تاریخ کرمانشاه
تاریخ کرمانشاه
محتویات
پیش از تاریخ[ویرایش]
کرمانشاه از لحاظ بقایای سکونتهای پیش از تاریخ، یکی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیا است. قدیمیترین آثار سکونت بشر در کرمانشاه مربوط به پارینهسنگی قدیم است که شامل چند تبر دستی سنگی است که در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسین یافت شدهاست. این آثار دستکم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران پارینهسنگی در غارهای کرمانشاه کشف شدهاست که مربوط به دورههای پارینهسنگی میانی، پارینهسنگی جدید و فرا پارینه سنگی است.[۱] نخستین غاری که در ایران کاوش شد غار شکارچیان در بیستون کرمانشاه قرار بود که تنها بقایای استخوانی انسان نئاندرتال در ایران در آن کشف شدهاست. آثار سکونت نئاندرتالها همچنین در سایر غارهای بیستون -همچون غار مر تاریک و غار مر آفتاب- کشف شدهاست. در غارهای شمال شهر کرمانشاه مثل قبه و دو اشکفت نیز ابزارهای سنگی این دوره یافت شدهاست. از دورهٔ پارینهسنگی جدید و فراپارینهسنگی نیز آثاری در غارهای مرخریل و کولیان کشف شدهاست.[نیازمند منبع]
از کهنترین آثار سکونت روستانشینی اولیه در غرب آسیا چندین مکان در اطراف شهر کرمانشاه قرار دارند که از میان آنها میتوان به گنجدره در غرب هرسین و سراب و آسیاب در شرق کرمانشاه اشاره کرد. گفتنی است که قدیمیترین مدارک اهلیکردن بز در تپهٔ گنجدره شناسایی شدهاست که نتایج مطالعه آن اخیراً به وسیلهٔ ملیندا زیدر در نشریهٔ ساینس منتشر شد.[نیازمند منبع]
پیش از اسلام[ویرایش]
این شهر به لحاظ تاریخی از دوران باستان به عنوان دروازه ورودی آسیا به جلگه معروف بین النهرین بوده است. دلیل این ادعا همانطور که در متون تاریخی نیز آمده است، وجود بزرگترین راه ارتباطی میان فلات ایران، چین و هندوستان با ساکنان بین النهرین است که به این راه اصطلاحاً شاهی نیز گفته میشود .[۲]
در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و بین النهرینی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت میورزیدند. حضور بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. به استناد کتیبههای بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بینالنهرینیها در جنگ و ستیز بودهاند که در این امر به پیروزیهای چشمگیری نیز نایل شدهاند و از آن پس درههای زاگرس قرنها مرکز تمدن و حکومتهای ایرانی و بینالنهرینی بوده است. حضور نقش برجستههای این اقوام در سرپل ذهاب که یکی از قدیمیترین نقش برجستههای خاورمیانه محسوب میشود بیانگر این موضوع است.[۳]
ساسانیان[ویرایش]
محوطه تاریخی تاق بستان در دامنه کوهی به همین نام در و در کنار چشمهای در شمال شرقی حاشیه کرمانشاه قرار دارد. در این محوطه، آثاری از دوره ساسانی شامل نقش برجستههای اردشیر دوم و دو ایوان سنگی بنامهای ایوان کوچک و برزگ وجود دارند.[۴] در محوطه تاف بستان سرستونها از بینظیرترین و استثناییترین آثار هنری دورهٔ ساسانیاند که نمونهٔ آنها در هیچ جای دیگر دنیا یافت نمیشود. این سرستونها برای ساخت کاخی تهیه شدهاند؛ اما بهدلیل ساخته نشدن کاخ هرگز مورد استفاده قرار نگرفتند.[۵] پارک شرقی و غربی، شکارگاه خسرو پرویز و تپه مراد حاصل همگی ۵۴۰ هکتار را در برمیگیرد که نشان دهنده پتانیسل جهانی شدن تاق بستان است.[۶]
دوره اسلامی[ویرایش]
یورش اعراب و ویرانی شهر[ویرایش]
پس از حمله اعراب به ایران به کرمانشاه شهر به کلی ویران شد و دیگر آبادی گذشته و شکوه باستانیاش را بازنیافت. هارون الرشید به کرمانشاه توجه داشت. ابن فضلان در سال ۳۰۹ هجری قمری از طرف مقتدر به ماموریت کرمانشاه رفت و شرح سفرش را در سفرنامه خود نوشته است. مسعر ابن مهلهل در سده چهارم از کاخهای باستانی شاهان ایران در کرمانشاه دیدن کرد و شرح ویران کردن آن توسط اعراب را نوشته است. اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین-قرماشین تغییر دادند. ابن حوقل و اصطخری جغرافی دانان مشهور از کرمانشاه به عنوان شهری زیبا که آب فراوان و بناهای باستانی زیادی در خود دارد نام بردهاند. لشکرکشیها اعراب و نوادگانشان به صورت دهها بار تکرار شد و به مرور زمان آن شکوه و عظمت باستانیاش که شاهنشاهان ایران به آن داده بودند از دست داد.
