خمین

خمین
کشور	ایران
استان	مرکزی
شهرستان	خمین
نام(های) دیگر	کمره، تیمره
نام(های) قدیمی	خمیهن
سال شهرشدن	۱۳۲۸
مردم
جمعیت	۷۶٬۷۰۶ نفر در سال ۱۳۹۴
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱۸۳۰ متر به طور میانگین
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۳/۶
میانگین بارش سالانه	۲۹۶ میلی‌متر
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	محمدابراهیم رضایی
شهردار	حسین پاکزاد
ره‌آورد	عسل،کشمش، لوبیا، قالی،شاته
پیش‌شماره تلفنی	۰۸۶
وبگاه	http://www.khomeincity.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۵۷ ج
تابلوی خوش‌آمد به شهر
خمین روی نقشه ایران ۳۳.۶۳۳۳° شمالی ۵۰.۰۵۰۰° شرقی / 33.6333; 50.0500

خُمِیْن یکی از شهرهای استان مرکزی است که در جنوبی‌ترین قسمت این استان و در همسایگی شهرهای شازند، اراک، محلات، گلپایگان، الیگودرز و ازنا و در فاصله ۳۲۰ کیلومتری از تهران واقع شده است. زبان و لهجه رایج در منطقه فارسی است، همچنین این شهر زادگاه روح‌الله خمینی، رهبر انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران است.

پیشینه تاریخی

محدوده شهرستان خمین امروزی، در گذشته جزئی از ناحیه پهناور بلاد جبال (عراق عجم) بوده که در طول تاریخ نام‌های گوناگونی به خود گرفته است. «یونانیان آن را مدیا می‌گفتند» چه آنجا سرزمین ماد بوده است. در متون جغرافیای اسلامی به نام‌های کوهستان، جبال، جبل، قهستان، قوهستان و بالاخره عراق عجم نامیده شده است. بعدها قسمت وسیعی از عراق عجم را تیمره نام نهادند و سپس تیمره به تیمره علیا و تیمره سفلی تقسیم شد که تیمره علیا، محدوده کنونی شهرستان خمین بوده است. از منابع محدود چنین برمی‌آید که شهرت تیمره و خمین پیش از اسلام و قرون اولیه اسلامی بیش از دوره‌های بعد بوده است و آخرین منابعی که در آن از تیمره نام برده شده مربوط به قرن پنجم و هفتم هجری است و پس از آن تا چهار صد سال منبعی که روشنگر وضعیت ناحیه باشد در دست نیست. لیکن در کتاب نزهت القلوب مربوط به قرن هشتم هجری از ویژگی‌های این ناحیه سخن به میان آمده که نشان می‌دهد به احتمال زیاد نام تیمره در زمان تألیف به «کمره» تبدیل یافته و گلپایگانی‌ها آن را کمردی خوانده‌اند. نام «خمین» در منابع به صورت خمهین، حمهین، خهبین، خماهین آمده است و برای اولین بار در کتاب تاریخ پیامبران و شاهان که هزار سال پیش نگاشته شده به نام خیمن اشاره شده است.

نامگذاری

• شهرستان خمین را در گذشته کَمَره می‌نامیدند و نام خمین از ۲۰۰ سال پیش به مرکز کمره اطلاق می‌شده‌است. در کتاب تاریخ قم به قلم سید جلال‌الدین تهرانی، خمین به صورت واژه «خمی‌هن» نوشته شده‌است. همچنین برخی ریشه نام را «خومیهن» می‌دانند که مرکب از دو کلمه «خو» به معنای خوب و «میهن» به معنای سرزمین است.
• بخش بزرگی از ایران در متون جغرافیای اسلامی به نام عراق عجم نامیده شده‌است. بعدها قسمت وسیعی از عراق عجم را تیمره نام نهادند.

