بومادران معمولی

بومادران معمولی
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو:	گیاهان
Division:	گیاهان گلدار
رده:	دولپه‌ای‌ها
راسته:	گل مینا
تیره:	گل‌ستاره‌ای‌ها
سرده:	بومادران
گونه:	A. millefolium
نام علمی
Achillea millefolium لینه

بومادران یا بومادران هزاربرگ (در متون طب سنتی حزنبل) گیاهی است از تیرهٔ گل‌ستاره‌ای‌ها از سردهٔ بومادران

گیاهی است علفی و یکساله، دارای ساقه و شاخه‌های راست به ارتفاع ۲۵ تا ۶۰ سانتیمتر که در نواحی بحرالروم (مدیترانه) و غالب نقاط ایران می‌روید. این گیاه به رنگ سبز مایل به زرد با دمبرگ دراز و گلهایی مجتمع بصورت خوشهٔ دراز در کنارهٔ برگها دارد. دانه اش تقریباً کروی و صاف است. سرشاخه‌های گل دار این گیاه بعلت دارا بودن اسانس بوی مخصوص دارند. مشک چوپان در طب عوام بعنوان خلطآور مصرف می‌شود و برای آن اثر ضد تشنج و نیرو دهنده و تسکین دهنده تنگی نفس ذکر شده است. به آن مشک داش هم گفته شده‌است.

تاریخچه

نام لاتین این گیاه برگرفته از نام آشیل، قهرمان افسانه‌ای یونان است. گفته می‌شود در دوران نبردهای تروآ (حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد) از بومادران برای درمان زخم و جلوگیری از خونریزی و عفونت استفاده می‌شد. ضمناً این گیاه در دورة ساکسون‌ها برای دفع چشم بد به کار می‌رفت و نیز در مراسم سحر و جادو هم از آن استفاده می‌شد. نام مرسوم آن یعنی «خون دماغ» کاربرد سنتی بند آورنده خونریزی آن را بیان می‌کند.

ویژگی‌های گیاه‌شناسی

گیاهی است پایا، به ارتفاع ۲۰ تا ۹۰ سانتیمتر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز و پوشیده از کرک دارد که دارای بریدگی‌های زیاد و باریکی است. گل‌های سفید رنگ آن به صورت کاپیتول کوچک و مجتمع، گل‌آذین دیهیم در قسمت انتهایی ساقه قرار گرفته‌اند. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن به طول ۴ تا ۸ میلی‌متر و به عرض ۲ تا ۵ میلی‌متر می‌باشد و در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیة وسط، دیده می‌شود. همه قسمت‌های گیاه دارای بوی نافذ و تلخ مزه‌است. بومادران گونه millefolium دارای گل‌های سفید رنگ می‌باشد ولی گونه santolina از نظر اندازه، گیاهی کوچک‌تر و دارای گل‌هایی به رنگ زرد با بویی معطر و نافذ است. خودگیاه بومادران ساقه‌ای به ارتفاع ۱۰-۳۵سانتیمتردارد. گونه‌های دیگرآن برحسب نوع ومحل روییش ارتفاعی به اندازهٔ ۱۰-۸۰ و۱۵-۵۵ و۱۵-۴۰ دارند

خرده نگاری

گرد بومادران به رنگ سبز روشن با بوی معطر و مخصوص و طعم تلخ بوده و در زیر میکروسکوپ شامل قسمت‌های زیر است: تارهای غیرترشحی که اختصاصی است، بخشی از فیبرهای ساقه، بخشی از گلبرگ با پارانشیم کنگره‌ای، بخشی از میلة پرچم و دانه گردة به شکل کروی و خاردار.

Assay

تعیین مقدار اسانس: ۳۰ g اندام هوایی گیاه را با۵۰۰ mL آب داخل بالنی با حجم mL ۱۰۰۰ ریخته و با سرعتmL ۳-۴ در دقیقه، به مدت ۴ ساعت تقطیر کرده و با حلال گزیلن تعیین مقدار می‌شود. میزان خاکستر تام: حداکثر ۱۰٪ میزان خاکستر تام نامحلول در HCl: حداکثر ۲٫۵٪ میزان رطوبت: در اثر خشک کردنg ۰٫۵ پودر گیاه در oven با دمای Cﹾ۱۰۵- ۱۰۰ به مدت ۲ ساعت، بیش از ۱۲٪ ورن کاهش نیابد.

محل رویش و زمان جمع‌آوری

بومادران علف هرز مزارع است و به صورت خودرو در دشت‌ها و کنار جاده‌ها و نواحی کوهستانی اروپا و در مناطقی از شمال ایران و ارتفاعات البرزو درکوههای کرمان بخصوص کوه هزار وکوه بیدخوان بردسیر می‌روید. زمان گلدهی گیاه از اواخر اردیبهشت تا پایان تیرماه و بهترین زمان برداشت نیمه اول تیرماه است. بومادران در گویش شمال خراسان و آذربایجان ساریگل نام دارد. بومادران ازتیرهٔ کاسنی واز تیره مرکبیان است انواع مختلفی دارد که درکتاب فلور ایلام موجودوثبت شده می‌باشد این گیاه در استان ایلام به وفوریافت می‌شود. بومادران با گلهای زرد رنگ در استان لرستان نیز می‌روید و در گویش لری «برنجداس» نامیده می‌شود.

بخش مورد استفاده

تمامی بخش های گیاه بجز ریشه

فراورده‌ها

اشکال موجود: کپسول، عصاره، پودر، چای، تنتور، لوسیون، baths داروی موجود در بازار: یکی از اجزای متشکله پودر شیرینوش از شرکت گل دارو و از اجزای دهانشویه پرسیکا از شرکت پورسینا می‌باشد.

