بساک

بُساک از قوم بختیاری است و بر پایه نمودار سازمانی از قوم بختیاری، از شاخه چهارلنگ و از میوند می‌باشد، که از ۱۰طایفه (زیرمجموعه) تشکیل می‌شود. بُساک‌ها در جنوب غربی ایران و در استان‌های خوزستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری ساکن هستند. این طایفه پس از کشته شدن حسین خان ساکی والی لرستان از ایل ساکی جدا شده و به منطقه بختیاری مهاجرت نمودند و در حال حاضر به عنوان چارلنگ شناخته می شوند.

ساختار اجتماعی ایل بختیاری، از دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود، که چهارلنگ از ۵ باب یا شعبه و هفت‌لنگ نیز از ۴ باب تشکیل شده‌است.

دراطراف الیگودرز«بردشیر»یاشیرسنگی وسنگ قبرهایی موجود است که تاریخ دفن ، مشخصات ونوشته های روی آنها گواهی مالکیت و سکونت دیرینه طایفه بساک و بویژه تیره ی ملک محمودی(مَذی مهمیذ)را700 الی800 سال دراین خطه نشان می دهد. بزرگ ترها می گویند: ملک و محمود دو برادرقلدر و جسور بودند که به منطقه الیگودرز تبعید شدند .

پیشینه

خاستگاه قبلی طایفه بساک در میانکوه بختیاری، نزدیک تنگ پنج، تا خوزستان و ماهرو، قسمت‌های زیادی از مناطق زز و ماهرو بوده است.

در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال پیش، بعد از درگیری که میان طوایف مختلف بختیاری بوجود می‌آید، بخش اعظم از جمعیت طایفه بساک، به سمت بربرود کوچ می‌کنند، این منطقه قبلاً جایگاه گرجی‌ها و ارامنه بوده است. البته تعدادی از تیره گرگی‌وند و بهمنی، هنوز هم در بخش‌های زز و ماهرو، در روستاهای تاور، کدیور، چال، کونکره، گلی چاس، بنگ، برگ و زیبا، در کنار طوایف ایسوند و عبدالوند زندگی می‌کنند.

مهاجرت چهارلنگ به هفت‌لنگ، یا غرب به شرق و بلعکس، در نگاهی به تاریخ به روشنی در همه اقوام بختیاری پیداست، زیرا کوچ و مهاجرت‌های مختلف و مستمر در کتاب‌های تاریخ بخوبی بیان شده است؛ بنابراین کوچ و مهاجرت، بطور طبیعی یک نوع تنوع (دست یافتن به چراگاه‌های تازه) یا گریز از درگیری‌های درون طایفه‌ای یا سیاسی بوده است. از طوایف چهارلنگ و بویژه میوند، عدهٔ بسیاری بسمت طوایف دیگر کوچ کرده و ساکن شده‌اند و گاه هویت اصلی خود را کنار نهاده و تحت هویت طایفهٔ جدید درآمده‌اند.

از طایفه بساک هم مهاجرینی به سایر طوایف بختیاری از جمله شهرستان مسجدسلیمان کوچ کرده‌اند و در استخدام شرکت نفت مسجدسلیمان درآمده و بتدریج در سایر نواحی نفت‌خیز و صنعتی مشغول بکار شدند. در اطراف الیگودرز، «بردشیر» یا شیرسنگی و سنگ قبرهایی موجود است، که تاریخ دفن، مشخصات و نوشته‌های روی آنها گواهی مالکیت و سکونت دیرینه طایفه بساک و بویژه تیرهٔ ملک‌محمودی (مَذی مهمیذ) را ۷۰۰ الی۸۰۰ سال در این خطه نشان می‌دهند.

تقسیمات

علیقلی خان سردار اسعد، در کتاب تاریخ بختیاری طایفه بساک را بُسحاق نوشته و شعبات آن را: ملک محمودی، بزی، گرگیوند، جلیلوند، خانه قائد شهریسوند، آدینه‌وند، شهریس‌وند، خانه صلاتین، اتابک و صوفی ذکر کرده است.

تیره بزی

تیره بزی از ۱۳ تش تشکیل شده است، که عبارتند از: ۱. تشمالون صادقی ۲. کری‌وند ۳. گرگی‌وند ۴. شیخ‌میر ۵. محمد باقری ۶. اتابکی ۷. تودویی (لیوه) ۸. صوفی ۹. کردی ۱۰. پوری ۱۱. خانه صلاتین ۱۲. علی یتیم ۱۳. سارزن

محل زندگی

افراد طایفه بساک در منطقه شرق استان لرستان، غرب استان اصفهان، بخش‌هایی از استان چهار محال و بختیاری و شمال استان خوزستان مستقر هستند.

در گذشته این ایل بین جنوب شهرستان الیگودرز و شمال مسجدسلیمان، ییلاق (سردسیر) و قشلاق (گرمسیر) داشته‌است. کوچندگان بساک، بعد از گذر از کوه‌های صعب العبور زاگرس، رودخانه‌ها و جنگل‌های مسیر کوچ، دراطراف شهرهای دزفول، شوش، شوشتر، گتوند و روستاهای اطراف آنان بطور مال‌نشین در بین مزارع و کنار مراتع سپری می‌کنند.

تیره‌های بساک هم جوار طوایف موگویی، زلکی، سرلک و آسترکی در نواحی شهرستان الیگودرز، از چمن سلطان، صالح صغیر، قاسم‌آباد، سنگ سفید، جو خوش، مشکک، گل بهارشیخ میری شاپورآباد و زَزُم تا کوه‌های ازنا و تمندر بطور گسترده و پراکنده متوطنند.

امروزه پراکندگی این قوم بیشتر در شهرهای صنعتی و فعال چشمگیرتر است و افراد این طایفه در شهرهای تهران، ورامین، اندیشه کرج اصفهان، اراک، خمین، خوانسار، گلپایگان، فریدن، ذاران و شهرهای جنوبی دزفول، اندیمشک، شوشتر، گتوند، مسجدسلیمان، اهواز، روستاهای اطراف این شهرها ساکن و بکار مشغولند.

جستارهای وابسته

• موگویی
• چهارلنگ
• میوند

منابع

• سردار اسعد بختیاری. تاریخ بختیاری
• مهرزادقنبری سردار اکبری خرادآذر. سرگذشت ایل چهارلنگ ۱۳۸۶ چاپ اول
• شینی، داریوش. نگرشی بر ایل بختیاری و طایفه شهنی. اهواز: انتشارات معتبر:۱۳۸۵
• قائد مجید بنیادی. شجره نامه قائد شهریسوند