جغرافیا

اقلیم و آب و هوا

متوسط بارندگی در خمین ۲۹۶ میلی‌متر است که سال ۸۱–۸۰ با بیش‌ترین مقدار بارندگی ۴۸۶/۲ میلی‌متر و سال ۷۸–۷۷ با ۱۳۸ میلی‌متر کم‌ترین میزان بارش سالیانه در شهر ثبت شده است.

میانگین سالانه دمای خمین ۱۳/۶ درجه سانتی گراد است. ماه تیر با میانگین ۲۱/۱درجه سانتی گراد گرم‌ترین و ماه دی با میانگین ۶ درجه سانتی گراد سردترین ماه سال است.

میانگین رطوبت سالیانه خمین ۵۱ درصد است. ماه دی با میانگین ۶۳ درصد مرطوب‌ترین و ماه شهریور با میانگین ۲۸ درصد خشک‌ترین ماه سال است. باد غالب خمین، شمال غربی (۲۷۰ درجه) غربی و بیش‌ترین سرعت باد ثبت شده ۹۰ کیلومتر در ساعت در اردیبهشت ۱۳۸۱ و فروردین ۱۳۸۲ گزارش شده است.
میانگین تبخیر سالیانه خمین ۲۱۴۴ میلی‌متر است. حداکثر تبخیر در ماه مرداد ۳۹۶ میلی‌متر بوده است.

اقلیم خمین بر اساس روش دومارتن نیمه خشک و بر اساس روش آمبرژه نیمه خشک و سرد است.

آلودگی هوا در شهر خمین اغلب به دلیل گردوغبارهای محلی و توده‌های غباری که از کشور عراق و عربستان به سمت ایران می‌آید می باشد

میانگین بارندگی سالانه زراعی	حداکثر بارش ۶۴ ساعته	میانگین تعداد روزهای بارندگی بیش از ۱۰ میلی‌متر	میانگین تعداد روزهای همراه با بارندگی	حداکثر بارندگی سالانه	حداقل بارندگی سالانه	حداکثر بارندگی ماهانه	باد غالب
۲۹۶ میلی‌متر	۵۳ میلی‌متر	۱۰روز	روز۵۱	۴۸۶ میلی‌متر	۱۳۸ میلی‌متر	۱۶۱ میلی‌متر	غرب و جنوب غرب
میانگین تبخیر سالانه	حداکثر تبخیر ماهیانه	حداقل دمای مطلق	حداکثر دمای مطلق	میانگین دمای حداکثر	میانگین دمای حداقل	میانگین دمای سالانه	اختلاف ماکزیمم مینیم (DTR) دما
۲۱۴۴ میلی‌متر	۳۹۶ میلی‌متر در مرداد	۲۴٫۲ - درجه سانتیگراد	۴۰٫۸ درجه سانتیگراد	۲۱٫۱ درجه سانتیگراد	۶ درجه سانتیگراد	۱۳٫۶ درجه سانتیگراد	۱۴٫۱ درجه سانتیگراد

زمین‌شناسی

شهرستان خمین در دشتی نسبتاً هموار قرار گرفته که از اطراف کوه‌های مختلفی آن را در بر گرفتهاند. معروفترین ارتفاعات این شهرستان عبارتند از: کوه الوند به ارتفاع ۲۱۱۱ متر، کوه انگشت لیس، کوه بوجه سلطان و کوه دز، کوه شنی، و کوه هفت سواران را می‌توان نام برد.
زمین لرزه

مقایسهٔ نسبی میزان خطر زمین‌لرزه در نقاط مختلف ایران؛ نقاط قرمزتر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آن‌ها بیش‌تر است.

بررسي زمين لرزه هاي تاريخي شهر خمين (در فاصله کمتر از 150 کيلومتر) از سال 1909 تا سال 2004 ميلادي نشان مي دهد که بالغ بر 56 مورد زلزله به بزرگاي 3 تا 7.4 ريشتر در منطقه به وقوع پيوسته است. گسل هاي منطقه از جمله، گسل جنوب خمين- تپه هاي خاوري خمين و گسل فرنق و قره کهريز و گسل گلپايگان که از فاصله 5 تا 7 کيلومتري جنوب باختري گسل جنوب خمين عبور مي کند. در منطقه شناسايي شده که عمدتا عامل زلزله هاي شهرستان خمين مي باشند (بر اساس مطالعات صورت گرفته اين شهرستان از نظر شدت زمين لرزه در پهنه خطر نسبي متوسط قرار گرفته است).

