اسلام و آیین هندو
از زمان ورود عرب‌ها و مسلمانان به هندوستان در سده هشتم پس از میلاد، تا کنون، رابطه اسلام و آئین هندو فراز و نشیب‌های بسیار داشته است؛ با وجود این بین دو دین تأثیرگذار در برهه‌هایی از تاریخ، تماس عمیق و گسترده‌ای وجود داشته‌است.
در زمان محمود غزنوی، بسیاری از بتخانه‌های هندوان ویران شد و از سوی خلیفه عباسی نیز این جنگ، جهاد با کفار نامیده شد.
در زمان گسترش اسلام در هند و فرمانروایی اکبرشاه و ابراهیم عادل شاه، رویه ملایمتری نسبت به هندوان درپیش گرفته شد. اکبرشاه، اندیشمندان و دانشمندان هندو و مسلمان را نزد خود گرد می‌آورد و همسری نیز از دختران مهاراجه برای خود اختیار کرد.
به دلیل تفاوت بارز در زبان اسطوره‌ای سنت‌های هندو با زبان انتزاعی اسلام، و هم به دلیل انتقال و گذر دیرگاه سنت‌ها، مسلمین اولیه اطلاعات چندانی از مذهب هندو در نزد مسلمانان وجود نداشته‌است. مسلمانان، پیشتر، از راه دانشنامه‌های هندی، هم با زبان پهلوی و هم با زبان سانسکریت آشنایی یافته بودند و فرهنگ هندی را شناخته بودند؛ چنان که بیرونی، کتاب تحقیق ماللهند را نوشت و یوگای پاتانجلی را به عربی ترجمه کرد. ارتباط مسلمانان با هندوان در این میان تداوم یافت و میراث آن به امیرخسرو دهلوی رسید و از و به ابوالفضل تیموری وزیر اکبرشاه رسید. دیگر نماینده این نهضت، داراشکوه بود که با مشایخ و عرفای هندو همنشین داشت؛ و در دیوان خود از اصطلاحات و تعابیر هندو بهره می‌جست. او رساله مجمع البحرین را که در احوال مشایخ هر دو دین اسلام و هندو بود؛ نگاشت.
ترجمه آثار هندو به زبان فارسی، در طول دوره گورکانیان، ادامه یافت. داراشکوه، بهگودگیتا، اوپانیشادها، یوگاواسیشتا، رامایانا و مهابهاراتا و بسیاری آثار دیگر را به نظم فارسی کشید؛ و بعدها از روی همین ترجمه‌های فارسی بود که آثار هندو به زبان لاتین و دیگر زبان‌های اروپایی راه یافت. داراشکوه، اوپانیشادها را همان کتاب مکنون مذکور در قرآن نامیده بود.
برخی از مسلمانان دیگر از جله غوث علیشاه شارح تنتره، مبنایی در بررسی جدی آئین هندو ارائه داده‌اند که همراه با توضیحات درباره متافیزیک و اسطوره‌شناسی هندوان است.
از نظر فقهی، در میان عوام مسلمان در مورد این که وضعیت دین هندو چگونه‌است، از دیرباز گفتگو و کشمکش در جریان بده‌است. بسیاری از علمای مسلمان هند، هندوان را از اهل کتاب می‌شمردند، عموماً در خود هند، مسلمانان با هندوان به عنوان افرادی بی دین یا بت پرستانی شبیه به بت پرستان عربستان پیش از اسلام رفتار نمی‌کردند، بلکه به آنان به عنوان افرادی که صاحب دینی از خود هستند، احترام می‌نهادند.
میرزا مظهر جان جانان، وداها را وحیانی و دارای سرچشمه آسمانی می‌شمرد و دین هندو را دین آدم الأول می‌نامید. برخی از نویسندگان مسلمان، برهما و ابراهیم را یکی دانسته و برهمنی را همان دین حنیف ابراهیم می‌دانستند و عبدالکریم جیلی نیز قرآن را ودای پنجم نامیده بود. در سالهای اخیر، ابوالکلام آزاد، اوتارها را پیامبر اولوالعزم نامید و اصرار کرد که هندوان اهل کتابند. برمورتی، برهمن و ابراهیم را یکی می‌دانست؛ و دین حنیف را با دین براهمه یکی می‌دانست.
عبدالکریم جبلی در کتاب انسان کامل خود می‌نویسد:
اهل کتاب به دسته‌های زیاد تقسیم می‌گردند، اما هندوان خدا را مطلقاً و بدون توسل به پیام آوران می‌پرستند، در واقع آنها معتقدند که همه اشیاء و امور جهان هستی آفریده خدا است و بر یگانگی خداوند گواهی می‌دهند، ولی همه پیغمبران را انکار می‌کنند. حقیقت پرستی ایشان چون حقیقت پرستی پیامبران پیش از رسیدن به پیامبری است؛ همان طور که ابراهیم از افول آفتاب به جاودانگی خدا پی می‌برد. هندوان معتقد به کتابی از برهمن هستند، جز آن که معتقدند این کتاب از سوی خدا نازل شده و در آن، حقایق اشیاء بیان شده و پنج بخش دارد. خواندن چهار بخش آن ممکن است و برای همه مجاز می‌باشد، اما بخش پنجم خواندنش ممکن نیست. مشهور است که اگر کسی این پنجمین ودا را بخواند، در جرگه پیروان دین سید-علیه السلام- وارد شده‌است، و این کتاب را کسی نمی‌خواند مگر عده قلیلی از ایشان.[۱]
از دیگر کسانی که در آشتی این دو دین کهن تلاش کرد، داراشکوه بود. او در کتاب مجمع البحرین که بیشتر شامل احوال اهل تصوف است، به دین هندو پرداخته و چنین گفته‌است:
این که در باب شرک و توحید گفته اند؛ آنچنان که شیخ احمد سرهندی، گفته‌است هندوان مشرک اند؛ باید دید شرک چیست و توحید چیست. اگر بگوییم خدا یک شأن دارد و نه بیشتر، این کذب است و اگر بگوییم در کثرت وحدتی نیست، سخنی ناروا گفت ایم. دینی که رب‌الأرباب(خدای خدایان) دارد نمی‌تواند موحد نباشد؛ و اگر شیخ خدا را دوست دارد، بداند که خداوند بر هر امتی، رسولی به زبان ایشان فرستاده‌است و هر کس را روی به جانبی گردانیده.[۲]
منابع و کتب[ویرایش]
- سید حسین نصر. رویارویی اسلام و ادیان. ترجمهٔ دکتر حسین حیدری، محمد هادی امینی. تهران: قصیده سرا، ۱۳۸۲. ۲۶۵.
منابع[ویرایش]
«اسلام و آئین هندو» (انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. بازبینی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۰۸.
