صایینقلعه
این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
این نوشتار به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای استفادهشده در ویکیپدیا نیست. |
صایینقلعه | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | زنجان |
شهرستان | ابهر |
بخش | بخش مرکزی |
مردم | |
جمعیت | ۱۱۹۳۹ (۱۳۹۰)[۱] |
صائینقلعه یکی از شهرهای استان زنجان است و به همراه مناطق خود با بیش از ۳۰۰۰۰ نفر جمعیت در بخش مرکزی شهرستان ابهر قرار گرفتهاست. این شهر دارای چندین و چند روستای تابعه از جمله: پیرزاغه، خراسانلو، گاودره، کوه زین، چرگر، جدایقه، ارهان، الگیزیر، داشبلاغ، سروجهان، خلیفه لو (کبود چشمه) میباشد. فاصله صائین قلعه از مرکز شهرستان ۲۴ و مرکز استان ۶۵ کیلومتر میباشد. در ذکر مسافت از سلطانیه دارالملک مغول تاری مسافت بین ابهر وصائین قلعه را چهار فرسنگ ذکر کرده است. از دیرباز باغها و زمینهای کشاورزی صائین قلعه زبان زد عام و خاص بوده و بسیاری از اهالی شهرها و روستاهای اطراف برای کار در این مزارع به این شهر مهاجرت کردهاند، از باغات و زمینهای زر خیز این شهر محصولاتی چون غلات و حبوبات، اکثر محصولات باغی شامل انواع سیب، انواع هلو، انواع آلو، گیلاس، آلبالو، بادام و گردو، گلابی، سنجد، انواع سبزی و سیفی جات، انواع گیاهان علوفهای برداشت میشود خاص ترین محصول این شهر را میتوان انگور دانست به طوری که همه ساله بیش از ۳۰ نوع انگور در تاکستانهای صائین قلعه برداشت میشوند. شغل اهالی زراعت، صنعت، و فعالیت در بخش حمل و نقل (کامیون داری) و همچنین بخش خدمات است. زبان مردم این شهر ترکی آذربایجانی و مذهبشان شیعه دوازده امامی میباشد. ایستگاه راه آهن در شمال شرقی شهر نزدیک جاده واقع است..[۲] || این شهر در مشرق سلطانیه واقع شده و نام قدیمی آن قهود بوده است. در مورد وجه تسمیه یا علت تغییر نامش به صایین قلعه یک روایت تاریخی وجود دارد که گویا پس از حمله مغولان به دلیل مقاومت دلیرانه اهالی مهاجمان لقب "صایین قالا" یا قلعه استوار و مورد احترام را بر این شهر نهادند، امروزه نیز در زبان ترکی "صایین" برای بیان احترام و ارادت گوینده نسبت به شخص مقابل به کار میرود.[۳]
در صائینقلعه دانشگاههای دانشگاه جامع علمی کاربردی و پیام نور فعال میباشد.
تاریخچه صائین قلعه[ویرایش]
شکل گیری شهری چون صائین قلعه در بسترتاریخ با تاثیر پذیری از منابع و یافتههای طبیعی و اکولوژیک و انعکاس قواعد و اندام فرم طبیعت در اشکال معماری مساکن همگی مبنای توسعه ارگانیک را در این محدوده اثبات میکند. از تاریخ دقیق احداث قلعه این شهر اطلاعات دقیقی وجود ندارد ولی در قرن سوم هجری این قلعه در امتداد قلعه سرو جهان وسایر قلاع دیگر منطقه مورد استفاده کنگریان بوده که به این منطقه حاکم شدهاند. بعدها که نفوذ اسماعیلیه به این حدود تعمیم یافته از این قلاع که شامل: شمیران طارم، یاستی انگوران، سروجهان، میموندز، صایین قلعه به مرکزیت قلعه بزرگ گازرخان الموت یک نوع بهره ارتباطی مخابراتی می بردهاند. به این نحو که با تابانیدن نورخورشید به آیینه مخصوص و قطع و وصل نور یک نوع ارتباط مورس بوجود آورده بودند. و به این ترتیب رسانیدن پیام بصری از قلعهای به قلعه دیگر درمدت کمی میسر می شده. جالب توجه است که برقراری این نوع ارتباط مکالمات بصری در آن عصر بویژه کشورهای متمدن جهان بوده است. بنا به اقوال مورخین و محققین همچون حمدالله مستوفی این شهر از قدمت دیرینهای برخوردار است. در این زمینه حمدالله مستوفی در صفحه ۹۰ کتاب نزهه القلوب مینویسد:
سروجهان قلعه بود به کوهی که محاذی طارمین است به پنج فرسنگ سلطانیه به جانب شرقی و کما بیش پنجاه پاره دهات از توابع بوده و تمامی آن از قدرت مغول خراب شده بود و ده قهود که مغول آن را صائین قلعه میخوانند و امالقری آن جاست و اکنون سبب همسایگی سلطانیه آن موضع آبادانی میشود. ولایت سرد سیر است و حاصلش قله و بالیز باشد. چون بر جاده عام و همومی واقع است و اخراجات بسیار دارند از حقوق دیوانی معاف است و باز در صفحه ۱۷۳ همان کتاب آورده است از سلطانیه الی الری (ری) چهل و هفت فرسنگ است و از سلطانیه تا ده قهود که مغول او را صائین قلعه خوانند پنج فرسنگ از او {صائین قلعه} تا ابهر چهار فرسنگ از او{ابهر} تا فارسجین چهار فرسنگ راه است.