گیاه‌شناسی

نوع پوشش گیاهی که در سطح در شهرستان خمین دیده می‌شود به طور تقریبی یکسان و یک شکل می‌باشد. بیشتر پوشش منطقه عمدتاً بوته و از لحاظ مراتع فقیر می‌باشد گونه‌های گیاهی بومی محل شامل:خاکشیر، گون، کتیرا، پونه، کنگر، خارشتر، ملو، لاله سرخ و زرد می‌باشند.

وضعیت سیاسی

پس از مستقل شدن خمین از محلات و قبل از آن گلپایگان، خمین و روستاهای آن بخش کمره را تشکیل می‌دادند در حال حاضر شهرستان خمین یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است که تا قبل از دیماه ۱۳۵۸ از شهرستان‌های استان مرکزی سابق (استان تهران) محسوب می‌شد.

شهرستان خمین به وسعت ۷۳۲۲۰۸ کیلومتر مربع ۵/۷ درصد کل استان از شمال شرقی به محلات، از شمال غربی به اراک و از شرق به بخش مرکزی از شهرستان محلات و از جنوب به بخش مرکزی از شهرستان گلپایگان و از مغرب به بخش چاپلق (غربی) از شهرستان الیگودرز محدود است، نزدیک‌ترین شهر به آن، گلپایگان در فاصله ۴۱ کیلومتری و فاصله آن تا تهران ۳۲۳ کیلومتر می‌باشد.

• شهرستان خمین دارای ۱۸۲ روستا با ۱۳۸۵۴ خانوار و۱۲۱۸۰۱ نفر است. این شهرستان دارای یک بخش مرکزی و ۷ دهستان به اسامی و مشخصات ذیل می‌باشد:
• دهستان آشناخور (با ۱۳ آبادی و ۱۲۰۹ خانوار و ۷۲۲۵ نفر جمعیت)
• دهستان چهارچشمه (با ۲۸ آبادی و ۱۸۰۸ خانوار و ۱۰۵۹۳ نفر جمعیت)
• دهستان حمزه لو (با ۲۴ آبادی ۱۸۱۱ خانوار و ۹۰۲۹ نفر جمعیت)
• دهستان خرمدشت (با ۳۱ آبادی ۲۴۶۷ خانوار و ۱۳۷۶۱ جمعیت)
• دهستان رستاق (با ۲۱ آبادی ۱۷۵۴ خانوار و ۹۸۰۷ نفر جمعیت)
• دهستان صالحان (با ۳۵ آبادی ۳۰۵۵ خانوار و ۱۴۸۷۶ نفر جمعیت) و
• دهستان گله زن (با ۳۰ آبادی ۱۸۰۰ خانوار و ۸۳۳۵ نفر جمعیت)

لازم است ذکر شود که اطلاعات فوق مربوط به سال ۱۳۷۰ است.

نمای شهر

چشم‌انداز خمین در شب

نمای شهر در نقاط گوناگون بر پایهٔ عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در جنوب شهر که به کوه بوجه نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیبدارتر و در شمال شهر هموارترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتاً در مرکز و جنوب شهر قرار دارند. از طرف دیگر، در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند شهرک‌ها (معلم، جانبازان و ...)، محله بهاران، بنیاد و ... که همگی در جنوب و جنوب شرق شهر جای دارند، با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر، اصول شهرسازی در آن‌ها بیشتر رعایت شده است. در این منطقه‌ها معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از دیگر مناطق شهر بیشتر است. بر خلاف آن در مناطق کهن‌تر که ساخت آن‌ها زودتر انجام گرفته است مانند محله سبزیکار، قلعه و لب رودخانه معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیشتری وجود دارد.

