کوهنجان (سروستان)

کوهنجان
کشور	ایران
استان	فارس
شهرستان	سروستان
بخش	کوهنجان
نام(های) قدیمی	گلشن
سال شهرشدن	۱۳۸۷
مردم
جمعیت	شهر :۳۷۳۹ سرشماری ۱۳۹۰ بخش: ۱۲۸۶۰ سرشماری ۱۳۹۰
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	بیش از ۱۵۰۰ متر از سطح دریا
میانگین بارش سالانه	۲۵۰ میلی‌متر
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	داریوش اسماعیلی (نماینده سروستان کوار و خرامه)
شهردار	احمد رضا باقری
تأسیس شهرداری	۱۳۸۷
ره‌آورد	لبنیات، خشکبار، میوه، گیاهان دارویی و عسل
پیش‌شماره تلفنی	۰۷۱۳۷۸۶
شناسهٔ ملی خودرو	ایران
کوهنجان روی نقشهٔ ایران ۲۹°۱۳′۵۱.۸″ شمالی ۵۲°۵۷′۲۲.۹″ شرقی

شهر کوهنجان مرکز بخش کوهنجان، از توابع شهرستانسروستان در استان فارس می‌باشد؛ که با جمعیتی حدود ۴۰۰۰ نفر(مرکز شهر) در دامنه آخرین ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد و از آب و هوایی معتدل و کوهپایه‌ای برخوردار است.

ریشه نام کوهنجان

وجه تسمیه کوهنجان، همان‌طور که آشکار است؛ به خاطر قرار گرفتن این روستا در دل کوه بوده است؛ ولی عقیده دیگری هم بر اساس نام محلی آن وجود دارد. نام محلی کوهنجان، کنُجون است؛ این عقیده در بین مردم شهر وجود دارد که در زمان‌های گذشته کوهنجان شهری بزرگ بوده است، که به مرور زمان بر اثر قحطی، عدهٔ زیادی جان باخته یا مهاجرت کرده‌اند؛ و اکنون یک «کنُج» یا گوشه از آن باقی مانده است و نام کنُجون بر خود گرفته است.

پیشینه

از نظر قدمت تاریخی کشف سفالها در محوطه تاریخی کوهنجان در سال ۱۹۷۱ توسط باستان شناسان خارجی وجود شهری آباد متعلق به دوره هخامنشیان را نشان می‌دهد. بیشتر آثار، بناها و شواهد موجود نشان می‌دهد که کوهنجان در عصر ساسانیان یکی از مناطق قدیمی فارس به شمار می‌رفته و با توجه به موقعیت خاص آن که در مسیر ارتباطات شمال، جنوب، شرق، غرب فارس و راه منتهی به تخت جمشید قرار داشته نقش فعالی در تجارت داخلی و خارجی داشته‌است که وجود جاده‌های قدیمی، قناتها، قلعه‌ها تپه‌ها و آثار مربوط به آن دوره تجلی این نقش می‌باشد. از سوی دیگر وجود شهر باستانی براته و گورستان باستانی در جوار آن و گورستان باستانی کوهنجان و همچنین وجود چشمه‌های موجود چگونگی تکوین تمدن و زندگی را در این بخش منعکس می‌نماید. گورستان قدیمی روستا، با سنگ گورهایی که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از دویست سال می‌رسد و همچنین آرامگاه شاه صفی الدین در شهر کوهنجان، نشانگر قدمت طولانی این شهر است.

وضعیت طبیعی

جغرافیا

شهر کوهنجان با مختصات جغرافیای ۲۹ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی، در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۲۴ کیلومتری غرب سروستان واقع شده‌است. کوهنجان در جنوب غربی دریاچه مهارلو واقع گردیده و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد بیش از ۱۵۰۰ متر است.

آب و هوا

شهرکه به لحاظ موقعیت نسبی در دشتی وسیع و در دامنه آخرین ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد از آب و هوایی معتدل و کوهپایه‌ای برخوردار است. آب و هوای آن در بهار و تابستان نسبتاً خنک و در زمستان سرد است.

