تکاب
تکاب | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | آذربایجان غربی |
شهرستان | تکاب |
بخش | مرکزی |
نام(های) دیگر | تیکان تپه |
نام(های) قدیمی | ستوریق، آنجرود،ساروقورغان، تیکانتپه افشار |
مردم | |
جمعیت | ۸۱٬۳۹۵ نفر (سال ۱۳۹۵)[۱] |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۲۵۲۳ کیلومترمربع |
ارتفاع از سطح دریا | ۱٬۷۶۵ متر[نیازمند منبع] |
آبوهوا | |
میانگین بارش سالانه | ۳۵۲ میلیمتر |
روزهای یخبندان سالانه | 200 |
اطلاعات شهری | |
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی | همایون هاشمی |
شهردار | حاج ایرج عباسی |
تأسیس شهرداری | پیش از سال 1309 |
رهآورد | فرش افشار - سیب - عسل |
پیششماره تلفنی | 044[۲] |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران ق 27 |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
پانویس |
به آذربایجان از غرب تا شرق ز من نام است و خود آذربجانم نشان بر قدمتم تخت سلیمان ویا شیز است با آتش فشانم ز فخز العارفین ایوب انصار همیشه سربلند و جاودانم |
تکاب یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است. این شهر از سمت شمال به شهرستان چاراویماق در استان آذربایجان شرقی، از سمت جنوب به شهرستانهای سقز و بیجار در استان کردستان، از سمت شرق به شهرستان ماهنشان در استان زنجان و از سمت غرب به شهرستان شاهیندژ و شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی محدود شدهاست. شهرستان تکاب بنابر قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، مشتمل بر دو بخش به نامهای مرکزی و تخت سلیمان، با یک شهر و ۶ دهستان بودهاست.
تخت سلیمان و زندان سلیمان از مهمترین جاذبههای گردشگری در این شهر است که در میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاست؛ همچنین مُهر موبد موبدان منقوش اساطیر کهن و بیشتر در ستایش آب و آتش است، در تخت سلیمان کشف شدهاست.
محتویات
زبان و مذهب[ویرایش]
زبانهای رایج در تکاب شامل زبان ترکی آذربایجانی، و کردی سورانی و کردی کرمانجی و مذهب ساکنان این شهر نیز شیعه دوازدهامامی و سنی شافعی است.[۳]
وجه تسیمه[ویرایش]
مرکز قسمت مهمی از منطقه افشار شهر تکاب میباشد، تکاب به معنای آب باریک و زمینی که آب کم و باریکی در آن باشد آمدهاست. تکاب به صورت اسم مرکب به معنی دره، زمینی که در بعضی از جاهای آن آب فرو رود و از جای دیگر بر آید. نام قبلی تکاب تا سالهای ۱۳۱۶ و ۱۳۲۰ شمسی تیکانتپه بودهاست، این شهر تا پیش از ۱۳۱۷ به سبب وجود خار در تپههای اطراف شهر، «تیکانتپه» (خارتپه) نامیده میشد. سپس، بنا به تصویب فرهنگستان زبان ایران، نام آن به تَکاب تغییر یافت.
نام افشار برگرفته از نام قبیله کوچک قرخلو افشار است، که ترکمانان بودند؛ و در حین تاخت و تاز مغولها به ایران، ماندگاه خویش را در حوالی رود اترک رها کردند و به آذربایجان روی آوردند. شاه اسماعیل صفوی قسمتی از ایشان را به شمال خراسان کوچانید و در حوالی ابیورد و نسا جای داد. سپس شاه عباس صفوی در اوایل اقتدار خود، به منظور کاهش نفوذ اقوام محلی، ایل افشار را از خراسان کوچانید، و در جلگه سرسبز و خرم ارومیه و منطقه افشار متوطن گردانید، و امور سرحدی این منطقه وسیع و مهم را تقریباً به طول ۱۲۰ کیلومتر میباشد، در عهده آنها گذاشت و بدین جهت این منطقه به افشار موسوم گردید است. منطقه افشار از دو قسمت مشخص و با دو آب و هوای متفاوت تشکیل یافت، و در منتهیالیه جنوب خاورای آذربایجان غربی، مابین بیجار، گروس، سقز، خمسه زنجان و سراسکند میانه واقع شد است. منطقهای که مرکز آن تکاب است و معروف به یوخاریمحال (محال علیا) و منطقه دیگر را که مرکز آن صائینقلعه یا همان شاهیندژ فعلی است آشاقیمحال (محال سفلی) مینامند.[۴]
پیشینه[ویرایش]
ناحیهای که امروزه تکاب نامیده میشود، در ناحیهای واقع بوده که در سالنامههای آشوری از نیمهٔ دوم سدهٔ ۹ قبل از میلاد، زاموآ خوانده میشده، و همواره دستخوش تهاجم آشوریان بودهاست. این ناحیه مسکن اقوام باستانی لولوبی و گوتی بودهاست و بعدها دولت ماننا در آن تشکیل شد واز سدهٔ ۷ ق م با تشکیل دولت ماد از مراکز مهم اقتصادی دولت ماننا و ماد بهشمار میرفت.
