جغرافیای طبیعی افغانستان

مختصات: ۳۳°۰۰′ شمالی ۶۵°۰۰′ شرقی / ۳۳.۰۰۰° شمالی ۶۵.۰۰۰° شرقی / 33.000; 65.000

برای دیگر کاربردها، جغرافیای انسانی افغانستان را ببینید.

افغانستان

قاره

آسیا

منطقه

خاورمیانه

مختصات جغرافیایی

۳۳°۰۰′ شمالی ۶۵°۰۰′ شرقی / ۳۳.۰۰۰° شمالی ۶۵.۰۰۰° شرقی

منطقه
- مجموع
- Water

رتبه
۶۴۷٬۵۰۰ کیلومترمربع (۲۵۰٬۰۰۰ مایل‌مربع)
0 km² (محصور در خشکی)

خط ساحلی

محصور در خشکی

خط مرزی

۵٬۵۲۹ کیلومتر (۳٬۴۳۶ مایل)

کشورهای هم‌مرز

پاکستان ۲٬۴۳۰ کیلومتر (۱٬۵۱۰ مایل),
تاجیکستان ۱٬۲۰۶ کیلومتر (۷۴۹ مایل),
ایران ۹۳۶ کیلومتر (۵۸۲ مایل),
ترکمنستان ۷۴۴ کیلومتر (۴۶۲ مایل),
ازبکستان ۱۳۷ کیلومتر (۸۵ مایل),
چین ۷۶ کیلومتر (۴۷ مایل)

بالاترین نقطه

نوشاق, ۷٬۴۹۲ متر (۲۴٬۵۸۰ فوت)

پست‌ترین نقطه

آمودریا, ۲۵۸ متر (۸۴۶ فوت)

بلندترین رود

رود هیرمند

بزرگترین سد مخزنی

سد دهلا
سد نغلو
بند امیر
مخزن غرقه

استفاده از زمین
- زمین‌های زراعی
- محصولات دائم
- Other

(2005 estimates)
12.13%
0.21%

87.66%

زمین آبی

۲۷٬۲۰۰ کیلومترمربع (۱۰٬۵۰۰ مایل‌مربع)

آب و هوا:

خشک تا نیمه خشک

منابع طبیعی

گاز طبیعی، نفت، زغال سنگ، مس، اورانیوم، طلا، نقره، کرومیت، تالک، باریت، گوگرد، سرب، روی، سنگ آهن، نمک، سنگ‌های قیمتی و سنگ‌های نیمه قیمتیname="CIA">Afghanistan, CIA World Factbook.</ref>^[۱]^[۲]^[۳]^[۴]

مخاطرات طبیعی

زلزله, سیل, بهمن

مسائل زیست محیطی

محدودیت آب سالم, چرای بی‌رویه, نابودی جنگل‌ها, بیابان‌زایی, آلودگی آب و هوا

افغانستان سرزمینی کوهستانی و محصور در خشکی است که در قلب قاره آسیا جای گرفته است. این سرزمین در نیمکره شمالی، نیمکره شرقی و در محدوده آسیای میانه واقع است. مساحت آن ۶۵۲٫۲۲۵ کیلومتر مربع و چهلمین کشور جهان از نظر پهناوری به شمار می‌آید.

طول مرزهای افغانستان حدود ۵۸۰۰ کیلومتر است که شامل ۲۳۸۴ کیلومتر در شمال با جمهوری‌های تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، ۲۲۴۰ کیلومتر از شرق و جنوب با پاکستان، ۷۳ تا ۹۳ کیلومتر از سمت شمال خاوری از راه تنگه واخان با استان مسلمان نشین سین‌کیانگ (سنجان) جمهوری خلق چین و ۸۵۵ تا ۹۳۰ کیلومتر در غرب با ایران (که ۶۱۹ کیلومتر آن با استان خراسان است)، می‌باشد. بیشترین فاصله شرق تا غرب افغانستان ۱۲۴۰ کیلومتر، شمال تا جنوب آن ۸۵۵ کیلومتر و کمترین فاصلهٔ آن با آب‌های آزاد جهان نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر است.