مردم شناسی

نژاد

مردم این منطقه از نژاد آریایی و از قوم ماد هستند.

زبان و لهجه

به طور کلی زبان و لهجه رایج در منطقه فارسی با لهجه محلی است. بخش های جنوبی و جنوب غربی دارای گویش لری می باشند. همچنین بخش هایی از دهستان چهار چشمه و چند روستای دیگر نیز ترک زبان هستند.

مشاهیر

رخ‌نگاره‌ای از روح‌الله خمینی، عکاس محمد صیاد، سال‌های اولیه پس از انقلاب

شهر خمین زادگاه چهره‌ها ومشاهیر ماندگاریست. از جمله مشاهیر شهر خمین فاضل نظری (زادهٔ ۱۳۵۸) شاعر معاصر ایرانی است. از آثار او می‌توان به:

• گزیدهٔ شعر (چاپ ۱۲)، ۱۳۹۰، انتشارات مروارید
• ضد (چاپ ۳۰)، ۱۳۹۲، سورهٔ مهر
• کتاب (چاپ ۲۰)، ۱۳۹۵، سورهٔ مهر
• و...

یاد کرد همچنین شعر آهنگ خداحافظی تلخ از محسن چاوشی نیز از سروده‌های فاضل نظری است
از دیگر مشاهیر شهر خمین روح‌الله خمینی رهبر انقلاب ۱۳۵۷ ایران است. وی در سال ۱۲۸۱ خورشیدی در خمین متولد شد. امروزه منزل پدری‌اش یک محل گردشگری در شهر خمین محسوب می‌شود.
پروفسور علینقی مشایخی، پایه‌گذار مؤسسه عالی آموزش و پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه در ایران می‌باشد. وی در سال ۱۳۲۷ در خمین متولد شد.

رسانه ها

در خمین نشریات متعددی در حال فعالیت اند که برای نمونه می توان به هفته نامه های آوای خمین و خبر خمین اشاره کرد همچنین در شهر تعدادی ماهنامه نیز وجود دارد .

ورزش

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. از نزدیک ترین پیست های اسکی به شهر خمین پیست اسکی شازند را می توان نام برد .همچنین در روستای ورچه و در فاصله ۱۸ کیلومتری از شهر خمین ورزش پاراگلایدر نیز وجود دارد . به دلیل وجود کوه های متعدد در اطراف خمین ورزش های کوهنوردی و صخره نوردی به خصوص در اواخر هفته به طور همگانی مورد توجه قرار می گیرد
از جمله مراکز مهم ورزشی خمین می توان به مجتع ورزشی شهید مطهری ، مجوعه ورزشی شهید بهشتی ، مجموعه ورزشی کارگران ، مجموعه ورزشی ۲۲ بهمن و... اشاره نمود .

بهداشت و درمان

از جمله مراکز درمانی‌های شهرستان خمین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیمارستان امام خمینی
• درمانگاه خیریه
• درمانگاه تأمین اجتماعی
• درمانگاه بسیج
• بیمارستان ۱۳۰ تخته خوابی خمین (درحال ساخت)
• بیمارستان تخصصی قلب و عروق (درحال ساخت)
• بیمارستان حضرت زینب (س): تغییر کاربری به دانشکده علوم پزشکی خمین

بر مراکز درمانی که به آنها اشاره شده است شهرستان خمین دارای ام ار ای، سنو گرافی و ... است که می‌تواند در بخش توریسم درمانی مؤثر باشد.

پارکها و فضای ی سبز

سرانه فضای سبز شهر خمین برای هر نفر ۱۴ متر مربع است این میزان از میانگین سرانه فضای سبز استان که ۱۱ متر مربع می باشد بیشتر است اما با سرانه فضای سبز کشور که ۲۵ متر مربع ذکر شده فاصله زیادی دارد . شهر خمین نزدیک به ۱۰ بوستان فعال وجود دارد. که دارای وسایل تفریحی و رفاهی می‌باشند. همچنین در مناطق و محله‌های مسکونی بوستان‌های محله‌ای نیز وجود دارد.