ازجمله آثار بر جای مانده از دورهٔ مادها در این منطقه، بناهای سنگی غار کرفتو است که با دست در دل سنگ تراشیده شدهاست و نمونهای از معماری سنگی دورهٔ مادها بهشمار میرود. این غار کاربرد دفاعی نیز داشتهاست و مردم برای گریز از تهاجم اورارتوها و آشوریها، در آن پناه میگرفتند. در کاوشهای باستانشناسی آثاری از دورهٔ هخامنشیان در زندان سلیمان و تخت سلیمان به دست آمدهاست. این کاوشها همچنین نشان میدهد که منطقه تکاب در دورههای اشکانی و ساسانی نیز مرکز تمدنهای درخشانی بودهاست که از مظاهر آن، علاوهبر بناهای سنگی غار کرفتو در غرب تکاب، میتوان به آثار ساسانی کوه بلقیس در مشرق تخت سلیمان فعلی هم اشاره کرد. به سبب نبودِ مراکز مسکونی مهم در این منطقه، بهجز شیز، در منابع سدههای نخستین اسلامی نامی از این منطقه برده نشده، ولی تاریخ آن در خلال تاریخ دیگر نواحی آذربایجان آمدهاست.[۵]
وضعیت طبیعی[ویرایش]
جغرافیا[ویرایش]
رودخانهها[ویرایش]
از نظر تقسیمبندی رودهای منطقه تکاب را میتوان به سه نوع دایمی، فصلی و اتفاقی تقسیم کرد. تنها رود پر آب و دایمی این منطقه رودخانه ساروق است که در واقع از طولانیترین رودهای تکاب افشار به شمار میرود. این رودخانه شاخه اصلی زرینه رود را تشکیل میدهد.[۶] از جمله رودهای فصلی قجور چایی و حاج بابا چایی میتوان نام برد[۷] از رودخانههای اتفاقی منطقه تکاب رودخانه رجال چایی میباشد[۷]
آب و هوا[ویرایش]
آب و هوای شهر تکاب تابعی است از اقلیم حاکم بر آذربایجان، منتهی توپوگرافی ارتفاع و جهت گسترش ناهمواریها و دوری منطقه تکاب از دریا و کانونهای رطوبتی شرایط ویژهای به آب و هوای منطقه بخشیده که بارزترین مشخصه آن، زمستانهای سرد و برفی و تابستانهای معتدل و خشک میباشد و از این بابت اندک تفاوتی با اقلیم حاکم بر آذربایجان دارد. با در نظر گرفتن میانگین بارش سالانه ۳۵۰ میلیمتر در گروه رژیم بارانی نیمه بیابانی یا نیمه خشک محسوب میشود.در بیشتر روزهای سرد سال به طور میانگین این شهر بعد از فیروزکوه رتبه سردترین شهر کشور را به خود اختصاص میدهد.[۸][۹]
اقتصاد[ویرایش]
بیشتر در آمد مردم این شهر از راه کشاورزی و دامپروری بوده و کمتر واحد صنعتی در شهر تکاب به چشم میخورد. شهر تکاب در یک نگاه کاملاً خدماتی و در خدمت دامداری و کشاورزی است. مردم تکاب بهعلت نبود کارگاههای تولیدی سرمایههای خود را در بانکها ریخته و کمتر از اصل ریسک پذیری استفاده میکنند. در بخش معدن، تکاب دارای بزرگترین مجموعه تولید طلای ایران است. بزرگترین معادن طلای خاورمیانه با ذخایر ۸۰ تن طلای خالص در معادن زرهشوران (اولین در ایران) و آقدره (دومین در ایران) در تکاب قرار دارد[۱۰]
گردشگری[ویرایش]
تخت سلیمان (آتشکده آذرگشنسب)[ویرایش]