مردم

دین و مذهب

مردم کوهنجان مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. وجود دیرینه آرامگاه امامزاده شاه صفی الدین در این منطقه، نه تنها به عنوان نماد شهر قرار گرفته؛ بلکه اعتقادات مذهبی مردم شهر را نیز مستحکم کرده است. مردم این بخش در ایام عزاداری ائمه به ویژه ایام سوگواری محرم و صفر، با برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، در تکیه‌ها و هیئات مذهبی و مساجد ولی عصر (عج) و امام رضا (ع) و امامزاده شاه صفی الدین این ایام را به سوگواری می‌پردازند. روز عاشورا تمام هیئت‌ها با نظم خاصی در حالی که علم‌های هر هیئت مشخص است و جلو صف عزاداران حرکت می‌کنند وارد صحن امامزاده شاه صفی الدین می‌شوند.

فرهنگ

مردم منطقه کوهنجان در اعیاد ملی و مذهبی با برگزاری مراسم جشن و سرور به شادمانی می‌پردازند. عید نوروز جلوه ویژه‌ای به این شهر می‌دهد. هر ساله در دومین روز فروردین که به روز سفید معروف است، مردم به باغ‌ها و مراتع سرسبز می‌روند و این روز را در طبیعت به سر می‌برند. موسیقی رایج در این روستا شامل ترانه‌های محلی و سنتی است که غالباً در جشن‌ها و عروسی‌ها اجرا می‌شود. چوب‌بازی و ترکه بازی از بازی‌های محلی کوهنجان است که در مراسم شادی و عروسی برگزار می‌شود. آش اَلوک بادام کوهی، کماج محلی، سوپ پسک جو، آش بنه و دمُبَل کوهی از غذاهای محلی روستای کوهنجان است. لبنیات و خشکبار از معروف‌ترین سوغاتی‌های کوهنجان به شمار می‌رود.

هنر

از جمله هنرهایی که از قدیم الایام مورد توجه افراد منطقه قرار گرفته، هنر خطاطی است؛ دو تن از هنرمندان باسواد قدیمی مرحومین کربلایی عبدالحسین جوکار و محمدیار محیط نام داشتند. عبدالحسین جوکار قرآن کامل را پنج بار خطاطی کرد. او در سال ۱۳۹۱ از دنیا رفت و در هنگام وفات یکصدوبیست و دو سال داشت و تا آخرین لحظات عمر در سلامت کامل بود و چندین مرتبه از صدا و سیمای مرکز فارس با او مصاحبه شده بود که وی رمز سلامتی و عمر طولانی خود را در پرهیز کردن از خوردن غذاهای چرب و شیرین و استفاده از گیاهان داروئی و طبیعی و نوشیدن زنجبیل و لبنیات می‌دانست. محمد یار محیط نیز از باسوادان قدیمی بود و از خط زیبایی برخوردار بود که سندها و قراردادهای مهم به دست او مکتوب می‌شد نمونه خط و آثار این هنرمند در نزد بعضی از اهالی کوهنجان وجود دارد وی نیز در سن هشتادو پنج سالگی درسال ۱۳۸۹ از دنیا رفت.

جمعیت

حوضه استحفاظی

در مورخ ۲۱ بهمن ماه ۱۳۸۷ طی مراسمی با حضور رضازاده استاندار وقت فارس، دکتر زین العابدین طهماسبی نماینده وقت مجلس شورای اسلامی و غلامی فرماندار وقت سروستان، بخشداری کوهنجان افتتاح گردید. بر اساس سرشماری ۱۳۹۰ این بخش شامل دو دهستان مهارلو و کوهنجان می‌باشد که دهستان مهارلو دارای جمعیت ۵۷۳۶ نفر، ۱۸۴۶ خانوار (با مرکزیت مهارلو و ۲۱۶۸ نفر) و دهستان کوهنجان با جمعیت ۳۳۸۵ نفر، تعداد ۸۷۸ خانوار و شهر کوهنجان با ۳۷۳۹ نفر و ۸۲۴ خانوار می‌باشد. در مجموع این بخش ۱۲۸۶۰ نفر جمعیت دارد و تعداد ۹ روستا در این بخش دارای دهیاری می‌باشند.