بخش‌های گسترده‌ای از خاک افغانستان، بیشتر در شمال و شرق کشور، را کوه‌ها و سنگلاخ‌ها پوشانده است. کوه‌های هندوکش به طول ۶۰۰ و عرض ۱۰۰ کیلومتر از سمت شمال شرقی به غرب و جنوب غربی کشیده شده و تقریباً از میانه کشور می‌گذرد. این کوهها بیش از نیمی از سرزمین افغانستان را فرا گرفته و برای شهرهای کابل، قندهار و هرات ارزش راهبردی مهمی ایجاد کرده است. این کوه‌ها هر اندازه که به سوی غرب امتداد می‌یابند از ارتفاع آن‌ها کاسته شده و در نزدیکی مرزهای ایران تبدیل به کوه‌ها و تپه‌های کم ارتفاع می‌گردند. در بلندی‌های هندوکش همواره برف وجود دارد. حتی در تابستان‌ها نیز قله‌ها و یخچال‌ها پر برف است. در میان کوهستان‌های هندوکش، دره‌های ژرف، خوش آب و هوا، زیبا و حاصلخیزی وجود دارد که محیط مساعدی برای پرورش دام و تولید میوه است.

افغانستان از نظر طبیعی سرزمین افراط و تفریط است. کوه‌های سر به فلک کشیده، دره‌های ژرف، باران‌های بهاری و تابستان‌های خشک، زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرم، بلندی‌های پوشیده از برف در طول سال و سرزمین‌های پست و خشک وسوزان. این افراط و تفریط در زندگی اجتماعی نیز وجود دارد.

سرزمین افغانستان در درازای تاریخ مدافع تهاجم به هند بوده است. جنگجویان بسیاری چون شاهنشاهان هخامنشی، اسکندر مقدونی، محمود غزنوی، تیمور گورکانی، و نادر شاه افشار از پیچ و خم کوه‌ها و دره‌های این کشور خود را به هندوستان رسانده‌اند. علاوه بر این تا پیش از کشف راه‌های آبی در سده‌های اخیر و سپس گسترش راه‌های هوایی، خط مسیر بازرگانی شرق به غرب از دشت شمالی آن می‌گذشت. گذرگاه کاروان‌های جاده ابریشم از این سرزمین بوده که بیشتر از راه قندهار به هند و از راه بلخ به چین می‌رفت. پس از کشف راه‌های آبی و سپس گسترش راه‌های هوایی، افغانستان مانند سایر سرزمین‌های آسیای میانه به منطقه‌ای بن‌بست تبدیل شد و گذر هیچ بیگانه‌ای به آنجا نیفتاد. همچنین کوهستان‌های افغانستان سپر راهبردی استواری میان آسیای شمالی و آسیای جنوبی است.

کوه‌ها و کوهستان‌ها[ویرایش]

مهم‌ترین کوهستان‌های کشور از این قرار است:

هندوکش (۶۲۹۸ متر)
پامیر کوچک (۶۲۸۱ متر دروخان)
بدخشان (۵۳۵۵ متر)
بابا (۵۴۱۳ متر، بامیان)
سفید خرس
ترغان (۳۹۸۲ متر)
سفید کوه (۴۷۵۵ متر، سکرم)
نورستان
شاه مقصود (۲۷۷۳ متر)
مزار (۳۷۸۷ متر)
هزارجات (۴۱۰۱ متر، تمران)
بندبیان
چلبدالان
سیاه کوه
بالا کوه (۳۸۷۲ متر)
دوشاخ (۲۱۱۰ متر)
یاه بند (۲۵۶۰ متر)
چاغی

رودها[ویرایش]

رودهای افغانستان، که به آن دریا می‌گویند، از کوه‌های مرکزی و مناطق شرقی کشور سرچشمه گرفته و به سمت غرب و جنوب جریان می‌یابد. به دلیل ارتفاع زیاد کوه‌ها و کاهش نسبتاً سریع ارتفاع کوه‌ها، سرعت آب‌ها بسیار زیاد است و به همین جهت برای تولید انرژی برق مناسب است.

مهم‌ترین رودهای کشور عبارت‌اند از:

آمودریا (جیحون): از کوههای پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی کشور با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان است و قسمت‌هایی از آن قابل کشتیرانی است در سواحل آن رودخانه شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته، که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود. آمودریا در منبع و ساحات پامیر و واخان دارای آبشارهای متعدد است و برای تولید نیروی برقآبی قابل استفاده‌است.
هیرمند (هلمند): از کوههای پغمان در غرب کابل سرچشمه گرفته و ۱۴۰۰ کیلومتر طول دارد و در جنوب غربی افغانستان بخش کمی از مرز مشترک ایران و افغانستان را تشکیل می‌دهد و مهم‌ترین منبع تأمین آب دریاچه‌های سیستان و بلوچستان و کشتزارهای شمالی آن است.
هریرود: از کوه بابا در مرکز افغانستان سرچشمه گرفته، از هرات می‌گذرد و در شمال غربی کشور اندکی از مرز مشترک ایران و افغانستان را تشکیل داده سرانجام در ریگزارهای ترکمنستان فرو می‌رود. ۱۲۳۰ کیلومتر طول داشته و دارای آبشارهای متعدد است و برای تولید نیروی برق مناسب است.
کابل رود: از یکجا شدن دریا گلبهار پغمان دریای لوگر پنجشیر و کنراین دریا شکل میگیرد. این دریااز وسط دو شهر مهم «کابل» و «جلال آباد» عبور کرده وارد خاک پاکستان می‌شود و به رود «سند» می‌ریزد.
رود پنج: رودی است در آسیای میانه که در میان تاجیکستان و افغانستان روان است و ریزشگاه آن رود آمودریا است. سرچشمهٔ رود پنج، رودهای رود پامیر و وخان دریا هستند که یکی از دریاچه زارکول در سرزمین تاجیکستان و دیگری از کوهسار وخان در سرزمین افغانستان آب می‌گیرند. درازای این رود ۹۲۱ کیلومتر، پهنای حوزهٔ آبخیز آن ۱۱۴ هزار کیلومتر مربع، میانگین دبی آب آن ۱۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه‌است.

