سازه‌های آبی شوشتر

سازه‌های آبی شوشتر
میراث جهانی یونسکو
آبشارها و آسیابهای آبی تاریخی (بخشی از ساره های آبی شوشتر)
اطلاعات اثر
مکان	ایران، استان خوزستان
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	i, ii, v
شمارهٔ ثبت	۱۳۱۵
منطقه	آسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۰۹ (طی نشست سی‌وسوم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۲۱۸۱
تاریخ ثبت ملی	۱۷ آذر ۱۳۷۷
دیرینگی	دوره ساسانی
نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

سازه‌های آبی تاریخی شوشتر مجموعه‌ای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.

فهرست اجزای سازه‌های آبی شوشتر

محل قرارگیری اجزای سازه‌های آبی شوشتر در سطح شهر شوشتر

آثار باستانی زیر به عنوان دهمین اثر ایران با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر بصورت یکجا در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند:

• بند میزان
• برج کلاه فرنگی
• رودخانه دست کند گرگر
• پل بند گرگر
• مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی
• بند برج عیار و نیایشگاه صابئین
• بند ماهی بازان شوشتر (بند خداآفرین)
• قلعه سلاسل
• کانال داریون
• پل بند شادروان
• بند خاک
• پل بند لشکر و پل شاه علی
• بند شرابدار

تاریخچه ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو

پل بند شادروان (بخشی از سازه‌های آبی شوشتر)

آسیاب‌ها و آبشارها (بخشی از سازه‌های آبی شوشتر)

با تشکیل پایگاه سازه‌های آبی و گسترش فعالیت‌های پژوهشی پیرامون این سازه‌ها ابتدا پرونده مجموعه آسیاب‌های شوشتر که سال‌ها در لیست پیشنهادی ثبت جهانی ایران قرار داشت تهیه گردید. اما به پیشنهاد و نظر کارشناسان میراث جهانی یونسکو مبنی بر اینکه محوطه آسیاب‌ها تنها بخشی از مجموعه به‌هم پیوسته سازه‌های آبی در شوشتر است تهیه پرونده منظومه آبی تاریخی شوشتر در دستور کار قرار گرفت. این پرونده پس از تکمیل و رقابت موفقیت‌آمیز در مقایسه با آثار پیشنهادی دیگر، از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دهمین اثر ایران به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه شد. سرانجام در نشست سالانه اعضای این کمیته در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، این پرونده با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.

مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی (بخشی از سازه های آبی شوشتر)

سازه‌های شوشتر در نگاه سیاحان

یکی از سفرنامه نویسان مشهور که از عجایب شوشتر تعریف و تمجید کرده است ابن بطوطه است او در این شهر با علمایی ملاقات نموده که از علم و دانش آنها شگفت زده شده است او از شوشتر با نام عربی شده و معرب توستر یا تستر نام برده است. او همچنین از عظمت پل‌های شوشتر نام برده است.

پل بند شرابدار

بند شرابدار در جنوب شوشتر و بر روی شاخه‌ای از نهر داریون موسوم به نهر رقت به صورت شرقی- غربی قرار گرفته است. این سازه را بین دو بنای آبی مهم پل بند لشکر و پل بند ماهی بازان شاهدیم که در ضلع جنوبی آن قسمتی از حصار شهر قرار گرفته است. این پل بند با شماره ۴۲۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند میزان و کلاه فرنگی

بند میزان (بخشی از سازه‌های آبی شوشتر)

بند میزان یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهای آبی تاریخی شوشتر است که رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص ۴ دانگه و ۲ دانگه تقسیم می‌کند. این بند با شماره ۲۳۳۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نهر گرگر

رودخانه دست کند گرگر، ساخته شده در دوره هخامنشی (بخشی از سازه های آبی شوشتر)

نهر گرگر شاخه‌ای مصنوعی از رود کارون است که در شمال شهر شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا می‌شود و راه جنوب را در پیش می‌گیرد. این نهر با شماره ۱۷۵۹۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نهر داریون

نهر داریون در دوره داریوش اول هخامنشی حفر شده و وظیفه آبیاری دشت میاناب شوشتر را داشته است. این نهر با شماره ۴۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند ماهی بازان

بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند دختر

بند دختر در آخرین تنگهٔ کوهستانی که رود کارون از آن عبور می‌کند، بنا شده است.

بند دارا

بند دارا در منطقه میاناب و بر روی رود گرگر ساخته شده و مربوط به دوران هخامنشیان است.

پیوند به بیرون

• تصاویری دیدنی از آسیابهای شوشتر

منابع

• پایگاه میراث فرهنگی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر
• نظام آبی شوشتر، کنوانسیون میراث جهانی یونسکو، تهران، ۲۰۰۸
• مجموعه مقالات کنگره ارگ بم، کرمان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور