فرهنگ جامع زبان فارسی

فرهنگ جامع زبان فارسی فرهنگی تاریخی است که از سال ۱۳۷۶ در «گروه فرهنگ‌نویسی» فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دست تدوین است. جلد نخست این فرهنگ (حرف آ) در سال ۱۳۹۲ منتشر شده‌است و جلدهای بعدی به ترتیب حروف الفبا در سال‌های آینده منتشر خواهند شد.

از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرهنگ جامع زبان فارسی، همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، اشتمالِ آن بر تمام ادوار زبان فارسی است. مبتنی بودن بر یک پیکرهٔ عظیم رایانه‌ای، تاریخی بودن، در بر داشتن ریشه‌شناسی، در بر داشتن لغات علمی امروز همراه با تعریف موجز و دقیق آن‌ها، در بر داشتن مصوّبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و کاربرمدار بودن، از دیگر ویژگی‌های فرهنگ جامع زبان فارسی است.

جلد نخست فرهنگ جامع زبان فارسی (حرف آ)، زیر نظر دکتر علی‌اشرف صادقی، عضو پیوسته و مدیر گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان، تألیف شده که انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را در ۱۱۶۰ صفحه و با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، به بهای ۶۰۰٬۰۰۰ ریال منتشر کرده است. علی‌اشرف صادقی، که ویراستار ارشد این فرهنگ است، بخش‌هایی از آن را در صفحهٔ خود در وب‌گاه academia.edu گذاشته‌است. این بخش‌ها از این قرارند: اطلاعات کتاب‌شناختی، نام دست‌اندرکاران، سرسخن، پیشگفتار، راهنمای استفاده از این فرهنگ، کلان‌ساختار، کتاب‌نامه‌ها، نشانه‌ها، و بخشی جزئی از متن فرهنگ که دربردارندهٔ مدخل‌های آ^۱ تا آ^۶، آب^۱ و آب^۲ است. گفتنی است مدخل آب^۱ در این فرهنگ ۵۸ صفحه است.

تاریخچه

فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال ۱۳۶۹ (سال تأسیس فرهنگستان کنونی) در اندیشهٔ تألیف فرهنگی جامع برای زبان فارسی بود، و به همین منظور، در سال ۱۳۷۰ پیشنهاد تألیف آن را در شورای فرهنگستان به تصویب رساند. پس از سال‌ها تلاش بی‌وقفه و با وجود مسائل و مشکلات گوناگون، سرانجام در سال ۱۳۸۶ پیکرهٔ رایانه‌ایِ گروه فرهنگ‌نویسی، با مدیریت دکتر علی‌اشرف صادقی، تکمیل شد و در آن زمان با جذب پژوهشگران جدید و آموزش به آنان، تعریف‌نگاری حرف «آ»، براساس شیوه‌نامهٔ تعریف‌نگاری این گروه آغاز گردید. نکتهٔ قابل ذکر در باب شیوه‌نامهٔ گروه فرهنگ‌نویسی این است که برای تهیهٔ شیوه‌نامهٔ مذکور، سه سال وقت صرف شده‌بود؛ اما با ادامهٔ تعریف‌نگاری، عملاً مسائل جدید و پیش‌بینی‌نشده‌ای پیش آمد که به‌تدریج در شیوه‌نامه اصلاح یا گنجانده شد. نتیجهٔ این تجربیات دست‌نامه‌ای است نسبتاً کامل برای فرهنگ‌نویسی زبان فارسی.

شیوه‌نامه

در شیوه‌نامهٔ این فرهنگ، تمام نکات مربوط به ساختار مدخل‌ها، نحوهٔ ضبط و درج آن‌ها در فرهنگ، نحوهٔ درج زیرمدخل‌ها، شیوهٔ به‌دست‌دادن تعریف یا معانی، دسته‌بندی معانی، ارجاع‌های متقابل، آوردن گونه‌های مختلف و املاهای دیگرِ مدخل‌ها، اطلاعات تکمیلی و اضافی، ریشه‌شناسی و اشاره به صورت‌های واژه در زبان‌های میانه و باستانی ایران تا هندواروپایی مادر و اشاره به آن دسته از زبان‌های ایرانی که مستقیماً به زبان فارسی ارتباط ندارند، و نیز اشاره به گویش‌های ایرانی جدید و جز آن‌ها پیش‌بینی شده‌است.

دیدگاه‌ها و نقدها

• نقدی در وب‌نوشت حاصل اوقات به قلم سعید لیان
• نقدی در وب‌نوشت حاصل اوقات به قلم پژمان فیروزبخش
• سخنرانی دکتر حسن انوری دربارهٔ فرهنگ جامع زبان فارسی
• معرفی فرهنگ جامع زبان فارسی از زبان احسان شواربی

منابع

• صادقی، علی‌اشرف. فرهنگ جامع زبان فارسی. ج. آ. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۲. شابک ‎۹۷۸–۶۰۰-۶۱۴۳–۳۷-۸. 
• «فرهنگستان زبان و ادب فارسی». ۱۳۹۳/۰۷/۰۷. بازبینی‌شده در ۱۳۹۲/۰۲/۱۷. 
• علی‌اشرف صادقی. «فرهنگ جامع زبان فارسی - آ». ۱۳۹۳/۰۷/۰۷. 
• حاصل اوقات: «دربارهٔ «فرهنگ جامع زبان فارسی» (۱)». ۱۳۹۳/۰۷/۰۷. بازبینی‌شده در ۱۳۹۲/۰۳/۲۳. 
• حسن انوری. «دربارهٔ فرهنگ جامع زبان فارسی». ۱۳۹۳/۰۷/۰۷. 
• شواربی، احسان. «فرهنگ جامع زبان فارسی». گزارش میراث، ش. ۵ و ۶ (۱۳۹۱): ۱۶۶–۱۷۰. 

پیوند به بیرون

• «مصاحبهٔ برنامهٔ کارنامهٔ شبکهٔ چهار با دکتر علی‌اشرف صادقی در بارهٔ فرهنگ جامع زبان فارسی». ۱۱ آبان ۱۳۹۲. 
• «فرهنگ جامع تاریخی زبان فارسی «گفت‏‌وگو با دکتر علی اشرف صادقی»» (PDF). کتاب ماه، ش. ۱۸۹ (۱۳۹۲): ۴۰–۴۳. بازبینی‌شده در ۹ اسفند ۱۳۹۳. 
• «بخشی از «فرهنگ جامع زبان فارسی - آ» در صفحهٔ آکادمیای علی‌اشرف صادقی». ۱۰ اسفند ۱۳۹۳.