تکیه معاون‌الملک

مجموعه بناهای تکیه معاون‌الملک
نام	مجموعه بناهای تکیه معاون‌الملک
کشور	ایران
شهرستان	کرمانشاه
اطلاعات اثر
کاربری	برگزاری نمایش‌ها و آیین‌های مذهبی، رفع اختلافات قومی و عشایری، محل اجتماع، تکیه
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۹۴۵
تاریخ ثبت ملی	۱۰ آذر ۱۳۵۴

مؤسس حسین خان معین الرعایا

تکیه معاون الملک در کرمانشاه ایران (از ۱۳۲۰ه‍. ق) حسین خان این بنا را به منظور برگزاری برگزاری مراسم روضه خوانی، سینه زنی و نوحه خوانی در انجام سوگواری سید الشهدا احداث نمود. معین الرعایا از تکیه علاوه بر انجام مراسم مذهبی اغلب به منظور رفع اختلافات قومی و عشایری نیز استفاده می‌نمود. در ابتدا فقط حسینیه به صورت سرپوشیده و با ددیوارهای آئینه کاری شده و آویزهای بلوری الوان، شمعدان‌ها و چهل چراغ‌هایی که از سقف آویزان شده بودند، ساخته شد. در سال ۱۳۲۷ به دنبال جریان مشروطه خواهان به سرکردگی ظهیر الملک اقدام به تخریب و به توپ بستن منزل مسکونی معین الرعایا و تکیه که محل تجمع مردم بود، نمودند. بر اثر به آتش کشیدن تکیه تمامی آئینه کاریها از بین می‌رود و قسمتی از خود بنا تخریب می‌گردد. در ادامه این جریانات خانواده معین الرعایا در صدد مبارزه و انتقام بر می‌آیند و با کمک گرفتن از مردم سنقر و اطراف آن در تاقبستان تجمع می‌کنند و برای مبارزه آماده می‌شوند؛ که پس از مدتی با وساطت جمعی از سادات و کارگزاران و رجال شهر کرمانشاه بین خانواده معین الرعایا و ظهیرالملک صلح برقرار می‌گردد. تکیه معاون‌الملک' از جمله آثار زیبا و باشکوه است که از دوره قاجاریه در کرمانشاه به یادگار مانده است. این بنای تاریخی در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محلهٔ آبشوران قدیم و در خیابان «حداد عادل» واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۹۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاریخچه

نمایی از داخل تکیه

تکیه در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید و در آن زمان به منظور برگزاری آیین‌ها و مراسمهای مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت. سازنده بنا معمار اصغر معمار باشی بود که در سر در بنا نیز این مسئله ذکر شده است.