محمد حسن صنیعالدوله در کتاب تاریخ مرات البلدان در مورد سلطانیه مینویسد: اولجایتو غیاث الدین سلطان محمد شاه خدابنده آن شهر را در سنه ۷۰۵ هجری برای جشن پسرش ابوسعید توسعه داد و محیط حصار را به سی هزار قدم رسانید و آن را پایتخت خود قرار داد وزرا و اعیان هریک قسمتی را در شهر بنا کردند و بنای آن در سال ۷۱۳ تمام شد.» و سپس در مورد صائین قلعه میگوید: در شرق سلطانیه قریه موسوم به صائین قلعه که اسم قدیمی آن قهود رود بوده میباشد.
در سفرنامه اوژن سفیر فرانسه در ایران به سال ۱۹۰۶ آمده است که یکدسته دهکده بصورت پشت سر هم زیر سایه درختان بید و تبریزی و در وسط تاکستانها واقع شدهاند و همه از آب ابهر رود سیراب میشوند نام آنها عبارتند از: خرمدره، هیدج، صائین قلعه و... آنچه امروز بعنوان خاستگاه اولیه شهر باید گفته شود قلعه صائین است که در انتهای جنوبی شهر واقع گردیده است.
در سفرنامه نظام العلمای تبریزی از علمای دوره ناصرالدین شاه اورده شده است: منزل دهم صائین قلعه شب چهارشنبه در سلطانیه مانده صبح از آنجا به قریه صائین قلعه آمدیم که خالصه دیوان است راه تقریباً چهار فرسخ بود به فاصله یک فرسخ و دو فرسخ و سه فرسخ کنار راه دهات معتبر نمایان است که گفتند مال حاج میرزا حسین خان سپه سالار است بدواً مجدالدوله امیر اصلان خوان آباد کرده در امیرآباد که سه فرسخی سلطانیه است نهار خوردیم. صائین قلعه منزلهای خوب و حمام خوب دارد شب پنج شنبه آنجا بودیم
همچنین گای لسترنج(Guy le Strange) در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی مینویسد:" سر راه ابهر پنج فرسخی مشرق سلطانیه قریه قهود واقع است که مغولها آنرا صایین قلعه مینامند و هنوز این محل بنام صاین وجود دارد و آنرا با توخان هم میگویند و با توخان اسم نواده چنگیز است. قلعه مرتفع سروجهان بر فراز قله کوهی درنیمه راه صایین قلعه و سلطانیه واقع و تا سلطانیه پنج فرسخ فاصله داشت. واز فراز آن کوه بر جلگه بزرگی که ازسمت مشرق تا ابهر وقزوین امتداد داشت مشرف بود. یاقوت حموی که یکی از جغرافیدانان و تاریخنویسان مشهور قرن هفتم هجری قمری است در کتاب خود با اشاره به صائین قلعه نوشته و قریههای اطراف آن سرو جهان را جزو ولایت طارم دانسته و این قلعه را یکی از مستحکم ترین دژهایی زمان خود دانسته است. اما در زمان حمد اله مستوفی آن دژ خراب بوده و آلات جنگی وساخلوان به صائین قلعه انتقال یافته است. نام صائین قلعه بصور گوناگون در تواریخ آمده از جمله: سایین قالا، صائین قلعه، قهود، قهود رود، صاین دژ، زرین دژ.