رود کوکچه
رود فرخار
رود کندوز
رود علینگار
رود بلخ
رود ارغنداب: رودخانهٔ ارغنداب (لاتین: آراخوتوس Arachotus) رودی است که از کرانه‌های قندهار گذشته و به رود هلمند (هیرمند) می‌پیوندد.
رود پنجشیر
رود کند
رود علیشنگ
رود لوره
رود ترناک
خاش رود
فراه رود
رود نیزنگ
رود تکاب استادن
رود شیرین تکاب
رود مرغاب: رود مُرغاب یا مرو رود، به درازای ۸۵۰ کیلومتر، از شمال باختری افغانستان سرچشمه گرفته، به سوی شمال باختر جریان می‌یابد و سرانجام به بیابان قره‌قوم در ترکمنستان رسیده و پایان می‌یابد.
رود اولنگ
رود گز

در استان ننگرهار شاخه‌هایی از رود کنر به رود کابل می‌پیوندد

ولسوالی ارغنداب در میانهٔ قندهار و لشکرگاه

جریان همسوی رود ارغنداب و رود ترناک در استان قندهار

رود کوکچه در استان بدخشان

شکوفه‌های درختان بادام در دشتی نزدیک به ولسوالی دای‌چوپان در میانهٔ استان زابل

رودخانه‌ای در استان نورستان

استان تخار در شمال افغانستان

دریاچه‌ها[ویرایش]

بند امیر در مرکز افغانستان

دریاچه‌های پراکنده و بسیار کوچکی در افغنستان وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:

دشت‌ها[ویرایش]

پراکندگی دشت‌های این کشور بیشتر در بخش‌های شمال و شرق آن است. برخی از مهم‌ترین دشت‌های این سرزمین عبارتند از:

همچنین می‌توان از دشت شور، دشت آبدان نیز نام برد.

آب و هوا[ویرایش]

نمایی از شمال غرب افغانستان

طبیعت افغانستان به خاطر بلندی‌های سر به فلک کشیده و رودخانه‌هایی که از آن سرچشمه می‌گیرد، زیباست و تنوع آب و هوا در آن مشهود است. زمستانهایش بسیار سرد (تا ۲۰ درجه زیر صفر) و تابستانهایش بسیار گرم (تا ۴۰ درجه بالای صفر) است.

آب و هوا از یک استان به استان دیگر و از یک شهر به شهر دیگر تفاوت دارد. بارندگی نیز در نقاط گوناگون، متفاوت است و بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر در نوسان است. این مقدار در مناطق شرقی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ و در مناطق غربی و جنوب غربی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی متر است. در مناطق مرکزی به علت وجود بلندی‌ها و بارندگی بیشتر، هوا از ناحیه‌های دیگر سردتر است ولی در مناطق جنوبی و غربی به علت کمی بارندگی هوا گرم‌تر بوده و دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های معتدل‌تر است.

در بخش‌های کوهستانی به علت برف و یخبندان ارتباط روستاییان و قبایل نیمی از سال با یکدیگر می‌گسلد و آب وهوا تاثیر بسیاری در پراکندگی و جدایی جمعیت دارد. منابع آب زیرزمینی افغانستان نسبتاً غنی است. در شهر کابل آب در ژرفای ۳-۴ متری زمین قرار دارد ولی به دلایل فنی کمتر از آب زیرزمینی استفاده شده و بیشتر مردم افغانستان با مشکل کمبود آب آشامیدنی و آب کشاورزی روبرو هستند. تنها ۲۲٪ مردم در این کشور به آب‌های سالم مصرفی دسترسی دارند (٪۳۹ شهرها، ٪۱۸ روستاها).