در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه خواهی، گروهی از مستبدان به علت آنکه تکیه معاون‌الملک محل اجتماع مشروطه خواهان شده‌بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش انقلاب، بانی ان مرحوم حسن خان معاون الملک عباسیه رانیز به مجموعهٔ حسینیه اضافه کرد. تکیه معاون الملک دارای سه در ورودی است که درب غربی به خیابان حداد عادل، درب شمالی به کوچه معاون الملک می‌رسد و بنای عمارت حدود شش متر از سطح خیابان پایین‌تر است که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷ پله بزرگ عبور کرد. عمارت تکیه از سه قسمت مجزای حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است. اگر از درب غربی وارد حسینیه شویم در این قسمت که صحن کوچکی است، حجره‌های دو طبقه و متعددی قرار گرفته که سراسر دیوارهای آن با کاشی‌های زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهایی پوشیده شده که صحنه‌هایی از عزاداری شامل سینه زنی و تصاویری از خلفا و سلاطین ایران و بارگاه حضرت سلیمان را نشان می‌دهد. زینبیه که بخش میانی بنا را بوجود می‌آورد به صورت عمارت مسقف با حجره‌های متعدد است که غرفه‌های فوقانی آن جهت استقرار زنان شرکت کننده در مراسم عزاداری ساخته شده است. سقف بنا به صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرقچین و نمای گنبد فوقانی فلزی است، تمام دیوارها و حجره‌های اطراف آن با کاشی‌های زیبا شامل ۱۸ تابلو از صحنه‌های غم‌انگیز کربلا تزیین شده است. پس از پیمودن دالانی که بین عباسیه و زینبیه قرار گرفته است، به صحن عباسیه می‌رسیم که اطراف آن را دیوارهای بلند احاطه کرده است. کف حیاط عباسیه با آجرهای بزرگی که مخصوص آن زمان بوده آجر فرش شده و دارای دو درب ورودی است که پس از پیمودن دالان‌های شیب دار یکی به کوچه ایلخانی و دیگری به کوچه معاون الملک منتهی می‌شود. در ضلع جنوبی قسمت عباسیه تکیه معاون الملک موزه مردم شناسی کرمانشاه قرار دارد که شمال ۲۹ ویترین از اشیا، صنایع دستی، پوشاک و .. مضامین فرهنگی و اجتماعی است. گفتنی است؛ تکیه معاون الملک در این ایام تعطیلات نوروز پذیرای گردشگران بسیاری از نقاط مختلف کشور می‌باشد. کیه معاون الملک کرمانشاه شاهکاری از معماری اسلامی کرمانشاه - ایرنا - تکیه معاون الملک کرمانشاه یکی از صدها اثر تاریخی و گردشگری استان کرمانشاه است که همواره گردشگران و مهمانان زیادی را در طول سال پذیراست اثری زیبا که می‌توان آن را شاهکاری از معماری اسلامی به شمار آورد. تکیه معاون الملک کرمانشاه شاهکاری از معماری اسلامی به گزارش خبرنگار ایرنا، تکیه معاون الملک مربوط به دوره قاجاریه است، این بنای تاریخی در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محله آبشوران قدیم و در خیابان شهید ˈحداد عادلˈ واقع شده است. این مجموعه با جای دادن سه بخش و دو گنجینه مردم شناسی و پوشاک در خود، احترام به مذهب، نمایش هنر، آداب، رسوم، سنن و پوشاک مردم کرمانشاه را به شایستگی به نمایش گذاشته است. به گفته کارشناسان، این مجموعه در کرمانشاه بعد از طاقبستان، بیشترین گردشگران و مسافرین را به خود اختصاص داده است. مدیر مجموعه تکیه معاون الملک کرمانشاه با بیان این که این تکیه در سال ۱۲۸۰ توسط حسن معینی ملقب به معاون الملک بنا شده است، گفت: در آن زمان تکیه به منظور برگزاری مراسم مذهبی احداث شده بود. ˈعلیرضا برشاهیˈ به ایرنا گفت: امتیاز منحصر به فرد این بنا در کاشی کاری، نقوش بسیار زیبا و رنگ‌های طبیعی به کار گرفته شده در آن است. وی افزود: تکیه معاون الملک دارای سه درب ورودی است که درب ورودی اصلی به خیابان حداد عادل، درب شمالی به کوچه معاون الملک و درب جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است. برشاهی، وجود درب‌های متعدد در این مجموعه را برای برگزاری بهتر مراسم مذهبی و ورود دسته جات و هیئت‌های عزاداری به آن عنوان کرد و گفت: برای جلوگیری از تداخل ورود هیئت‌ها به مجموعه، این سه درب ساخته شده است. وی با اشاره به بخش‌های موجود در مجموعه، گفت: حسینیه صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره‌های دو طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشی‌های زیبا آراسته شده است. برشاهی با اشاره به بخش زینبیه تکیه معاون الملک کرمانشاه اظهار داشت: این بخش در دو طبقه ساخته شده که غرفه‌های طبقه فوقانی محل استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده و طبقه تحتانی برای استقرار مردان در نظر گرفته شده است. وی افزود: تمام دیوارها و حجره‌های اطراف با کاشی‌های زیبا و نقوش اسلیمی از صحنه‌های غم‌انگیز کربلا تزیین شده است. برشاهی گفت: بنای عباسیه این مجموعه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دو طبقه‌ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری بر پا شده است. وی افزود: دیوارهای عباسیه نیز با کاشی هفت رنگ تزیین شده که بر روی آنها تصاویر شخصیت‌های ملی و مذهبی، اشکال هندسی و گیاهی به چشم می‌خورد. برشاهی با اشاره به موزه پوشاک موجود در مجموعه تکیه معاون الملک کرمانشاه گفت: در این موزه، پوشاک و لباس‌های محلی مناطق مختلف و شهرستان‌های استان کرمانشاه به نمایش درآمده است. وی، موزه مردم شناسی را دومین گنجینه این مجموعه ذکر و خاطرنشان کرد: در این موزه نیز رفتارهای فرهنگی و مردم شناسی اقوام و مناطق مختلف استان همراه با وسایل مورد نیاز زندگی روزمره آن‌ها نمایش داده شده است. وی با تأکید بر لزوم توجه به مسیرهای دسترسی و عبور و مرور به تکیه، اظهار داشت: برای جذب گردشگران بیشتر باید ساماندهی اصولی در این زمینه صورت گیرد. بدون اغراق می‌توان تکیه معاون الملک را مهمترین اثر فرهنگی عهد قاجار در شهر کرمانشاه نا مید این تکیه توسط حسن خان معینی ملقب به معاون الملک در سال ۱۳۲۰ هق بنا گردیده وشامل سه بخش حسینیه زینبیه وعباسیه می‌باشد کاشی کاری‌های ونقاشی‌ها دارای سبک ویژه ترکیبی است وموضوع ان‌ها مذهبی اسطورهای وتاریخی می باشدکه مهم‌ترین ان‌ها پرداختن به حماسه کربلا می‌باشد والبته مو ضوعات دیگری هم مانند تصاویر شخصیت‌های تاریخی واسطورهای ایران وهمچنین تصاویر علما وروحانیون تاریخ معاصر را شامل می‌شود تکیه معاون الملک راشاید بتوان گنجینه‌ای از اسطوره‌ها حماسه‌ها وتاریخ ومذب ایرانی دانست این بنا در سال ۱۳۲۷ ه‍.ق به بهانه اینکه محل تجمع دشمنان مشروطه می با شد توسط مشروطه خوا هان به توپ بسته وبه آتش کشیده شد سال ۱۳۲۰ه شمیرزا حسن خان معینی ملقب به معاون الملک حسینیه و به مرمت وبازسازی ان همت گماشت ودر سال ۱۳۲۶ هش سا ختمان مجاور حسینیه را خریداری وقسمت‌های زینبیه وعباسیه را بدان اضافه نمود معاون الملک همان سال ان را وقف برگزاری مراسم مذهبی وسوگواری برای امامان معصوم کرد وبیست نسخه از وقف نامه را برلی علمای نجف کرمانشاه وقم وافراد خاندان معینی تفسیم نمود معاون الملک در سال ۱۳۲۷ ه‍.ش دار فانی را وداع گفت در فسمت زینبیه به خاک سپرده شد ودر سال ۱۳۷۴ هش آرامگاه او به طرز باشکوهی با صرف هزینه ان به کمک نوه مرحوم معاون الملک مرحوم پرویز معینی فرزند صادق معینی و با دستان پر توانا و هنرمندی توسط استاد حاج محمد شکوهی بازسازی وایینه کاری شد فرزنان مرحوم معاون الملک مرحوم ابوالحسن، محمد و صادق معینی میاشند که به دیار باقی رخت بر بسته‌اند. این بنا در سال ۱۳۵۲ هش تحویل وزارت فرهنگ وهنر وقت داده شدواز ان زمان تا کنون به صورت موزه از ان بهره‌برداری می‌شود.

