چگنی (ایل)
ایل چِگِنی یا چگینی یکی از ایلات ساکن در لرستان است.[۱][۲][۳] زبان چگنی ها لری است.[۴][۵] دائرةالمعارف بزرگ اسلامی چگنی را یکی از ایلات لر ساکن لرستان معرفی می‌کند که گروهی از آنان به کردستان، قزوین، خراسان و فارس کوچانده شدند.[۶] شاخه‌ای از این ایل ساکن استان قزوین در مرکز ایران[۲][۷] و کرکوک و سلیمانیه در کشور عراق است.[۲] عده‌ای نیز ساکن استان فارس در جنوب ایران هستند.[۲] دانشنامه ایرانیکا و لغتنامه دهخدا و برخی منابع دیگر چگنی را از ایل‌های کرد معرفی می‌کنند[۲][۷][۸] البته علی‌اکبر دهخدا تمام لرهای دیگر را نیز کرد دانسته است.[۹] چگنی در عراق نیز یکی از ایلات کرد ساکن در کردستان عراق است.[۲]
محتویات
وجه تسمیه[ویرایش]
مان گمان برده است که چگنی با چینگانه به معنای کولی مرتبط است. اما نظر مان نزد دانشمندان زبانشناس سندیت ندارد. همچنین به گزارش رابینو کولی های استرآباد (گرگان فعلی) خود را چگینی می دانند.[۱۰]
تاریخ[ویرایش]
گروهی معتقدند چگنی ها از لرستان به کردستان مهاجرت کردند[۱۱] و برعکس گروهی معتقدند آنها از شمال غربی ایران به لرستان آمده اند.[۲] چگنی در دوران صفویان دارای قدرت بود و ایل به غارت کاروان‌های تجاری می‌پرداخت.[۲] با شکایت تجار به شاه طهماسب اول وی اقدام به تبعید عده‌ای از ایل به قوچان در خراسان نمود. پس از حکومت صفویان بسیاری از چگنی‌های تبعید شده به لرستان بازگشتند.[۲]
تنها نشانه‌ای که از ایل در کردستان وجود دارد روستایی با همین نام در شهرستان بیجار است در لرستان اما همچنان جمعیت زیادی از چگنی‌های بین خرم‌آباد تا رودخانه کشکان ساکن هستند. هنگامی که شرق‌شناس بریتانیایی هنری راولینسون در سال ۱۹۱۱ میلادی به لرستان سفر کرد جمعیت چگنی‌ها را ۲۰۰۰ خانواده تخمین زده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد در دهه ۱۹۷۰ میلادی تعداد خانوار این ایل به ۵۱۰۰ خانوار رسیده که از این مجموع تعداد ۳۰۰ خانوار در کرکوک و سلیمانیه در عراق ساکن بودند.[۲]
در سفری که میرزا ابراهیم نامی در زمان حکومت آقا محمد شاه قاجار به منطقه قزوین داشت تعداد خانوار چگنی‌ها را ۸۵۰ خانوار اعلام کرده است.[۲] قبیله‌ای عرب به نام اولاد چگنی در فارس ساکن است به گفته آمار ارتش ایران در سال ۱۹۵۷ میلادی تعداد خانوار این قبیله ۱۲۰ خانوار بوده است.[۲] احتمال می‌رود چگنی نیز در به قدرت رسیدن زندیان، کریم خان زند را یاری کرده و همراه وی به شیراز رفته باشند.[۲]
پراکندگی سکونت[ویرایش]
بخشی از ایل چگنی در عراق به‌خصوص در مناطق شمال شرق شهر سلیمانیه زندگی می‌کنند.[۲] با توجه به جمعیت این ایل در عراق، بخش کوچکی از طوایف چگنی در ایران و در استان لرستان در شهرستان دوره و بخش ویسیان زندگی می کنند.[۱۲] علاوه بر لرستان، چگنی‌ها دراستان خراسان،[۲] بخش چگنه، استان قزوین،[۲] استان گیلان شهر لوشان[۲]، استان ایلام شهر ایلام، استان خوزستان شهرستانهای شوش و اندیمشک، دزفول، استان مرکزی بخش خنداب وشهرستان ملایر و استان فارس زندگی می کنند.[۱۳]
طوایف چگنی در لرستان[ویرایش]
طوایف ایل چگنی در لرستان عبارتند از:[۱۴]
- حسین وند
- میرزاوند
- سبزوار
- ویسکرم
- شاه کرم
- زهراکار
- رکرک
- سراب چنگایی
- احمدبک
- شیرواند
- نجم سهیلی
- کله مرد
- رومیانی
- فلاوند
- حاتم وند
- امیر
- بداق
- بهرامی
- شرف
- طولابی
طوایف چگینی در قزوین[ویرایش]
طوایف ایل چگنی در قزوین عبارتند از:[۱۴]
- میرخاوند
- بهادیوند
- سیردیوند
- پیرمردوند
- مال امیر
- بابایی
- کلهر
- نظامیوند
- کوسه
- خاکینه
- گودرزوند
- کُهگیر
- گوئرزن
منابع[ویرایش]
- ↑ «چگنی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ ۲٫۱۴ ۲٫۱۵ ۲٫۱۶ پیر ابرلینگ. «ČEGĪNĪ». دانشنامه ایرانیکا، ۱۵ دسامبر ۱۹۹۰. بازبینی‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ «ايلات وطوايف لرستان». وبگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان (وبگاه پیشین). اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان، ۲۰۱۰-۱۰-۳۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۰-۱۰-۳۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۵-۰۹-۰۳.
- ↑ «چگنی». دانشنامه جهان اسلام. بازبینی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ Reported NLori dialects are Giōni (henceforth Gi; MacKinnon, 1977), Ḵorramābādi (Ḵor; Izadpanāh, 1964; MacKinnon, 2002), Čagani (henceforth Ča; Blau, 1993), and Bālā Gerivāʾi (BGr; Amanollahi and Thackston, 1987; see also Mann, 1904 and 1910, for early material on “Feili,” a traditional term used to denote speakers of NLori, and from Nehāvand).
- ↑ «چگنی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «چگینی». لغتنامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ کرمانشاه و تمدن دیرینه آن،ایرج افشار سیستانی،انتشارات نگارستان،چاپ دوم،تهران1381
- ↑ «لر». لغتنامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «چگنی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ «چگنی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ «Mahmudvand, Iran Page» (انگلیسی). fallingrain.com. بازبینی‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ آزادی، بهمن(۱۳۸۷).تاریخ معاصر چگنی.خرم‌آباد:سینما
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ امان اللهی بهاروند، سکندر(۱۳۷۰).قوم لُر.تهران آگاه
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
