شهرستان بروجرد

شهرستان بروجرد
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	لرستان
مرکز	بروجرد
سال شهرستان شدن	۱۳۱۶
مردم
جمعیت	۳۳۷،۶۳۱ نفر و .
مذهب	شیعه
داده‌های دیگر
وب‌گاه	فرمانداری بروجرد
شهرها
بروجرد، اشترینان
تعداد بخش‌ها
مرکزی، اشترینان

شهرستان بروجرد یکی از شهرستان‌های غرب ایران است. این شهرستان در منطقه کوهستانی زاگرس قرار گرفته و مرکز آن شهر بروجرد است . شهرستان بروجرد از شمال به شهرستانهای ملایر و نهاوند در استان همدان، از شرق به شهرستان شازند در استان مرکزی، از جنوب به شهرستان دورود و از غرب به شهرستانهای خرم آباد و دلفان محدود می‌شود.

تقسیمات کشوری

شهرستان بروجرد دارای ۱۸۶ روستای دارای سکنه‌است . این شهرستان ۱۶۰۶ کیلومتر مربع مساحت دارد و از دو بخش مرکزی و اشترینان و ۷ دهستان تشکیل شده‌است. دو نقطه شهری این شهرستان عبارتند از شهرهای بروجرد و اشترینان و شهری جدید به نام قلعه نو. . دهستان‌های شهرستان بروجرد از این قرارند:

• دهستان‌های بخش مرکزی:
  • دهستان دره صیدی
  • دهستان شیروان
  • دهستان والانجرد
  • دهستان همت‌آباد
  • دهستان دهگاه (بروجرد)
• دهستان‌های بخش اشترینان:
  • دهستان اشترینان
  • دهستان بردسره
  • دهستان گودرزی
  • دهستان قلعه شمسی

جمعیت

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان بروجرد در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۲۰،۴۸۴ نفر بوده است که ۱۹٫۳ درصد جمعیت استان لرستان را شامل می شود. به این ترتیب، شهرستان بروجرد، دومین ترین شهرستان پرجمعیت استان لرستان محسوب می شود . این شهرستان، سی و هفتمین شهرستان پرجمعیت کشور است . جمعیت شهرستان بروجرد در سال ۱۳۸۵ برابر با ۳۲۳،۸۲۶ نفر بوده است . به این ترتیب رشد متوسط سالانه جمعیت بروجرد طی پنج ساله ذکر شده برابر با ۲٫۱ درصد بوده است. همچنین براساس سرشماری ۱۳۹۰، جمعیت شهری شهرستان بروجرد ۲۴۵٬۷۳۷ نفر و جمعیت روستایی آن ۹۱٬۸۹۵ نفر گزارش شده است. تعداد خانوارهای این شهرستان در همین سال ۹۹٬۳۰۸ نفر بوده است .

جغرافیای شهرستان بروجرد

بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع ۳۹۸۷ متر در غرب شهر بروجرد و پست‌ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. شهرستان بروجرد بخشی از منطقه کوهستانی زاگرس شمالی است. این منطقه مشتمل بر کوههای مرتفع زاگرس در غرب و جنوب، دشت سیلاخور در مرکز و پیشکوه‌های داخلی زاگرس در شرق و شمال است. کوههای بلند زاگرس بصورت نواری از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌اند و مرز طبیعی بین دشت سیلاخور و سرزمین تاریخی لرستان به حساب می‌آیند. رشته کوه بزرگ گرین یا گرّی با طول ۱۸۵ کیلومتر بخشی از زاگرس مرتفع است که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده و اشترانکوه دنباله آن است. قلل عمده این رشته کوه، چهل نابالغان، ولاش با ارتفاع ۳۹۸۷ متر و میش پرور هستند. پست‌ترین ناحیه، در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. گِلِرود، تیره، ماربره و تهیج رودهای شهرستان بروجردند که از سراب‌ها و چشمه‌های فراوان منطقه مانند سراب ونایی، زارم، کرتول، زرشکه، سفید، پنبه، جانیزه و چشمه‌های دره خونی سرچشمه می‌گیرند.