شهرستان سروستان

بخش کوهنجان

شهرستان سروستان
بخش مرکزی				بخش کوهنجان
شهرها		دهستان‌ها و روستاها		شهرها		دهستان‌ها و روستاها
سروستان		دهستان سروستان (سروستان)	دهستان شوریجه	کوهنجان		دهستان کوهنجان	دهستان مهارلو
		امیرآباد ۵۵ امیرآباد ۵۶ چاه سرخ (سروستان) دولت‌آباد گله داری تل پوک حسن‌آباد (سروستان) کته گنبد کنو مزار یوردهای عبدل یوسفی یوردهای میرکی	ده‌نو (سروستان) هزاردره مومن‌آباد (سروستان) نظرآباد (سروستان) رکن‌آباد (سروستان) طالب بیگی قصرساسان سرونخودی			اعلاالدوله باغ منیزآباد بیت‌الهی بکت (شیراز) چاه انجیر (شیراز) دولت‌آباد کمال‌آباد (سروستان) خرزهره (شیراز) خیرآباد مزرعه شوراب (شیراز) قنبری (شیراز) سعادت‌آباد (شیراز) سیف‌آباد (سروستان) تنگ خمری	دوبنه (شیراز) مهارلو کهنه مهارلونو محمودآباد پشت‌پر (شیراز)

راه‌ها

کوهنجان از شمال به شهرستانخرامه و از جنوب به بخش خفر شهرستان جهرم و کوار، از غرب به شهرستان شیراز و از شرق به سروستان منتهی می‌گردد؛ و جاده فرعی تنگ حشی، این بخش را به شهرستان کوار و جاده شیراز- جهرم متصل می‌نماید.

آمار و اطلاعات روستایی

جمع‌بندی آمار و اطلاعات روستایی بخش کوهنجان در سرشماری ۱۳۹۰ (به غیر از شهر کوهنجان) تعداد آبادی‌ها بر حسب وضع سکونت

مجموع	دارای سکنه				خالی از سکنه
جمع کل	جمع	دائمی	موسمی	نامشخص	جمع	دائمی	موسمی	نامشخص
۳۹	۲۳	۲۱	۲	۰	۱۶	۱۵	۱	۰

تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب تعداد خانوار

جمع	۱–۴ خانوار	۵–۹	۱۰–۱۹	۲۰–۴۹	۵۰–۹۹	۱۰۰–۱۹۹	۲۰۰–۳۹۹	۴۰۰–۹۹۹	۱۰۰۰ خانوار و بیشتر
۲۳	۸	۰	۰	۴	۳	۵	۲	۱	۰

تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب جمعیت

جمع	۱–۲۴ نفر	۲۵–۴۹	۵۰–۹۹	۱۰۰–۲۴۹	۲۵۰–۴۹۹	۵۰۰–۹۹۹	۱۰۰۰–۱۹۹۹	۲۰۰۰–۴۹۹۹	۵۰۰۰ نفر و بیشتر
۲۳	۷	۰	۱	۷	۱	۵	۱	۱	۰

جمعیت و خانوارهای ساکن در نقاط روستایی بر حسب جنس و گروه‌های عمده سنی

		مرد				زن
خانوار	جمعیت	کل	۰–۱۴ساله	۱۵–۶۵ساله	۶۵ساله و بیشتر	کل	۰–۱۴ساله	۱۵–۶۵ساله	۶۵ساله وبیشتر
۲۳۶۴	۹۱۲۱	۴۸۵۸	۱۱۱۹	۳۴۵۲	۲۸۷	۴۲۶۳	۱۰۶۷	۲۹۲۶	۲۷۰

جمعیت شش ساله بیشتر، با سواد و در حال تحصیل نقاط روستایی کل شهرستان

جمعیت ۶ساله و بیشتر			جمعیت باسواد			جمعیت در حال تحصیل
مرد و زن	مرد	زن	مرد و زن	مرد	زن	مرد و زن	مرد	زن
۸۲۰۳	۴۳۸۱	۳۸۲۲	۶۴۶۳	۳۵۶۵	۲۸۹۸	۱۸۱۲	۸۹۷	۹۱۵

