ابهر
ابهر ابَر(əbhər)-(Abhar) |
|
---|---|
کشور | ایران |
استان | زنجان |
شهرستان | ابهر |
بخش | مرکزی |
نام(های) قدیمی | اوهر |
سال شهرشدن | ۱۳۰۷ |
مردم | |
جمعیت | ۱۲۶،۱۱۴ نفر سال ۱۳۹۵[۱] |
رشد جمعیت | +۱/۵۱ |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۱۰ کیلومتر مربع |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۵۴۰ متر |
آبوهوا | |
روزهای یخبندان سالانه | 200 |
اطلاعات شهری | |
شهردار | عبدالعلی قاسم پور |
رهآورد | انگور - گندم-سیب-گردو و بادام-سیب زمینی-زردآلو-محصولات باغی |
پیششماره تلفنی | ۰۲۴ |
وبگاه | شهرداری ابهر |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
اَبهَر یکی از شهرهای استان زنجان و مرکز شهرستان ابهر است. این شهر با ۱۲۶،۱۱۴ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵، به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان زنجان پس از شهر زنجان محسوب میشود. ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. این شهر در ۹۰ کیلومتری جنوب شرق زنجان و ۲۳۰ کیلومتری غرب تهران واقع شده است. از مهمترین آثار تاریخی این شهر میتوان به بقعهٔ امامزاده اسماعیل در شناط، بقعهٔ امامزاده زیدالکبیر در شرق این شهر و بقعهٔ پیر زهرنوش در جنوبغربی شهراشاره کرد. شهرداری ابهر به چهار ناحیهٔ «مرکزی»، «شناط» (در قسمت شمالی شهر)، «شریفآباد» (در قسمت شرقی شهر) و «حسینآباد» (در قسمت غربی شهر) تقسیم شده است.[۲]
این شهر تا تهران ۲۳۰ کیلومتر، تا قزوین ۸۵ کیلومتر و تا زنجان ۹۰ کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. بیشینه گرمای آن ۳۸ درجه و کمینه سرمای آن ۵/۱۵ درجه زیر صفر گزارش شدهاست.
محتویات
جغرافیای تاریخی شهر ابهر[ویرایش]
ابهر در قدیم اوهر نامیده میشدهاست. مردم محلی به آن اَبَر میگویند. نام ابهر از آب+هر تشکیل شده و در زبان تاتی به معنی آب آسیاب است.[۳] ریزابههای ابهررود از قدیم آسیابهای زیادی را به چرخش درآورده که امروزه نیز چنین است.[۴]
در دوره ساسانیان هنگامی که خسرو اول انوشیروان ایران را به چهار قسمت تقسیم کرد ابهر در منطقه دوم یعنی استان جبال قرار داشت دراین دوره منطقه ابهررود تحت تسلط خاندان مهران یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران قرار داشت این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا آوج و دشتبی امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شدهاند شروین دشتبی، بهرام چوبینه، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند.
تاپیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهر رود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار میرسید.
از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آبهای جاری نام برده شدهاست. شاردن مینویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بودهاست. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبهای مشاهده میشود.
در سال ۱۱۰۰ هجری تاورنیه از ارامنه شهر ابهر خبر داده و ژوبر در زمان فتحعلیشاه قاجار باغهای ابهر و خانههای تمیز و راحت آنرا ستودهاست. در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغهای دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله شیخ صفی الدین اردبیلی در ابهر واقع شده بر طبق نوشته دوسرسی در سالهای ۱۲۵۰ هجری دوره محمد شاه قاجار ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده میشدهاست. در دوره ناصر الدین شاه قاجار ابهر تیول توپخانه بودهاست چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابهای بنام دارا در ربع فرسخی شهر دیده میشدهاست و خانههای آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی آوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار عثمانی در ۹۶۴ ه.ق. آنرا زیارت کردهاست.