آل بویه[ویرایش]
مقدسی در کتاب احسن التقاسیم نوشته است: کرمانشاهان - همدان - ری و اصفهان از شهرهای زیبای ایران است و عضدوالدوله شهریار مشهور دیلمی نیز در آنجا قصری با شکوه بنا کرده است. در سال ۴۳۸ مهلهل ابن محمد عناز شهر کرمانشاه را فتح کرد.[۷]
حسنویان[ویرایش]
آل حسنویه (۳۴۸-۴۰۵ق) خاندان کرد شیعه از کردان برزیکانی از سلسلههای نیمهٔ باختری ایران که در سده ۴ق/۱۰م در کوههای زاگرس (در کردستان و کرمانشاه و همدان و لرستان و ایلام تا نزدیک به خوزستان) فرمانروایی کردند. فرمانروایی حسنویه تا ۴۰۵ق.ادامه یافتهاست. این خاندان به دست بنی عیاران از میان رفت.
بنی عیاران[ویرایش]
در سال ۴۳۸ مهلهل ابن محمد عناز رییس سلسۀ بنی عیاران شهر کرمانشاه را فتح کرد. بنی عیاران سلسله مستقل کرد در غرب ایران از (۴۰۱ تا ۵۱۱ ق.).[۸] بنی عیاران از بازماندگان خاندان حسنویه بودند که در قسمتهایی از قلمرو حسنویه بر شهرهای مهم کردستان و بلاد دینور و همدان و نهاوند تا حدود خوزستان حکومت کردهاند. با حمله ترکمنهای سلجوقی سلسله بنی عیاران از بین رفته و مقدمات حکومت اتابکان لرستان بوجود آمد.
یورش مغول و ویرانی کامل شهر[ویرایش]
در قرن هفتم پس از حمله مغول به ایران باردگیر ویران شد و آسیبهای بسیاری دید . سپاه هلاکو خان که برای فتح بغداد میرفت کرمانشاه را نیز ویرانه کرد. در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به کرمانشاه یورش آورد. در کتاب نزههالقلوب آمده است:
کرمانشاه دهی است که طاق شبدیز (بستان) در آن قرار دارد و دارای قدمت است. همدان نیز در مجاورت آن است و جزوی از قلمروی علیشکر محسوب میشود.
در قرن نهم و اوایل قرن دهم کرمانشاه مورد یورش سپاه ترکان عثمانی قرار گرفت و در کتبشان آوردهاند هرسین و مایدشت حکومت دارد ولی کرمانشاه ویران گشته است. در اوایل قرن یازدهم کرمانشاه به نام مزرعهای معروف میگردد.[۷]
صفویه[ویرایش]
با تشکیل حکومت صفویان، کرمانشاه همچون دیگر شهرهای ایران تحت تسلط این حکومت در آمد. در سالهای آغازین حکومت صفوی به دلیل جنگ و ستیز این حکومت با عثمانی، کرمانشاه گاه تحت تسلط صفویه و گاه تحت تسلط عثمانی بود. از عصر شاه صفی به بعد، با ورود خاندان زنگنه به وادی قدرت که تیولداران کرمانشاه بودند و تلاش این خاندان در راستای تامین امنیت و آبادانی این شهر همراه با پایان یافتن جنگهای میان ایران و عثمانی با انعقاد عهد نامه زهاب «۱۰۴۹ ه ق» سبب شد تا کرمانشاه از عصر شاه صفی تا پایان دوره صفویه دورانی از آرامش همراه با ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طی کند.
فتح بغداد توسط ایل کلهر[ویرایش]
کلهرستان نام حکومتی است که کلهرها مقارن با حکومتهای صفویه و عثمانی و پس از تسخیر بغداد و تسلط بر بخشی از کردستان، لرستان و سپس تمامی عراق عرب و به فرماندهی ذوالفقارخان کلهر ایجاد نمودند و نام آن را کلهرستان نهاده و به مدت ۱۵ سال ادامه داشت و در این مدت در تمامی نواحی مذکور به نام حکومت کلهر « ذوالفقارخان کلهر » خطبه خوانده و سکه زده شد..[۹]
افشاریان[ویرایش]
در عصر افشاریه به دلیل وجود توپخانه نادری در کرمانشاه این شهراهمیت نظامی پیدا کرد و به جبهه جنگ نادر با عثمانی تبدیل شد. بعد از مرگ نادر این شهر به دلیل وجود توپخانه نادری در کانون توجه قدرت طلبان قرار داشت و نزاعهای میان سرداران مختلف بر سر دستیابی به این شهر صورت گرفت که در نهایت کریم خان بر آن مسلط شد.