مکان‌های دیدنی

سکونتگاه

شهر کوهنجان در یک منطقه دشتی استقرار یافته و دارای بافت مسکونی متمرکز است. خانه‌های روستاییان تحت تأثیر شرایط طبیعی، نوع معیشت و فعالیت افراد شکل گرفته است و غالباً به صورت یک طبقه، دارای سقف‌های مسطح و حیاط‌های وسیع ساخته شده‌اند. مصالح به کار رفته در بافت قدیم روستا عمدتاً خشت، گل و چوب است، ولی در ساخت خانه‌های جدید از مصالحی مانند سنگ، آجر، سیمان، آهن و گچ استفاده می‌شود. بافت جدید این روستا، با تبعیت از قواعد و اصول مهندسی نوین، سیمایی نسبتاً مدرن دارد و کوچه‌های عریض امکان تردد آسان با اتومبیل را فراهم نموده است.

جاذبه‌های تاریخی

همان‌طور که گفته شد بر اساس شواهد به دست آمده، قدمت این منطقه به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد، که وجود شهر باستانی براته در روبه روی کوهنجان به عنوان آثار باقیمانده یک شهر کهن است. آرامگاه امام‌زاده شاه صفی الدین با سنگ قبرهای منقش از جاذبه‌های مذهبی و تاریخی شمرده می‌شود. بر روی برخی از گورهای این گورستان مجسمه شیر سنگی قرار دارد که از سنگ یکپارچه تراشیده شده است؛ این مجسمه‌ها در روستاهای اطراف کوهنجان هم دیده می‌شود. از دیگر جاذبه‌های تاریخی روستای کوهنجان، حمامی با قدمت ۳۰۰ ساله است. حمام عمومی کوهنجان که بنای آن از سنگ و آجر و ساروج تشکیل شده است، در وسط شهر واقع شده از بناهای قدیمی است که نیمی از ساختمان آن در زمین و نیمی دیگر آن با طاقهای آجری و نور پردازی شیشه‌ای و ارتفاع دو و نیم متر از سطح زمین است. بنایی معروف به عمارت رضاخان نیز از بناهای قدیمی شهر است. بنای قدیمی معروف به برج مش سمیع در ایام قدیم از آن جهت دیده بانی و محافظت از شهر استفاده می‌شده است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی کوهنجان که در روستاهای اطراف و حومه است، می‌توان به کاروانسرای شاه‌عباسی (مهارلو)، کارونسرای خیرآباد، قلعه کمال‌آباد، تپه شرقی و تل شاهرخی مهارلو نام برد.

جاذبه‌های طبیعی

هر چند در سالهای اخیر خشکسالی گریبان گیر مناطق مختلف استان فارس شده است و منطقه کوهنجان هم از این مسئله مستثنی نبوده است، اما با این حال منطقه کوهنجان به علت قرارگرفتن در منطقه پایکوهی از مراتع و باغ‌هایی سرسبز به ویژه در فصل بهار برخوردار است. یکی از جاذبه منطقه، باغی معروف به «باغباغان» است، که در چهار کیلومتری جنوب غربی شهر و در راه‌های پرپیچ و خم کوهستانی قرار گرفته است. از جاذبه‌های طبیعی اطراف شهر می‌توان به چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه تنگ مهدی و چشمه تنگ حشی نام برد. چشمهآب شیخک نیز در اطراف روستای بکت قرار دارد.

روستای هدف گردشگری مهارلو

روستای مهارلو، مهمترین روستای هدف گردشگری بخش است. این روستا دارای جاذبه‌هایی طبیعی بسیاری است؛ و جز مناطق گردشگری کشور محسوب می‌شود. از جمله جاذبه‌های طبیعی این روستا می‌توان به باغهای انبوه بادام و انار، چشمه مهارلو که برای آب درمانی است، چشمه کوه چنار، آب مهارلو کهنه در اطراف روستای مهارلو کهنه، آب طلیکو، چشمه آب خونی و از همه مهمتر دریاچه مهارلونام برد. این دریاچه در مجاورت روستا است و در سال ۱۳۸۵ با تصویب هیئت وزیران، به عنوان یکی از ۷ منطقه نمونه گردشگریایران برگزیده‌شده‌است.