زبان[ویرایش]
زبان مادری مردم ابهر ترکی آذربایجانی و لهجه ابهری هست که عموماً دو زبانه بوده و از ترکی و فارسی استفاده میکنند.[۵] ولی شوالیه ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده دربارهٔ زبان مردمش مینویسد:[۶]
از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان پارسی آغاز میشود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن میگویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد...
راهها ودروازههای ابهر[ویرایش]
ابهر دارای حصار عظیم در زمان ساسانیان بوده و دو دروازه شرقی و غربی داشته که دروازه شرقی آن جنب قلعه تپه بنام دَرْبُ اَلْمَذوقْ نامیده میشده و دروازه غربی آن بنام فلاج آباد یا خلج آباد مشهور بوده سید محمد نوربخش در مشجره سلسله الاولیاء خود در صفحات ۳۴ و ۳۸ از این دودروازه ابهر نام بردهاست.
کاروانیان عازم شهرهای قزوین، همدان و ری از دروازه شرقی ابهر عبور میکردند در ابهر محلاتی بنامهای دروازه ایشیگی و دَرْمَذَقانْ معروف است.
از راههای قدیم که از جنوب ابهر عبور میکرده، جاده ابریشی بود که از کشور چین آغاز و پس از طی سمرقند و بخارا – مرو – گرگان – ری قزوین – وارد ابهر میشده و به سمت زنجان – تبریز – ایروان ادامه داشته. راهی نیز از تبریز آغاز و به ابهر میرسید و ابهر را از طریق ساوه و قم به اصفهان و بغداد مربوط میساخت و در این منطقه به جاده اصفهان معروف بود. راه ابهر به ری نیز وجود داشت.
موقعیت[ویرایش]
شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان بعد از زنجان میباشد. ابهر با وسعتی برابر ۲۷۷ هزار هکتار در ۸۵ کیلومتری مرکز استان واقع شدهاست. این شهرستان به علت قرار داشتن در کناره جاده بینالمللی تهران – بازرگان از نظر شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بهترین و مطلوبترین موقعیت استان قرار دارد.
وجود کارخانههای بزرگ و متعدد در حوزه شهرستان، کشاورزی پر رونق، باغهای سرسبز و پر محصول، طبیعت زیبا و بکر، وجود منابع، شن و ماسه و همچنین آثار تاریخی که جزء میراث ثبت شده در یونسکو میباشد، از دیگر عوامل رونق، شهرت و اعتبار این شهرستان میباشد. شهرستان ابهر با داشتن آب و هوای مناسب و قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت و نزدیکی به مرکز استان و همجواری با استان سرسبز گیلان و استان قزوین و شهرهای خرمدره و خدابنده و تاکستان ودارا بودن امکانات حمل و نقل چون آزاد راه و وجود ایستگاه راه آهن خرمدره با فاصلهٔ بسیار کم دارای موقعیت مناسبی است و با داشتن جاذبههای تاریخی و طبیعی فراوان در جای جای این شهرستان میتواند بهعنوان یک قطب گردشگری استان مطرح شود و با جذب گردشگران داخلی وخارجی کسب در آمدهای توریستی و اشتغال بیشتر را نصیب این استان نماید که جا دارد بخش دولتی تعامل لازم را با بخش خصوصی جهت سرمایهگذاری مؤثر برای رسیدن به اهداف یادشده معمول نماید.