پارک‌های مهم خمین

نام پارک	مساحت	آدرس
پارک جنگلی کوه بوجه	۶۵ هکتار	بلوار دانشجو
پارک جنگلی ولایت	۱۰۰ هکتار	کیلومتر ۷ اتوبان خمین_اراک
پارک مدرس	_	میدان مدرس
پارک مادر	۲/۲ هکتار	بلوار شهید صدوقی
پارک لاله	_	میدان ۹ دی
پارک بانوان	_	خیابان سردار جنگل
پارک شهید بهشتی	_	خیابان شریعتی
پارک بعثت	_	میدان شهرک

اقتصاد و صنعت

پیشهٔ اکثر مردم خمین کشاورزی و دامپروری است. از محصولات خمین لوبیا، عسل، انگور، سیب زمینی و پیاز، لبنیات، خشکبار، همچنین مرغوبترین زعفرانهای دنیا را می‌توان نام برد. با این وجود صنایع متعددی در منطقه موجود است. کارخانه آرد و سیلوی آفتاب هفت سواران کارخانهٔ نخ طلا، کارخانهٔ ویستا اعتماد ایرانیان (تولیدکننده ظروف چینی استخوانی) کارخانه رینگ آلومینیومی گام آفرین، کارخانه ذوب بریس، نوین پرشین پرچم خمین (تولیدکننده انواع پرچم) و ... می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین کارخانه‌های این شهرستان یاد کرد. شرکت سایپا خمین نیز بعد از ۹ سال با روند کندی در حال تکمیل شدن است و همچنین این شهرستان دارای شهرک صنعتی نیز می‌باشد. ساخت پتروشیمی خمین پس از واردات دستگاه‌های مورد نیاز در شهرک صنعتی خمین آغاز شده است که به گفته مسولان دوسال دیگر به بهره‌برداری می‌رسد.

از آنجایی که شهر خمین از شهرهای کمتر توسعه یافته استان است، سرمایه گذاران در این شهرستان از ۱۰ سال معافیت مالیاتی برخوردارند.

ترابری

راه آهن

شهر خمین در جنوب شهر اراک قرار دارد. این شهر هم اکنون روی خط سراسری راه آهن قرار ندارد و نزدیک‌ترین ایستگاه ایستگاه راه آهن اراک است اما خط راه آهن اراک ـ اصفهان به طول ۱۶۵ کیلومتر از این شهر می‌گذرد و از اراک به شهرهای خمین، گلپایگان، میمه و در آخر به اصفهان می‌رسد.

فرودگاه

شهر خمین فاقد فرودگاه می‌باشد و نزدیک‌ترین فرودگاه به این شهر فرودگاه اراک است.

مسیر ارتباطی

Road 58 (Iran)

Road 47 (Iran)

شهر خمین بین شهرهای صنعتی اراک و اصفهان قرار دارد. از جمله مسیرهای مهمی که از خمین می‌گذرد اتوبان شماره ۴۷ است. همچنین اتوبان شماره ۵۸ نیز در حال احداث می‌باشد.

• جاده ۴۷ (ایران)
• جاده ۵۸ (ایران)

فاصله خمین با برخی نقاط پر تردد

شهر مقصد	فاصله(KM)
تهران	۳۲۰
قم	۱۸۸
اصفهان	۲۲۰
اراک	۶۵
مشهد	۱۱۵۶

پایانه‌های مسافربری

شهر خمین دارای ۳ پایانه مسافربری درون استانی و بیرون استانی است:

• پایانه مرکزی: واقع در میدان آزادی
• پایانه اراک: واقع در میدان ۹ دی
• پایانه محلات و دلیجان: واقع در میدان سرداران

تاکسیرانی

به گفته آقای حمید رضایی مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری خمین در شهر خمین و در سال ۱۳۹۵ خورشیدی ۴۲۰ دستگاه تاکسی فعال بوده است که در ۷ ایستگاه فعالیت می‌کردند. درکنار این تعداد ۵۲ دستگاه تاکسی بیسیم ۱۳۳ به صورت ۲۴ ساعته بیش از ۲۰ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کردند همچنین به گفته حمید رضایی فرسودگی ناوگان تاکسی شهر نیز،کمتر از ۵ درصد است.