زندیه[ویرایش]
در عصر زندیه کرمانشاه با وجود حکمران مقتدر خود الله قلی خان زنگنه اگر چه دورانی کوتاه توام با آرامش را از سر گذراند اما با مطرح شدن الله قلی خان به عنوان یکی از مدعیان قدرت و تلاش وی برای دستیابی به تاج و تخت سلطنت بعد از مرگ کریم خان، بار دیگر این شهر به وادی جنگ و ستیز مبدل گشت. درطول تاریخ موارد بسیاری نیز از حمله حکام اردلان به کرمانشاه ذکرگردیده است.[۱۰]
دوران قاجار[ویرایش]
دوران دوم رشد و توجه به کرمانشاه در دوران قاجاریه بود که مورد توجه دوباره حکومت از لحاظ سیاسی و اجتماعی بود. در این دوران کرمانشاه دوباره چهره شهری خود را بازیافت و تاریخ دوباره کرمانشاه رقم خورد.
در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار و گماردن شاهزاده محمدعلی میرزای دولتشاه به حکومت کرمانشاهان و ممالک ثلث و سرحددارعراقین به واسطهٔ شایستگی و لیاقت دولتشاه، توانست بار دیگر در صحنههای تجارت جهانی، باب مناسبات تجاری و اقتصادی نوینی را بازگشایی کرده و کرمانشاه را به مرکز دادوستد کالا و انبار تجارت عراق و بمبئی و روسیه تبدیل کند به نحوی که وجود خاندانهایی از مردمان عرب مهاجر از بغداد با عنوان خاندان وکیل الدوله و خاندان سادات تجار بغدادی از زمان دولتشاه باب تجارت گستردهای را گشود و بازرگانان زیادی به کرمانشاه رفتوآمد کردند.[۱۱]
جنبش مشروطه[ویرایش]
این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت پس از استقرار مشروطه اختلاف بینشهای سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آنها حزب دموکرات و اعتدالیون بود. ستارخان به اعتدالیون نزدیک شد و یارمحمدخان کرمانشاهی به دموکراتها پیوست.[۱۲]
در آغاز سال ۱۲۹۰ ش. سپهدار به سمت رئیس الوزرا منصوب شد که از اعتدالیون بود و ابتدا به کینه جویی از حیدر عمو اوغلو و یارمحمد خان برخاست. از اینرو شب اول فروردین ۱۲۹۰ ش. به دستور وی بازداشت شد. پس از دو هفته روز ۱۳ فروردین ۱۲۹۰ ش. از تهران تبعید شد و قصد داشتند او را از طریق کرمانشاه به عراق اعزام نمایند. در کرمانشاه مردم به هواداری وی برخاستند و او را آزاد کردند. سپس انجمن ولایتی کرمانشاه و مردم طی تلگرافهای بسیار، اقامت یارمحمد خان در کرمانشاه را خواستار شدند و دولت ناچار آن را پذیرفت.[۱۳]
دوران پهلوی[ویرایش]
در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد.
دوران حکومت جمهوری اسلامی[ویرایش]
کرمانشاه در دوران انقلاب بهمن ۱۳۵۷ یکی از کانونهای مبارزه با رژیم پهلوی بود و مردم این شهر نقش زیادی در مبارزه با حکومت محمدرضا پهلوی داشتند.
کرمانشاه در جنگ ایران و عراق[ویرایش]
استان کرمانشاه در جنگ ایران و عراق، از روز اول تا آخر درگیر جنگ زمینی و هوایی بود و حتی پیش و پس از این تاریخ نیز هدف حملات نیروهای متخاصم و صحنۀ درگیری این نیروها بود. جنگ ایران عراق در این استان آغاز و در این استان نیز به پایان رسید.[۱۴]
نگارخانه[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ خبر گزاری ایران-ایرنا ۱۳ اوت ۲۰۰۹
- ↑ وب گاه آرت کرمانشاه بازدید 28 ژوئیه 2009
- ↑ خبرگزاری فارس کد:8509270230
- ↑ سایت علمی دانشجویان ایران آرشیو مقالات
- ↑ انجمن مهر زی ایران مرمت و احیای بناهای تاریخی
- ↑ جام جم آن لاین شماره خبر:100900620402
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ روزنامه سلام کرمانشاه بازدید در 30 ژولای 2009
- ↑ Thomas Bois, the Kurds, 1966, Beirut, P. 138
- ↑ سلطانی، محمد علی - جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان: ایلات و طوایف کرمانشاهان- تهران - ۱۳۸۱
- ↑ مرکز محاسبات و فن آوری اطلاعات دانشگاه اصفهان
- ↑ جلد اول مجله اتاق بازرگانی و صنایع و معادن استان کرمانشاه ۱۹۴۲-۰۱-۰۱.
- ↑ یارمحمدخان، سردار مشروطه، ص ۹۵-۸۹
- ↑ تاریخ هیجده ساله آذربایجان، احمد کسروی، ص ۱۵۷
- ↑ پایگاه اینترنتی بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ سرپرست بنیاد شهید و امور ایثارگران استان کرمانشاه: حماسۀ مرصاد به برکت روحیه جهادی و فرهنگ ایثار بود؛ ۶ امرداد ۱۳۹۳؛ بازدید در ۵ سپتامبر ۲۰۱۵.