تاریخانه
تاریخانه | |
---|---|
نام | تاریخانه |
کشور | ایران |
استان | استان سمنان |
شهرستان | دامغان |
اطلاعات اثر | |
کاربری | مسجد |
اطلاعات ثبتی | |
شمارهٔ ثبت | ۸۰ |
تاریخ ثبت ملی | ۱۵ دی ۱۳۱۰ |
مختصات: ۳۶°۹′۵۱″ شمالی ۵۴°۲۱′۱۵″ شرقی / ۳۶.۱۶۴۱۷°شمالی ۵۴.۳۵۴۱۷°شرقی
تاریخانه مربوط به دوره ساسانیان و همچنین سدههای ۲ و ۳ و ۵ ه.ق است که در شهر دامغان، خیابان ایستگاه راه آهن،جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۸۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱]
پیشینه[ویرایش]
تاریخانه (به معنای خدایخانه، خانهٔ خدا) از آثار باستانی دامغان است که بر پایه پژوهشهای اداره کل باستانشناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده است. ساختمان بنای دوباره آن مربوط به سده دوم هجری است و شیوه ساختمان آن نیز به شیوه بناهای دوره ساسانیان میباشد. تاریخانه در ترکی به معنای خانهٔ خداست.[۲]
معماری[ویرایش]
این مسجد نمونهٔ بسیار زیبا و کاملی از مساجد سدههای آغازین اسلام به شمار میرود. شیوهٔ معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواقهای سرپوشیده دربر گرفته است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده است. این ستونها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگیهای معماری همانند ستونهای کاخهای ساسانی هستند. طاقهای مسجد از آجر است و به طاقهای دورهٔ پیش از اسلام، یعنی عهد ساسانی همانندی و همسانی بسیار دارد.[۳]
ستون[ویرایش]
در این مسجد ستونهایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتیمتر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستونها ۲۶ عدد میباشد که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته است. محیط هر ستون در حدود ۵ متر و بلندای آن از سطح زمین تا محلی که طاقها برآن استوار شده است ۲/۸۴ متر و تا پشت بام ۶ متر میباشد. طاقهای این ساختمان با گذشت زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمعآوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاقهای مزبور سقف زدهاند.
محراب[ویرایش]
در سمت مغرب مسجد بین ۶ دهانه و طاق، یک دهانه و طاق بزرگتری به طول ۱۲/۱۴ متر و عرض ۰۳/۵ متر وجود دارد، که آثار محراب و منبر مسجد در این دهانه دیده میشود عرض هر یک از شش دهانه یا ایوان که در طرفین دهانه وسطی واقع شدهاند ۳۶/۶ متر است. صحن مسجد تقریباً مربع شکل و به طول ۲۷ و عرض ۲۶ متر میباشد.[۴]
مناره[ویرایش]
در پی سدهها، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. منارهای آجری در دوره سلجوقیان به این مجموعه افزوده شده است که اکنون ۲۵ متر بلندا دارد و بدنهٔ آن با آجرکاری تزیین شده است.[۳] طبق کتیبهٔ کوفی مسجد، مناره به همت بختیاربن محمد، در قرن پنجم هجری احداث و به مجموعهٔ تاریخانه پیوند خورده است.[۳]
در جنب مسجد تاریخانه سمت شمال مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده. ارتفاع این منار ۲۶ متر است و ۸۶ پله از داخل دارد، محیط آن در پایین در حدود ۱۳ متر میباشد و به نسبت ارتفاع منار از سطح زمین از محیط آن کاسته میشود به طوریکه دور منار در بالا ۸/۶ متر است، این منار سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده. نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزلهٔ نما و تزیین آن محسوب میشود، در ارتفاع ۵/۱۰ متری کتیبهای از آجر به خط کوفی است به عرض ۳۰/۱ متر که فقط «الامیر السید الاجل» از آن خوانده میشود. آجرهایی که در ساختمان داخلی به کار رفته به قطر ۴ تا ۵/۴ سانتیمتر و به طول و عرض ۲۲ سانتیمتر و آجرهایی که در تزیینات خارجی مصرف شده به طول ۵/۱۷ و به عرض ۱۷ و به قطر ۵/۳ سانتیمتر میباشد.[۴]
بلندای این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است، بانی این منار بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار میرود.[۴]
نگارخانه[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ «سازمان میراث فرهنگی و صنایعدستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بازبینیشده در ۱۹/۵/۲۰۱۱.
- ↑ رضاییان، فرزین. هفت رخ فرخ ایران. چاپ ابیانه. انتشارات دایره سبز، ۱۳۸۶. ۱۲۶.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ کیانی، محمد یوسف. تاریخ هنر معماری ایران در دورهٔ اسلامی. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۷۷. شابک ISBN ۹۶۴-۴۵۹-۱۲۲-۴.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامReferenceB
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ تاریخانه موجود است. |