با توجه به موقعیت منطقهای شهر که در کنار مرکز بزرگ تمدن تاریخی نظیر شهر سلطانیه قرار گرفته است و از نظر طبیعی نیز دارای غنای محسوسی است این شهر دارای قدمت تاریخی طولانی بوده و وجود امامزاده یحیی، امامزاده یعقوب و تپه تاریخی موجود در مرکز شهر اسناد زنده این مدعا هستند.
آنچه در نگاه اجمالی به بافت کنونی شهر جلب توجه مینماید موقعیت هسته اولیه توسعه شهر میباشد که در شمال رودخانه و در جنوب شرق شهر قرار گرفته است. بافت هسته قدیمی شهر با ساختار متراکم ابنیه و معابر باریک و پیچ در پیچ مشخص میگردد که خط پیرامونی آن احتمالاً به دیوارههای قلعه حفاظتی منتهی می شده است. بنا به گفته اهالی مسن شهر دو قلعه بر گرد شهر کشیده شده است که با ساغ قلعه و سول قلعه (دژ سمت راست و دژ سمت چپ) معروف بودهاند توسعه شهر در سالهای دور بسیار کند بوده وبعد از دهه پنجاه گسترش فیزیکی شهر سرعت بیشتری یافته است.
آثار و ابنیه تاریخی و گردشگری[ویرایش]
به دلیل تاریخ دیرین صائین قلعه، محوطه و آثار باستانی متعددی در گوشه و کنار شهر به چشم میخورد که بسیاری از آنها اکتشاف نشده و از آن جمله میتوان به تپه باستانی علی یورد، تپه باستانی موجود در محوطه امامزاد یحیی، محوطه قدیمی طالیب ایوانی (ایوان طالب)، حوض باستانی گاودره. همچنین بقعههای متبرکه چند امامزاده از جمله امامزداه یعقوب، امام زاده یحیی، ینگه امام (سارا و قاسم)، امامزداه عبدالله اشاره کرد. تپه علی یورد این تپه یا محوطه باستانی در میان دشت حاصل خیز "اولیاجو" (شکل تغییر یافته نام الجایتو شاه مغول) قرار داشته و حدود ۲۶ متر ارتفاع داردو به علت ریخت و شکل ظاهری احتمالاً به دست بشر ایجاد شده است. "یورد" در زبان ترکی یورد هم به معنای "ملک و زمینهای علی" میباشد اما از علت دقیق و تاریخ به وجود آمدن این محوطه اطلاع دقیقی در درسترس نیست. امروزه به دلیل نا مهربانیهایی که با تاریخ این منطقه میشود توجه چندانی به این محوطه نمیشود و سارقان فرهنگ هر روز بخشی از آن را کنکاش میکنند اما علیرغم حفاریهای غیر مجاز و تخریبهای فراوان ناشی از آن این اثر در تاریخ دوازدهم دی ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۰۴۵۱ در دفتر ثبت آثار ملی ایران به ثبت رسید. پس از ثبت این محوطه دانشجویان باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر با مجوز پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با سر پرستی دکتر امیر صادق نقشینه، این تپهٔ تاریخی را مورد نظارت قرار داده و حفاریها و کاوشهای باستانی توسط تعدادی از باستان شناسان در حال انجام است.[۴]
از مکانهای گردشگری شهر نیز علاوه بر امامزاده یعقوب، میتوان به پیست موتور کراس شهید رحمتالله جعفری اشاره کرد که با تکمیل این طرح با توجه به موقعیت مکانی مناسب انتظار میرود این پیست به نمونه بسیار جالب و منحصربهفردی در سطح استان تبدیل شود.[۵] "دربند و آبشار خراسانلو" در شمال صائین قلعه سلسله کوهایی وجود دارد که دارای طبیعت بسیار جالب و خیره کنندهای میباشند از جمله جاذبههای طبیعی این کوها دربند و اوجاق (مکان زیارتی در کمرکش کوه) و همچنین آبشار در خراسانلو و سد چرگر را میتوان برشمرد. همچنین در کوههای شمالی دهها معدن فعال گرانیت و سنگ آهک وجود دارد.
منابع[ویرایش]
- ↑ «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
- ↑ (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج۲)
- ↑ (جغرافیای سیاسی کیهان ص۳۷۸).
- ↑ . http://mj1348.blogfa.com/post/5/گذری-بر-تاریخ-اولین-پایتخت-تشیع-(زنجان).
- ↑ . http://mj1348.blogfa.com/post/7/پیست-موتورکراس-صایین-قلعه-موقعیتی-مهم-که-حیف-می-شود.