کشاورزی[ویرایش]
در کتاب البلاد و اخبار العباد آماده است:[۷] شهر ابهر هوای سازگار دارد و آبش بسیار و گوارا، باغ و باغات و میوه شهر ابهر شهرت جهانی دارد. از فراوردههای میوه وسردرختی، انگور، گلابی، گردو ممتاز و در انتخاب میوه جات دارای اکثریتند. نوعی امرود در ابهر هست به اندازه نارنج و همچون نارنج گرد است، آن را عباسی گویند. عباسی در خوشمزگی ضربالمثلی شده است که [ متداول است ] میگویند، از هر جای مملکت میوه فروشان به شهر ابهر میآیند که گلابی عباسی را خرید کنند. باغستانی پیرامون شهر هست بهاء الدین آباد گویند و استفاده از آن برای همه حتی مسافران مجانی است آثار دژی در ابهر هست که گویند پناهگاه یاغیان از دولت بود. در ابهر آبی موجود است که از چشمهای میجوشد هر تیغ پولادینی را اعم از شمشیر و غیره وسیله آن، آب دهند. فوقالعاده تیز و بادوام میشود. در پیرامون ابهر به هر طرف نگاه کنی، آسیاها را میبینی که وسیله آب میچرخند. در جایی دیگر میگوید ابهریان در زیبایی گوی سبقت را از اهل هر شهر دیگری ربودهاند و همه باهم یکدل و متحدند. در مشترک یاقوت حموی آمده است که ابهر شهر بزرگ مشهوری است میان قزوین و زنجان از ناحیههای جبل که گروه بسیاری از فقیهان مالکی و شافعی و محدثان از آن برخاستهاند.[۸]
سرشناسان ابهر[ویرایش]
- اثیرالدین ابهری (فیلسوف و دانشمند)
- شیخ کاظم رجبی صدیقی (امام جمعه موقت تهران)
- احمد مهدوی (نماینده ادوار مردم ابهر در مجلس شورای اسلامی و دبیر انجمن پتروشیمی کشور)
- حاج یحیی قزوینی ابهری (پدر دو شهید جنگ تحمیلی، تبعیدی قبل از انقلاب به پاوه، معتمد مردم)
گردشگری[ویرایش]
جاذبههای تاریخی:
جاذبههای مذهبی
و جاذبههای طبیعی شامل کوهها و قلعهها وشیبهای مهم و چشمههای آب معدنی، رودخانههای مهم را میتوان نام برد.
محلههای ابهر[ویرایش]
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
ابهر از قدیمالایام به دو قسمت بزرگ به نام محله بالا و محله پایین تقسیم شده که در حال حاضر نیز این تقسیمبندی به قوت خود باقی است. ساکنین دو محله بزرگ ابهر آداب و رسوم مشترکی دارند از نظر گویش و لهجه اختلاف بسیار اندکی درمیان ایشان مشاهده میشود. مسجد کبیر ابهر که امروزه بنام مسجد نورالنبی نامیده میشود در اوایل صفویه دارای گنبد و گلدسته بوده و یکی از سه مسجد بزرگ شهر محسوب میگردیده در محله بالا قرار دارد مسجد جامع ابهر که از سابقه بیشتری برخوردار است در محله پایین قرار گرفته بطوری که در تواریخ ذکر شده قدیمیترین محل سکونت درابهر محله پایین و اطراف قلعه تپه بوده و شهر یکپارچه ابهر را تشکیل میداده و دارای بارو و حصار و دو دروازه بوده است. محله بالا نیز خان نشین بوده وبا داشتن چند امانزاده و دروازه از قدمت بالایی برخوردار است. امروزه این محلات در ابهر مشهوراند:
- محله مَلِک قصاب: که زمانی این محله دارای درب اختصاصی بوده و مانند قلعهای حفاظت میشده از قدیمیترین محلات ابهر محسوب میشد ساکنان مَلِک قصاب غالباً مردان متدین و ریش سفیدان زراعت پیشه بودند.
- محله اکبر آباد: نوبنیاد است و بنیانگذارش حاج علی اکبر فخیمی است که برای اولین بار دراین محل که آنجا را قبلاً توپخانه مبارکه مینامیدند ساختمان احداث کرد و به نام اکبر آباد نامید.
- محله دِهَکْ: محله ایست به قدمت تاریخ ابهر زیرا که این محله از اصطلاحات رایج قبل از زمان ساسانی زرتشتی است.