تخت سلیمان مجموعهای تاریخی است مشتمل بر دریاچه طبیعی، آتشکده آذرگشنسب، معبد آناهیتا، بنای چهارتاقی، تالار و کاخ شاهی که بر روی صفهای سنگی که از رسوب مواد کانی و طی میلیونها سال ایجاد شدهاست، بنا گردیده. این مجموعه که امروزه[۱۱] تخت سلیمان نامیده میشود، در گذشته به آتشکدهٔ آذرگشنسب معروف بودهاست. هرچند قدمت تاسیسات انسانی تخت سلیمان به هزارهٔ اول قبل از میلاد مسیح برمی گردد اما اوج شکوفایی آن مربوط به دورهٔ ساسانیان است. این اعتقاد وجود دارد که تخت سلیمان برای ساسانیان همان ارزشی را داشته که تخت جمشید برای هخامنشیان داشتهاست. ساسانیان به ویژه خسرو انوشیروان در آبادانی این مجموعه سعی فراوان کردند و خصوصاً ساخت بزرگترین و معتبرترین آتشکده در این مکان به طور روزافزون بر جایگاه این مکان افزود.
طی جنگهای ایران و روم در سال ۶۲۴ میلادی خسرو پرویز از هراکلیوس شکست سنگینی خورد و آتشکده ویران گردید. هرج و مرج اواخر دورهٔ ساسانی، حملهٔ اعراب به ایران، قرنها حاکمیت عباسیان بر این سرزمین، حکومت ترکان در شمال شرق ایران و دور بودن آنان از نواحی غربی، همه باعث شد تا تخت سلیمان برای مدتهای طولانی به بوته فراموشی سپرده شود تا اینکه مجدداً در دورهٔ ایلخانی و تمایل آنان به مناطق غربی ایران و انتخاب تبریز، مراغه و سلطانیه به عنوان پایتخت، باعث شد جهت عمران و آبادانی این منطقه اقدام گردد. آنان از این منطقه به عنوان پایتخت استفاده میکردند. با افول ایلخانان، تخت سلیمان کمکم مرکزیت خود را از دست داد و از حدود قرن ۱۱ هجری قمری به بوتهٔ فراموشی سپرده شد.
دور تا دور مجموعهٔ تخت سلیمان با دیوارهای عربی و برجهای متعدد حفاظت می شدهاست و مساحت آن حدود ۱۲۴۰۰۰ متر مربع است و به طور متوسط ۱۵ متر بلندی دارد. قطر دیوار حدود چهار متر است و ۳۸ برج نگهبانی از مجموعه حفاظت می کردهاند. حصار دارای دو دروازه بوده، یکی در ضلع شمالی[۱۲] و دیگری دروازهٔ ضلع جنوب شرقی.
ایوان غربی (ایوان خسرو)، معبد آناهیتا، هشت ضلعی دورهٔ ایلخانی، بقایای کاخهای دورهٔ ایلخانی، تالار شورا، موزه و نمایشگاه از دیگر نقاطی است که در این مجموعه قرار دارند.[۱۳]
جاذبههای گردشگری[ویرایش]
از مناطق دیدنی و گردشی این شهر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تخت سلیمان[۱۴] و آتشکده آذرگشسپ که به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در میراث جهانی یونسکو یونسکو ثبت شدهاست. این محوطه باستانی با قدمت ۳۵۰۰ ساله جزو ده اثر بزرگ ملی در دست بازسازی میباشد.
- زندان سلیمان: کوهی استوانهای شکل تو خالی که در زبان مردم محلی زندان سلیمان نامیده میشود
- کوه بلقیس:باارتفاع۳۳۳۵ قرار دارد. دریاچهای فصلی وابسته به این کوه.