اتوبوسرانی

شهر خمین فاقد سیستم اتوبوسرانی است اما تعداد ۵۵ مینی‌بوس در مسیرهای دانشگاه پیام نور، دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه ۱۵ خرداد، مصلی، باغ رضوان، تره بار و شهرک‌های معلم، نخ طلا، فنی حرفه‌ای و... مسافران را جابه‌جا می‌کنند.

آموزش و پژوهش

آموزش عالی

• دانشگاه پیام نور
• دانشگاه آزاد اسلامی و دانشکده سما و واحد علوم و تحقیقات (در سطح کارشناسی ارشد)
• دانشگاه جامع علمی کاربردی
• دانشگاه علوم پزشکی
• دانشکده علوم و معارف قرآنی و مؤسسه قرآنی
• دانشکده آموزش عالی آفتاب
• حوزه علمیه امام خمینی (ره) مخصوص آقایان
• حوزه علمیه هاجر مخصوص بانوان

آموزش و پرورش

شهرستان خمین در سال ۱۳۹۱ دارای ۲۰۴ مدرسه که از بین این تعداد ۱۲۲ مدرسه در مقطع ابتدایی، ۴۰ مدرسه در مقطع راهنمایی و ۴۲ مدرسه در مقطع دبیرستان بوده است. در کنار این آمار ۲۵ مجتمع آموزشی وجود دارد که ۱۰ مجتمع در شهر و ۱۵ مجتمع در روستا وجود دارد. همچنین در تاریخ ۱۳۹۱ ۱۷۵۰۰ دانش آموز درمقاطع مختلف تحصیلی مشغول به فعالیت بوده‌اند.

گردشگری

از جمله گردشگاه‌های خمین می‌توان به تیمچه بازار خمین، مسجد جامع خمین و قلعه سالار محتشم، باغ شهابیه و امامزاده ریحان اشاره کرد. از جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی تاریخی، مذهبی شهر خمین می‌توان به پارک جنگلی و کوه بوجه، عمارت کشاورز صدر (روستای جعفرآباد)، موزه مردم‌شناسی، شبستان مسجد جامع، بازار سرپوشیده، باغات گل، سنگ‌نگاره‌های تیمره، امامزاده خدیجه خاتون (روستای حشمتیه)، کبوتر خانه‌ها، حسینیه آقا خان، آسیاب آبی، محراب فضل و یحیی، امامزاده حسن (روستای طیب آباد) بیشه علی شهر قورچی باشی، امامزاده سلیمان و ابوالفتح (روستای دهنو)، بقعه محمد مالک اشتر (روستای گوشه محمد مالک)، بقعه آقا سید علی (روستای پشتکوه)، غارهای انجدان، بقعه شاه قلندر و شاه قریب، کاروانسرای شاه عباسی، امامزاده ابوطالب، امامزاده اسماعیل، امامزاده عبدالعلی (روستای ریحان)، امامزاده عبداله (روستای گودرز)، امامزاده اهل ابن علی در کیلومتر ۲۰ اتوبان خمین-اراک (روستای امامزاده) و ... اشاره کرد.

شهر خمین زادگاه سید روح‌الله خمینی است. بیت قدیمی وی در این شهرستان واقع است. این بیت وسعت زیادی دارد و از چندین حیاط تشکیل شده است که از طریق حوض‌هایی به شکل دایره، قلب و مانند آن از همدیگر تفکیک می‌شوند. این عمارت در مرکز شهر و در کنار رودخانه قرار دارد.