معماری

بخش عباسیه

معاون الملک در گذشته

بر تخت‌نشینی مختار

امتیاز قابل ملاحظه و استثنایی این بنا در کاشی کاری آن است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی کرمانشاه کاشی‌های برجسته و نیمه برجسته با نقوش بسیار زیبا و رنگ‌های صددرصد طبیعی که در این بنا به کار رفته در جهان بی‌همتاست. تصاویری که بر روی کاشی‌ها حک شده شامل صحنه‌هایی از غزوات محمد ٫ نبردهای علی، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید است که در نوع خود بی نظیر است. معماری این نبا را حسن خان معاون الملک در ابتدا به حسین نقاش تهرانی و سیدابوالقاسم مانی واگذار می‌کند که پس از چندی حسین کاشی پز تهرانی میناچی را نیز برای باسازی بنا به کرمانشاه دعوت می‌کند.

تکیه معاون الملک دارای سه در ورودی است که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون الملک و در جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است.

بخش‌ها

این بنا از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است.

حسینیه

مجموعه بنا در حدود شش متر از سطح خیابان پایین‌تر است به طوری که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷پله بزرگ عبور کرد. در کنار پله‌های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد که به وسیله کاشیهایی با نقوش پابوالفضل تزیین شده است.

حسینیه صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره‌های دوطبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشیهای زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشی کاری شده پوشیده شده که صحنه‌هایی از عزاداری شامل سینه زنی قمه زنی و تصاویری از خلفا و سلاطین ایران و بارگاه سلیمان را نشان می‌دهد. همچنین اشعاری از واله کرمانشاهی در توصیف بنا و تاریخ خاتمه کاشی کاری آن نیز در این قسمت به چشم می‌خورد.

زینبیه

بخش میانی یا زینبیه به صورت صحن مسقفی است که اطراف آن به وسیله حجره‌های متعددی احاطه شده است. غرفه‌های طبقه فوقانی محل استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده است. سقف بنابه صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرق چین و نمای گنبد فوقانی فلزی است. تمام دیوارها و حجره‌های اطراف با کاشی‌های زیبا شامل ۱۸تابلو از صحنه‌های غم‌انگیز کربلا تزیین شده است. در قسمت بالای دیواره گنبد هشت تابلوی کاشی کاری شده قرار دارد.

این تابلوهای زیبا صحنه‌هایی از عروج محمد و دیدن علی در معراج، ضمانت رضا برای آهو، قربانی کردن اسماعیل توسط ابراهیم، نبرد علی در خیبر باطل کردن جادوی جادوگران فرعون توسط موسی و مکتب خانه فرزندان علی را به تصویر کشیده است.

همچنین در حاشیه پایین آن اشکال متعددی از سلاطین اساطیری و تاریخی و مرثیه‌های متعددی از محتشم کاشانی با خط «میرزا حسن خان» خطاط کرمانشاهی به چشم می‌خورد. قبر معاون الملک بانی تکیه که در سال ۱۳۲۷هجری شمسی در گذشته در این بخش قرار دارد.

عباسیه

بنای عباسیه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دوطبقه‌ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری برپا شده است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی هفت رنگ تزیین شده که بر روی آنها صحنه‌هایی از ورود یوسف به کنعان و بارگاه علی و پسرش حسین دیده می‌شود. در این صحن تصاویری نیز از شخصیت‌های مذهبی و سیاسی و مهره‌هایی از رجال دوره قاجار بر روی کاشی هانقش بسته است. تکیه معاون‌الملک اثری زیبا و باشکوه است که همواره گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند.

موزه‌ها

در قسمت عباسیه دو موزه فرهنگی با نام‌های موزه موزه مردم‌شناسی کرمانشاه و موزه پوشاک و زیور آلات استان کرمانشاه وجود دارد.

نگارخانه

• 
• 

  نشان شیر و خورشید

• 
• 
• 

  عباسیه

• 

  به اعتقاد مردم محلی این اثر بوسیله رضا پیشوای شیعیان تقدیس شده است.

• 

  به تصویر کشیدن تاریخ باستان ایران

• 
• 

  قسمت‌هایی از داستان یوسف

• 

  سلیمان بن صرد خزاعی

• 

  گنبد تکیه