- مسجد جامع تکاب: با قدمت بیش از صد سال با معماری زیبا ثبت شده در آثار لیست آثار ملی
- سد قجور:مربوط به دوره پهلوی است و در تکاب، ۵ کیلومتری شرق تکاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۳۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست
- مسجد اوغول بیگ
- یخچال اوغول بیگ
- آرامگاه ایوب انصاری:مربوط به سدهٔ ۹ ه. ق. است این بقعه جزو زیباترین مقابر مذهبی آذربایجان به حساب میآید بنای مذکور از تناسبات بسیار زیبایی برخوردار است که احتمال میرود ۵۰ سال بعد از فوت این عالم و فقیه این بنا را به پاسداشت وی میسازند؛ و در ۱۳ کیلومتری جنوب تکاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۳۵ با شمارهٔ ثبت ۱۲۴۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[۱۵]
- بازار تکاب افشار:بازار روباز تکاب در سال ۱۳۲۸ تا سال ۱۳۳۸ توسط معمار معروف شهر تبریز استاد غلام حسین معمار باشی تبریزی به دستور ساعد السطان افشار فتحعلی خان افشار در چهار خیابان اصلی به مرکزیت چهارراه فعلی تکاب ساخته شدهاست.
- آبگرم تخت سلیمان (ایسدی سو): با چشمههای آب گرم، که برای درمان بیماریهای روماتیسمی محبوبیت دارد.
- چمن متحرک چملی: جزیرهای متحرک در داخل آب دریاچه چملی، واقع در روستای بدرلو تکاب که از مناطق بسیار زیبا ولی در عین حال گمنام و ناشناخته میباشد
- قلعه سردار افشار بنای ساختمانی معروف به قلعه که در داخل شهر قرار دارد.
- مسجد جامع یولقون آغاج
- زندان نبی کندی
- خانه اربابی نصرت آباد (قالا)
- آبشار قینرجه
- قلعه ساری قورخان
- آبگرم و آبشار قینرجه در روستایی به همین نام واقع در جاده تخت سلیمان.
- چهار ستون تاریخی چهار طاق زوار (کلیسای چهار طاقی) در روستای چهارطاق.
- زندان برنجه
- کوه چهل چشمه
- ازآثار باستانی و دیدنیهای شهرستان تکاب مسجد جامع تاریخی روستای اغولبیک که در ۵ کیلومتری شهرستان تکاب واقع و ۷سال زودتر از مسجدجامع تکاب بنا شده است. همچنین یخچال طبیعی بی نظیر قدیمی که قدمت آن به بیش از یک قرن میرسد میتوان اشاره نمود؛ و کوره خانه قدیمی و... میتوان اشاره نمود.
آب سرد معدنی روستای اغولبیک که در دربند واقع گشته خواص درمانی بسیار مفید دارد و سالانه مردم زیادی از روستاهای اطراف و شهرستان تکاب به آنجا میآیند. نور تپه که یکی از آثار قدیمی و تاریخی روستای اغولبیک که هم زیارتگاه و هم کوره آجر پزی، که آجر مسجد جامع اغولبیک در آنجا تولید میشدهاست و یکی از آثار ثبت شده میراث فرهنگی میباشد.[۱۶]
صنایع دستی[ویرایش]
فرش افشار[ویرایش]
اقتصاد تکاب افشار کشاورزی و دامداری است و از این حیث تقریباً خودکفا و صادر کننده است، اما بخش مهم دیگری از اقتصاد منطقه محصولات صنایع دستی و بر عهده زنان فرشباف تکاب است. قالی و قالیچههای نفیس و گرانبهای افشار محبوبیت خاصی در بازارهای فرش دنیا دارد، و از حیث رنگ و مرغوبیت و طرز بافت و نقشه از فرشهای درجه اول است. هرچند گاهی قالیچههای آن چنان ظریفی توسط زنان و دختران ماهر و هنرمند تکاب افشار بافته میشود، که میتوان آن را در کیف دستی جای داد. اما در کل فرش افشار شهرت خود را به کیفیت و دوام آن مرهون، و به فرش آهنین معروف است. خانوادههای بسیاری از بافتن این فرشها امرار معاش میکنند. در زمانی که بازار فرش دستباف رونق خوبی داشت بیش از ۱۸ هزار نفر به طور مستقیم به کار فرش بافی اشتغال داشتند، فرش دستباف افشار تکاب به نوعی سوغات این شهر هم محسوب میشود.[۱۷]