خواص درمانی

• گل:

درمان مشکلات سیستم تنفسی: ضد حساسیت، قابض مخاط، ضد احتقان، خلط آور، عصاره روغنی (حاصل عصاره گیری از گل): ضد التهاب و ضد اسپاسم، مرطوب‌کننده پوست، پاک کننده آرایشی، ضد شوره سر، محرک رشد مو، التیام دهنده موضعی (کاربرد در ساخت شامپوها)

• برگ:

محرک انعقاد خون، التیام دهنده زخم و جراحات. جویدن برگ تازة آن برای دندان درد توصیه می‌شود.

• بخش‌های هوایی:

درمان مشکلات سیستم گوارشی: آرام بخش دردهای معدی، محرک گوارشی، مقوی معده، ضد نفخ، ملین، صفرا آور، برطرف کننده بی اشتهایی، رفع کننده بواسیر، درمان مشکلات سیستم ادراری- تناسلی: ضد عفونی کننده مجاری ادراری، ادرار آور، قاعده آور، منظم کننده قاعدگی، کاهش دهنده خونروی ماهیانه و کاهش درد، درمان مشکلات سیستم قلبی-عروقی: تونیک خونی، محرک گردش خون، شل کننده عروق محیطی، کاهنده پر فشاری خون، ضد ترومبوز مغزی و شریانی، تقویت کننده رگ‌های واریسی، معرق و تب بر، ضد ویروس، ضد باکتری، ضد کرم، پشه کش، حشره کش، شستشو دهنده و ضد عفونی کننده، درمان اگزما و سایر مشکلات پوستی، ضد درد و مسکن

ترکیب با گیاهان دارویی دیگر

• بذر کرفس: افزایش دفع اسید اوریک و درمان نقرس
• آقطی و نعناع: مفید برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا
• زیژفول یا بداغ برفی: درمان فشار خون بالا
• افشرهٔ دم اسب و بارهنگ نیزه‌ای: درمان شکنندگی مویرگ‌ها
• سپرک و دم شیر: درمان PMS و قاعدگی دردناک

طریقه و مقدار مصرف

۴-۲ گرم از سرشاخه‌های گلدار را با حدود یک لیوان آب به مدت ۱۰ دقیقه جوشانده و صاف کرده و پس از سرد شدن، یک تا سه بار در روز میل شود (با نبات یا عسل).

عوارض جانبی

بومادران جزو گیاهان با حداقل عوارض جانبی است و در دوز مصرفی سر شاخه‌های گلدار به صورت دم کرده، عوارض جانبی آن نادر است ولی با این حال عوارض زیر را به آن نسبت داده‌اند: خواب آلودگی، سداسیون، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، حساسیت به نور (مصرف دراز مدت)، درماتیت تماسی (به احتمال قوی در اثر گوایانولید پراکسیدها از جمله آلفا- پروکسی آشی فولید)

موارد احتیاط و منع مصرف

حاملگی (محرک انقباض رحم است)، شیردهی، کودکان زیر دو سال، حساسیت به بومادران و سایر اعضای خانوادهٔ Compositae از مصرف این دارو در ناحیهٔ اطراف و داخل چشم خودداری شود.

تداخلات دارویی

با آنتی اسیدها، H2 Blockers، مهارکننده‌های پمپ پروتون ← کاهش اثرات داروها با آنتی کواگولانت‌ها و ضد پلاکت‌ها (هپارین، وارفارین، سالیسیلات) ← افزایش ریسک خونریزی با داروهای ضد فشار خون ← کاهش بیش از حد فشار خون با مضعف‌های CNS (مسکن- خواب آورها، الکل، opiateها، باربیتورات‌ها) ← over sedation با املاح آهن ← کاهش جذب املاح ◄مصرف با فاصلهٔ ۲ ساعته از هم

بخش‌های داروئی

• سرشاخه‌های گل دار
• برگ

گل بومادران جهت دفع کرمهای معده و روده بسیار مفید می‌باشد. منع مصرف برای اشخاصی که دارای حساسیت‌های فصلی می‌باشند وجود دارد. جهت بهبود سوءهاضمه و دیگر موارد گوارشی مفید است. مقدار مصرف برای اشخاص بالغ روزانه ۲۵ گرم بیشتر توصیه نمی‌شود.

ترکیب‌های شیمیائی

• روغن‌های فرار: کامازولن، کامفر و ...
• سزکویی ترپن: لاکتون آکیلئین

خواص درمانی

ضد التهاب، ضد تب، ضد اسپاسم، آرام بخش دردهای معدی، محرک گوارشی، مقوی معده، ضد نفخ، ملین، صفرا آور، برطرف کننده بی اشتهایی، ضد میکروب قوی، ضد ویروس، ضد باکتری، ضد کرم، شستشو دهنده و ضد عفونی کننده، ضد عفونی کننده مجاری ادراری، ادرار آور، معرق، ضد درد و مسکن، قابض مخاط، ضد حساسیت، ضد احتقان، خلط آور، شل کننده عروق محیطی، کاهنده پر فشاری خون، ضد ترومبوز مغزی و شریانی، تقویت رگ‌های واریسی، التیام دهنده زخم و جراحات، بند آورنده خونریزی، قاعده آور، منظم کننده قاعدگی، کاهش دهنده خونروی ماهیانه و کاهش درد، رفع کننده بواسیر، ضد شوره سر، مرطوب‌کننده پوست.

منابع

• به نقل از کتاب داروهای گیاهی رسمی ایران

فارماکوپه گیاهی ایران

www.hakimmajedi.com