظار می‌رود گروهی از مهاجرین پیشین و ثروتمند با ساختن هتلها و جذب گردشگران اهل حساب به اقتصاد محل نفع برسانند. در سالهای اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره انار و زغال اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده است [۳۱]. در اخبار منتشره اغلب بر جنبه‌های جذب گردشگری این جشنواره‌ها تاکید میشود.
قلعه بابک (قلعه بذ)[ویرایش]
قلعهٔ بابک، بنا شده در بالای کوهی به ارتفاع ۲۳۰۰ متر، در حدود سه کیلومتر از شهر قرار دارد. قلعهٔ از زمان ساسانیان ساخته شده و نام خود را از اسم بابک خرمدین، رهبر مقابله با مهاجمین عرب تا سال ۸۹۳ میلادی، گرفته است.[۳۲]
ییلاق های عشایر ارسباران[ویرایش]
یک تحقق اخیر سه نقطه را با بالاترین قبلیت توریستی مشخص کرده است[۳۳]. این سه مکان، که در مجاورت جاده کلیبر - عاشقلو (مسیر عباس آباد- آینالو - وایان) قرار گرفته اند، عبارتند از قلعه بابک (قلعه بذ)، مکیدی دره سی و آینالو. البته، مکان‌های زیادی وجود دارند، که علیرغم شناخته بودن به مردم محل، هنوز مورد توجه گردشگران قرار نگرفته اند. برای مثال، تاکنون از پتانسیل گردشگری ییلاق‌های عشایر ارسباران صرفنظر شده است. در طی ماه‌های گرم سال این مکانها علاوه ٔبر زیبایی طبیعی امکان مشاهده زندگی ساده و سنتی عشایر را فراهم می‌کنند.
نزدیکترین ییلاق فعال به کلیبر اتراقگاه ایل بسطاملو در مراتع بین روستای شجاع آباد و قلعه بابک (قلعه بذ) است. از معروفترین ییلاق‌های نسبتا نزدیک میتوان از کوههای روستای علی‌آباد (کلیبر), چپرلی و آقداش نام برد. فاصله این مراتع از شهر با ماشین کمتر از نیم ساعت است.
زغال اخته، سمبل هویت اقتصادی کلیبر[ویرایش]
کلیبر، به خاطر قرار گرفتن در میان کوههای بلند، دارای آب و هوای خاصی است که مشخصاً برای بار آوری زغال اخته مناسب است. میتوان ادعا کرد که "زغال اخته" سمبلی از هویت اقتصادی کلیبر است. در اواخر تابستان میوه‌های رسیده در اغلب دکان‌های اطراف خیابان‌های اصلی شهر به فروش می‌رسد. بوی رسیدگی این میوه‌ها و منظرۀ زنبورهای نشسته بر طبق‌های پر از میوه، خاطرۀ ذهنی دلپذیری است که مسافران از شهر به یاد می‌سپارند. از طرفی دیگر، ساکنان محل منظره ی شکوفه‌های زرد رنگ درختان زغال اخته در نیمۀ دوم فصل زمستان را به مثابۀ نشانی از رستاخیز سالیانه ی طبیعت گرامی می‌دارند.
باغداران کلیبری، مازاد محصول زغال اختۀ خود را برای عرضه در کارخانجات صنایع تبدیلی کشاورزی به تهران و سایر شهرهای بزرگ می‌فرستند. در خود شهر، خشکه و برگۀ زغال اخته توسط کدبانوان کلیبری در پخت آش رشته استفاده میشود. متأسفانه، در رستوران‌های سطح شهر، این واریته آش رشته عرضه نمی‌شود. اخیراً برخی فرآورده‌های زغال اخته از جمله؛ لواشک، ترشی، ژله، شربت، برگه و خشکۀ زغال اختۀ کلیبر، با بست‌ه بندی شیک و بهداشتی، به بازار آمده است. جشنوارۀ سالیانه زغال اخته، که با هدف جذب گردشگر به منطقه سازمان داده میشود، تاکیدی است بر اهمیت این میوه در هویت اقتصادی شهر کلیبر.[۳۴]
تاسیسات آب‌درمانی متعلق[ویرایش]
بنا به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد، تاسیسات آب‌درمانی کلیبر که در تیر ماه ۱۳۹۲ راه اندازی شد، بزرگترین مجتمع آب درمانی کشور است. این مجتمع در زمینی به وسعت ۱۲،۸۷۰ متر مربع در فاز اول احداث شده که شامل استخرهای سرپوشیده با سقف متحرک زنانه، مردانه، سونا و جکوزی، مجموعه رستوران، بوفه، کافی شاپ، سالن‌های ورزشی، بدنسازی، فضای بازی کودکان، رختکن‌های مجهز، پارکینگ و نمازخانه به علاوه واحدهای تجاری می‌باشد.[۳۵]
چهره‌های شاخص[ویرایش]
- بابک خرمدین[۳۶] در میان اهالی چندان که باید شناخته شده نیست، ولی با افزایش سطح آگاهی و علاقه مندی مردم نسبت به تاریخ ایران این وضعیت در حال تغییر است. برداشتهای متضاد از بابک در محافل روشنفکری ایران بصورت مجمل توسط تورج اتابکی تحلیل شده است[۳۷].