دستکندها و شهرهای زیر زمینی

خمین از نظر دستکندها و شهرهای زیر زمینی در رتبهٔ اول کشور است. تا کنون در شهر خمین ۱۰ شهر زیرزمینی کشف شده است که نشان دهنده اوضاع سیاسی و اجتماعی خمین در قرن ششم و هفتم هجری بوده است. از بین این ۱۰ شهر زیر زمینی می‌توان به شهرهای زیرزمینی واقع در روستاهای کندها، آشناخور، تهیق، طیب آباد، دانیان، رباط آغاچ و ... اشاره کرد در دستکندهای روستای تهیق سکه‌ها، سفالینه‌ها، ظروف و اشیای دیگری نیز کشف شده که مربوط به دوره سلجوقیان و دوره گذر خوارزمشاهیان به ایلخانیان است. همچنین این شهر زیر زمینی شامل فضای مسکونی از جمله ده اتاق، ۴ انبارک، راهرو، سالن و چاه است و هواکش تعبیه شده که هوای مناسب را فراهم می‌کرده است.

سنگ نگاره‌های تاریخی

• سنگ نگاره‌های جوباده
• سنگ نگاره‌های خوگان
• سنگ نگاره‌های دره کنده‌ها
• سنگ نگاره‌های سرکوبه
• سنگ نگاره‌های قارادره
• سنگ نگاره کاروان شتر
• سنگ نگاره های روستای قیدو

کلیسا

• کلیسا و درمانگاه تاریخی لیلیان

قلعه‌ها و بناهای تاریخی

• تپه قلعه دور
• تپه قلعه رباط آغاج
• قلعه قره سی
• عمارت امیر مفخم بختیاری
• عمارت کشاورز صدر
• غار زاغه بزرگه

کبوترخانه‌ها

• کبوترخانه امیرآباد
• کبوترخانه رباط مراد
• کبوترخانه طنجران
• کبوترخانه فشارود
• کبوترخانه یوجان

گورستان‌های تاریخی

• تپه گورستان چغاسیف‌الدین
• تپه گورستان خارونصرآباد
• گورستان ارامنه لیلیان
• گورستان دانیان
• گورستان رباط علیا
• گورستان قلعه محمد قلی
• گورستان قلعه محمد قلی

محوطه‌های تاریخی

• محوطه تاریخی سرکوبه
• محوطه تاریخی قارا دره
• محوطه تاریخی ورونه
• محوطه جو باده

حمام‌های تاریخی

• حمام لکان

امامزاده‌ها

• امامزاده اسماعیل یوجان
• امامزاده طیب‌آباد

سدهای تاریخی

• سد خاکی رضاآباد

روستاها

از روستاهای این شهرستان می‌توان به روستای چهار چشمه، کفسان. سکانه ،اسفنجه،قره کهریز،ککه، فرفهان،لکان،میوران، دانیان، جعفرآباد، رباط علیا، رباط مراد، اشوقه، ریحان، گوشه محمد مالک، گلدشت (شهابیه)، فرنق،دربند، ورآباد، میشیجان، خوگان، خراوند، دهنو، پشتکوه،فرج آباد،امیریه(زرشک)،حشمتیه، حاجی‌آباد، خان آباد، نیشهر، بهدشت،لیلیان،آشمسیان،یمن و ... اشاره نمود.

تأمین آب از لرستان

نوشتار اصلی: انتقال آب الیگودرز به قم

آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) مورد نیاز شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم از سرچشمه‌های دز در شهرستان الیگودرز تأمین می‌شود. به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آبهای دنیا است.

باوجود آنکه انتقال آب از شهرستان الیگودرز به شهرهای ذکر شده باعث اعتراض مردم الیگودرز شده است. سرانجام در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۵ این طرح به بهره‌برداری رسید و آب شهر خمین که تا مدت‌ها مشکل داشت از سرچشمه‌های رود دز تأمین شد. سهم خمین از این طرح ۱۸۲ لیتر بر ثانیه است.