جاذبه‌های مذهبی

مهمترین جاذبه‌های مذهبی منطقه، امامزادهها می‌باشد؛ که مشهورترین آن امامزاده شاه صفی الدین از نوادگان امامموسی کاظم است که در جنوب شهر واقع شده است و به نوعی نماد شهر کوهنجان است. از دیگر امامزاده‌های بخش کوهنجان، می‌توان به امامزاده بی بی شریفه خاتون، امامزاده خدیجه بانو، امامزاده پیر سلمان در روستای مهارلو و امامزاده پیر چراغ در روستای کمال‌آباد اشاره کرد.

اقتصاد

درآمد مردم کوهنجان از فعالیت‌های زراعی، دامداری و صنایع دستی تأمین می‌شود. محصولات زراعی و دامی این شهر شامل گندم، جو، ذرت، پنبه، محصولات جالیزی، زیره، گوشت و لبنیات است. گلیم، قالی، گبه، نقش و نگار روی سفال، خاتم سازی، عروسک سازی و منبت کاری نام برد. نیز از محصولات صنایع دستی کوهنجان است. در سالهای اخیر تولید پسته نیز در منطقه به افزایش داشته است. از دیگر محضولات باغی منطقه، می‌توان به انار، گردو، بادام، انجیر، انگور و خرمالو نام برد. علاوه بر این محصولات، محصولات کوهی و گیاهان دارویی از جمله؛ جاشیر، قارچ دنبلان، قارچ (هکل)، آنغوزه، گاوزبان، کنگر، ریواس، بنه، آویشن، چای کوهی، بادام کوهی (الوک) و کوپوری نیز در این منطقه می‌روید. زنبورداری نیز در منطقه به خاطر نزدیکی به کوهستان وجود دارد و عسل نیز از دیگر محصولات این بخش است

امکانات رفاهی

منابع آبی کوهنجان محدود بوده و آب آشامیدنی این بخش با استفاده از قناتی حدوداً ۱۵۰ ساله که از زیر امامزاده عبور می‌کند تأمین می‌شده که متأسفانه با توجه به خشکسالی جند سال اخیر آب تقریباً ۸ اینچی کفاف این بخش را نداده که در سالهای اخیر با حفر یک حلقه چاه آهکی در ارتفاعات دروک تنگ حشی حفر شده که بعد از تأمین اعتبار از طرف مسئولین و اهالی اقدامات اجرایی آن نیز شروع شده‌است. برق در سال ۱۳۳۹ توسط مالک زمان وقت (محمود خان) به طور مجزا در اختیار اهالی قرار گرفته‌است و پس از برق رسانی توسط دولت این شهر نیز در سال ۱۳۵۱ به شبکه برق کشور متصل شده‌است. تلفن نیز که اکنون از ضروری‌ترین امکانات به حساب می‌آید در سال ۱۳۶۸ به صورت شخصی با مرکز تلفن ۲۰۰ شماره‌ای در اختیار اهالی قرار گرفته‌است اکنون نیز با مرکز تلفن دیجیتال ۱۰۰۰۰ شماره‌ای به صورت سیمی با پیش شماره ۷۱۳۷۸۶ و مرکز تلفن موبایلی با دو دستگاه دکل BTS در کوهنجان و پشت پر تا شعاع ۲۵ کیلومتری از مرکز در اختیار این بخش و روستاهای همجوار می‌باشد. همچنین عملیات گاز کشی کوهنجان نیز که از سال ۱۳۸۰ شروع شده بود در سال ۱۳۸۳ پایان یافته و با ایجاد یک ایستگاه تضعیف فشار در منطقه دوراهی دهستان شوریجه از همان سال گاز نیز به صورت لوله کشی در اختیار اهالی قرار گرفته‌است.

نگارخانه

• 

  مجسمه شیر سنگی در روستای کمال‌آباد

• 

  حمام کوهنجان

• 

  برج دیده بانی

• 

  امامزاده شاه صفی الدین

• 

  امامزاده پیر چراغ

• 

  امامزاده بی بی شریفه خاتون

جستارهای وابسته

فهرست شهرهای ایران

منابع

صالحی، محمدصادق و محسن ابراهیمی کوهنجانی. زادگاه من کوهنجان.