- اسدلله خان محمد خانلوعشایری فرزند عبدالله خان، رئیس ایل محمد خانلو، آخرین نماینده کلیبر در مجلس شورای ملی بود[۳۸] و به علت وابستگی به رژیم شاه اموالش مصادره شد[۳۹] و خود نیز مدتی را در زندان گذراند.
- عاشق علی کلیبرلی یکی از معروفترین عاشیقهای قرن نوزدهم است که ماجراهای زندگی او یکی از مهمترین داستانهای فولکوریک عاشیقی می‌باشد. عاشق حسین جوان یکی از سرشناسترین عاشیقهای قرن بیستم متولد آتی‌کندی است. عنصر رئالیسم با تاکید بر عشق زمینی در آثاراو برجسته است. یکی از آوازهای او با با تیتر " کیمین اولاجاقسان یاری، بخته ور؟ (-خوشا آن‌کس که معشوقش تو باشی)" معروف دوستداران موسیقی عاشقی است. آواز دیگر او، با مطلع دونیا قرار توتوب ساکین اولاندان -- چوخ بلالر چکیب باشین قاراداغ، توصیف مجملی از ارسباران در زمینه‌ای حماسی است. عاشیق رحیم نظری، عضو هیئت مؤسسین انجمن صنفی ایفاگران موسیقی استان آذربایجان شرقی، متولد نوجه‌ده علیا در حومه کلیبر است.[۴۰]
- علیرضا غضنفری (متولد 1354) کلیبر، چهرۀ ماندگار کشور که در تاریخ 17 آبان 1391 در مرکز همایش‌های سازمان صدا و سیما به عنوان نام‌آور سازندگی جمهوری اسلامی ایران همراه با 52 مدیر برتر و برگزیده از سراسر کشور تجلیل شد، مرد اول تجارت الکترونیکی ایران، مدرس و مربی تجارت الکترونیکی [۴۱]. وی عضو هیأت مدیرۀ نظام صنفی رایانه‌ای استان آذربایجان شرقی است و بیش از 300 برنامۀ رادیویی و تلویزیونی به عنوان کارشناس حضور داشته است.
- خانعلی صیامی (۱۳۳۱-۱۳۹۲) متولّد کلیبر، یکی از عکاسان بزرگ ایران است [۴۲]. او با چاپ کتاب عکس "آذربایجان شرقی " توسط نشر سروش (۱۳۷۹)[۴۳] زیبایی های خاص زادگاهش را معرفی کرد. اخیرا، یکی از معلمان شهر، روانبخش لیثی، راه صیامی را با عکاسی طبیعت ارسباران و نشر آنها در فضای مجازی ادامه داده است[۴۴]. تمام عکس‌های مقاله حاضر از کارهای ایشان است.
- خسرو سرتیپی شاعر معروفی است. او در ترویج فرهنگ مردم منطقه نقشی اساسی داشته است . از کارهای اساسی او شناساندن شاعر معروف ارسباران، سید ابوالقاسم نباتی, بود.[۴۵]
- علیرضا خان رشیدی کلیبر
اطلاعات بیشتر[ویرایش]
دانشگاه آزاد واحد کلیبر تا مقطع کارشناسی ارشد دانشجو تربیت میکند. متأسفانه، سایت اینترنتی دانشگاه[۴۶] اطلاعات زیادی در مورد جزئیات فعالیت آموزشی و تحقیقی این مؤسسه منتشر نکرده است. اخیراً گروهی از جوانان کلیبری با انتشار وب‌سایتی با نام سئحراما [۴۷] به معرفی این شهرستان در فضای مجازی و نشر اخبار و رویدادهای این شهرستان پرداخته‌اند.
منابع[ویرایش]
- ↑ : کمیته تخصصی نام نگاری و یکسان سازی نام های جغرافیایی ایران :
- ↑ «لغتنامه دهخدا».
- ↑ «سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادی‌ها بر حسب سواد» (فارسی). مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «نگاهی به شهرستان کلیبر:جمعیت». استانداری آذربایجان شرقی. بازبینی‌شده در 3 ارديبهشت 1393.
- ↑ "BAḎḎ". iranicaonline. Encyclopaedia Iranica. August 19, 2011.
- ↑ "BĀBAK ḴORRAMI". iranicaonline. Ecncyclopedia Iranica. August 18, 2011.
- ↑ "AFŠĪN". iranicaonline. Encycloppaedia Iranica. July 28, 2011.