اگر بخواهیم اطلاعاتی کافی در مورد رنگهای گیاهی به کار رفته در قالیهای افشار کسب کنیم، باید از رنگرزان سراغ بگیریم. کلیه رنگها را کوپ رنگی یا «قازان رنگی» میگویند. به دلیل اینکه، این رنگها را در داخل خم یا قازان تهیه میکردند.[۱۸]
مدارس[ویرایش]
تا پیش از تاسیس مدارس ،آموزش و پرورش در تکاب توسط ملایان در مکتب خانه ها صورت می گرفت.با شروع مشروطه شیخ ابوالحسن ذوالمجدین ،که به علوم جدید و زبان فرانسه آشنایی داشت با کمک همکارانش به تدریس با شیوه جدید مبادرت کرد. مدرسه محمدیه -با نام جدید شهید چمران- در سال 1297 ،اولین مدرسه تکاب است که به کمک حسینعلی خان سردار افشار ساخته شد.در سال 1320 نیز مدرسه دخترانه زند تاسیس شد.نخستین دبیرستان تکاب در سال 1332 به کمک افتخار الملک تاسیس شد.[۱۹]
سرشناسان[ویرایش]
- شهریار افشار - فیزیکدان
- سید یحیی یثربی - رئیس دانشگاه تبریز، پژوهشگر
- حسن انوری - استاد دانشگاه و سرپرست مجموعه فرهنگهای سخن
- اباصلت صادقی - خوشنویس
شهر زنجان | استان آذربایجان شرقی | شاهین دژ | ||
استان کردستان و زنجان | بوکان | |||
تکاب | ||||
بیجار | دیواندره | سقز |
نگارخانه[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- تخت سلیمان
- تخت بلقیس
- آتشکده آذرگشنسب
- آرامگاه ایوب انصاری
- زندان سلیمان
- مسجد جامع تکاب
- استاد اباصلت صادقی
- سید یحیی یثربی
- شهریار افشار
- حسن انوری
- استاد منوچهر صحرایی
پانویس[ویرایش]
- ↑ http://amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/abadi/CN95_HouseholdPopulationVillage_12.xlsx
- ↑ «اجرای طرح هم کد سازی تلفن ثابت» (فارسی). وبگاه شرکت مخابرات ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «تاریخچه شهر تکاب». تخت سلیمان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۰۸. بازبینیشده در ۱۹ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل هجدهم - وجه تسمیه تکاب وافشار صفحه ۹۳-۹۸
- ↑ [شهرستان تکاب در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]
- ↑ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل اول - رودخانهها صفحه 19–20
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل اول - رودخانهها صفحه 20
- ↑ سایت هواشناسی کشور
- ↑ باز بینی شده در آبان 92
- ↑ خبرگزاری فارس عملیات احداث کارخانه استحصال طلا از بزرگترین معدن طلای خاورمیانه
- ↑ یا بهتر است گفته شود پس از اشغال ایران توسط اعراب
- ↑ که ظاهراً ورودی اصلی بوده و هم اکنون قابل استفاده نیست
- ↑ تخت سلیمان (آتشکدهٔ آذرگشنسب)
- ↑ درباره تخت سلیمان
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری ایرانشهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بازبینیشده در ۱۹/۵/۲۰۱۱.
- ↑ حوزه هنری استان اذربایجان غربی
- ↑ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، صفحه ۶۳
- ↑ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، صفحه۶۴
- ↑ تاریخ تکاب افشار ،محمدی ،ص 84-86
منابع[ویرایش]
- «پایگاه جستجوی نامهای جغرافیایی». بازبینیشده در ۲۰۱۴-۱۲-۱۹.
- محمدی، علی. تکاب افشار. تهران: ناشر، مؤلف کتاب، علی محمدی، ۱۳۶۹
پیوند به بیرون[ویرایش]
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای تکاب دارد. |
|
تکاب | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | بخش مرکزی شهرستان تکاب، شهرستان تکاب |