- محله درویشان،
- محله حاجی محمد خان که از ملاکین ابهر بوده،
- محله خلج آباد که عموماً به محله بالا اطلاق میشده و مسجد نورالنبی دراین محله قرار دارد،
- محله شیخ آبد نشیمنگاه شیوخ معتبر ابهر،
- محله درب المذوق که در گویش رایج محلی دَرْ مَذَقانْ نامیده میشود،
- محله آقا صدرا که درابهر مسجدی هم بنام او هست آقا صدرا مردی فاضل و معممّ واز ائمه جماعت بوده،
- محله قانلو میدان در محله بالا یکی از قدیمیترین محلات ابهر که به علت کشته شدن چند تن از بزرگان نامگذاری شده است و مسجدی نیز به همین نام درآنجا وجود دارد
- محله جانقارداش که محله مسکونی همان جهانگیر تاش بانی کاروانسرای جنب مسجد جامع ابهر بوده است.
- محله قلعه تپه قدیمیترین محل استقرار انسانی در ابهر بود،
- محله نعلبندان، که بعدها به آن دروازه اشیگی به زبان محلی یعنی دروازه بیرونی گفته میشده است
- محله زرکوبان، که امروزه تاکستانهائی به این نام در ابهر معروف است،
- محله شناط یا چینات یکی از قدیمیترین محلات ابهر بوده که در شمال شهرابهر واقع شده.
- محله شریفآباد، در شرق ابهر واقع شده است.
- محله حسین آباد، در حال حاضر جمعیت زیادی دارد و دارای دو مسجد بزرگ نیز می باشد.
دهستانها[ویرایش]
دهستان ابهررود دهستان حومه دهستان درسجین دهستان دولتآباد دهستان صائین قلعه
روستاها[ویرایش]
ارکین - ارهان - ازناب - اسپاس – اسدآباد – الگزیر - امیرآباد – امیربستاق – ایوانک – آغور - آقجه کند – آهک - باریک آب - بالقلو – برزابیل – بهاور – پیرسقا - تلمبه خانه - توده بین – جداقیا – چالچوق – چرگر - چشمه بار – چشین - قشلاق حسنعلی(توتک)– چندسین – چنگماس - حسینآباد - حصار عبدالکریم - حصار قاجار – خراسانلو- خلیفه حصار - خوشنام- داشبلاغ- داودگر- درسجین- دولتآباد- رازمجین- رحمت آباد- زره باش - سروجهان - – شکرچشمه – شورین - شیخ چریک -عباسآباد سفلی - عباسآباد علیا - علیآباد- عمیدآباد- فشلاق مردعلی - فونش آباد – قارلوق - قره آقاج - قره تپه – قروه – قزلجه - قفس آباد - قلعه حسینآباد - قمچ آباد - قوهجین (کوی نیک) – قویجوق – کبودچشمه - کلنگز - - کماجین - کوه زین - کینه ورس – گاودره (مهستان) - گل باغ - گل تپه – گلجه - گله خانه - گلی – مرشون - مزرعه قره بلاغ - مزرعه وازده - میموندره – نایچوک – نورین _والایش– ینگجه - ینگی کند(ابهر)
مراکز علمی[ویرایش]
دانشگاه و دانشکده پرستاری ابهر
دانشگاه پیام نور ابهر
دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر
دانشگاه علمی کاربردی ابهر
دانشگاه و دانشکده سما ابهر
منابع[ویرایش]
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامهریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ اولین نشست خبری قاسم پور شهرداری ابهر با اصحاب رسانه.
- ↑ دائرةالمعارف تشیع، جلد اول (آب-احیاء)، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، تهران: نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۳. شابک: ۹۶۴۹۰۶۱۱۰X
- ↑ همان.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/abhar-a-small-town-in-the-qazvin-district
- ↑ شاردن، ژان. سفرنامه شاردن جلد دوم صفحهٔ ۵۰۵. توس.
- ↑ تاریخ ابهر در کتاب البلاد و اخبار العباد
- ↑ شهر ابهر از آغاز تا پایان