- ↑ K. Farrokh, Iran at War: 1500-1988, 2011, Osprey Publishing
- ↑ ‘Alī ibn al-Husayn al- Mas‘Ūdī, Pavet de Courteille, Les Prairies d'or de Maçoudi, 1873, Paris, vol. 7, p. 62
- ↑ ‘Alī ibn al-Husayn al- Mas‘Ūdī, Pavet de Courteille, Les Prairies d'or de Maçoudi, 1873, Paris, vol. 7, p. 123
- ↑ «نگاه شما: تصاویر زیبا از طبیعت کلیبر».
- ↑ سحر فکردار. «با تو از بهشت آذربایجان و ایران می‌گویم».
- ↑ Abu-'l-Qāsim Ibn-ʻAlī Ibn-Ḥauqal, The Oriental Geography of Ebn Haukal, an Arabian Traveller of the Tenth Century, London, 1800 pp.184-185.
- ↑ Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria, 2006, Rowan and Littlefield Publishers, pp. 152-153
- ↑ عز الدین ابن اثیر، تاریخ کامل، ۱۳۸۱، تهران، جلد نهم، صص. ۳۹۸۲-۴۰۱۲.
- ↑ Yaqut ibn 'Abd Allah al-Rumi al-Hamawi, Charles Adrien Casimir Barbier de Meynard, Dictionnaire géographique, historique et littéraire de la Perse et des contrees adjacentes, 1851, Paris, pp. 87-88
- ↑ نزهةالقلوب ، حمداله مستوفی ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، انتشارات کتابخانه طهوری ، چاپ اول ، تهران ، ۱۳۳۶، ص. ۹۶.
- ↑ Yaqut ibn 'Abd Allah al-Rumi al-Hamawi, Charles Adrien Casimir Barbier de Meynard, Dictionnaire géographique, historique et littéraire de la Perse et des contrees adjacentes, 1851, Paris, p. 493
- ↑ سرهنگ حسین بایبوردی، "تاریخ ارسباران"، ابن سینا، تهران ۱۳۴۱
- ↑ حسین دوستی، تاریخ و جغرافیای ارسباران، انتشارات احرار، تبریز,1373
- ↑ ناصر صدقی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ارسباران (قره داغ) در دوره معاصر، ۱۳۸۸، تبریز، نشر اختر.
- ↑ سیدرضا آل‌محمد، نامه ارسباران، ۱۳۹۱، تهران، کتابخانه موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی.
- ↑ http://anaj.ir/news/pages/50599
- ↑ Concise Encyclopedia of Languages of the World, 2010, Elsevier, p. 110-113
- ↑ نورمحمد عسگری، تشیع سرخ، ۱۳۹۱، شرکت کتاب، وستوود، ص. ۴۳.
- ↑ محمد آراز، بلكه بويئرلره بيرده گلمه‌ديم ، ۱۳۸۹، تبریز، نشر اختر
- ↑ James Morier,The Adventures of Hajji Baba of Ispahan, 2005, Cosimo Inc.
- ↑ محمود، محمود، تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در قرن ١٩ ميلادي ، تهران ، انتشارت اقبال، ج. ۵
- ↑ James Morier, A Second Journey through Persia, Armenia, and Asia Minor<ref
- ↑ Jamie Maslin, "Iranian Rappers and Persian Porn: A Hitchhiker's Adventures in the New Iran", 2009.
- ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920621000144
- ↑ P. L. Baker and H. Smith, Iran, 2009, Bradet Trvel Guids, p. 141
- ↑ Neda Mohseni, Shahram Roostaei, Arasbaran ecotourism potential assessment whit emphasis on the scientific and additional values, International Research Journal of Applied and Basic Sciences. (2012) 3:1143-1147
- ↑ «دومین جشنواره زغال اخته در کلیبر برگزار میشود».
- ↑ «بزرگترین مجتمع گردشگری آب درماني ایران در روستاي آبش احمد کلیبر».
- ↑ ناصر نجمی، "قیام بابک خرمدین", ۱۹۸۹ کانون معرفت
- ↑ Abbas Amanat and Farzin Vejdani (Editors),"Iran Facing Others: Identity Boundaries in a Historical Perspective", 2012 Palgrave Macmillan, Chap. 3.
- ↑ Iran Almanac and Book of Facts, 1976, Volume 15 - Page 93
- ↑ http://www.vista.ir/article/366492
- ↑ «جشنواره«عاشیقلار» موجب افزایش توجه به موسیقی ارزشمند عاشیقی است». اهراب نیوز، 24 تير 1392.
- ↑ http://www.ghazanfari.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=391
- ↑ http://www.azer-online.com/azer/?p=22083#more-22083
- ↑ خانعلی صیامی، آذربایجان شرقی،۱۳۸۸، چاپ سوم،نشر سروش
- ↑ http://www.panoramio.com/user/5183083?comment_page=1&photo_page=1&show=all
- ↑ http://www.duzgun.ir/maqalat/046.php
- ↑ http://www.iau-kaleybar.ac.ir/
- ↑ http://sehrama.ir/
جستارهای وابسته[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای کلیبر دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کلیبر موجود است. |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||
|
||||||||||||||||||||||||
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون ایران است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