بروجرد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد است که حداکثر دمای آن گاه به ۴۰ و حداقل آن به ۲۰ درجه زیر صفر می‌رسد. میزان بارندگی این شهرستان ۵۸۸ میلی متر در سال است که در فصول سرما بارش‌ها بیشتر بصورت برف می‌باشند. شهرستان بروجرد بین عرضهای شمالی حد اقل ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه و حداکثر ۳۴ درجه و ۶ دقیقه و طول شرقی و داخل ۴۸ درجه و ۲۷ دقیقه و حداکثر ۴۹ درجه و ۲۷ دقیقه قرار دارد.

دشت سیلاخور منطبق با گسل سراسری زاگرس است و وجود گسل های فرعی مانند گسل دورود و گسل قلعه حاتم در این منطقه، استعداد منطقه را برا ی زمین لرزه های بزرگ موجب شده است. زمین لرزه ۱۲۸۷ که در دشت سیلاخور در جنوب شهرستان بروجرد با بزرگای ۷/۳ ریشتر روی داده، یکی از بزرگ‌ترین زمین لرزه‌های ثبت شده ایران است. زلزله فروردین ۱۳۸۵ سیلاخور با قدرت ۶/۱ ریشتر نیز از دیگر زمین لرزه‌های بزرگ منطقه در سالهای اخیر است و.

باستان شناسی و آثار تاریخی

محدوده شهرستان بروجرد حاوی تعداد زیادی تپه های باستانی و تاریخی است که از دور های پیش از تاریخ تا قرن معاصر آباد بوده اند. از نظر باستان شناسی، تپه قرق در دهستان شیروان، مهمترین تپه باستانی شهرستان بروجرد است و تا پنج طبقه لایه برداری و مطالعه شده است. اشکال هندسی و رنگ اخرایی سفال های کشف شده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان همزمان می کند. در لایه های بیرونی، تک سفال هایی از دوره های بعدی از جمله اشکانیان هم در آن دیده می شود (ص. ۹).

پوشش گیاهی

چرای گوسفندان در مراتع چنارستان در جنوب غربی بروجرد.

دامنه‌های کوههای زاگرس در محدود بروجرد از تنوع زیادی در گیاهان خودرو برخوردار است و بسیاری از گیاهان ناحیه بروجرد ارزش خوراکی و یا دارویی دارند. در محدوده فعلی شهرستان بروجرد جنگل وجود ندارد اما در ناحیه سیلاخور و در دامنه کوههای زاگرس که بطور سنتی جزو منطقه بروجرد به حساب می‌آیند جنگلهایی از درختان بلوط و ارس وجود دارد.

گل گاوزبان، خاکشیر، گل ختمی، آویشن، عناب، ترنجبین، پر سیاوش، کاسنی، گل سرخ، شقایق، بیدمشک، لاله، زنبق، شیرین بیان، بن سرخ، خاکشیر و نرگس و همچنین نباتات خوراکی چون پیشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ریواس، حاجی بیان، فرفیان، پونه و نعناع از گیاهان خودروی منطقه‌اند.محصولات کشاورزی و باغی عمده بروجرد عبارت‌ند از گندم، جو، چغندر، ذرت، تخمک، انواع لوبیا، نخود، گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی، پنبه، باقلا، محصولات جالیزی، سبزیجات و میوه‌هایی چون سیب، انگور، گلابِ، انواع آلو، آلبالو، گیلاس، بادام، گردو، انجیر و سنجد.

گونه های جانوری

گرگ، گراز، روباه، خرگوش، شغال، خرس قهوه‌ای، کفتار، بز کوهی، میش،غزال،اهو برخی گونه های مار، لاک پشت، برخی ازخزندگان و پرندگان (کرکس، درنا، تیهو، بلبل، سهره، رنگرز، دارکوب، عقاب، قوش، خفاش، پرستو، گنجشک، سار، کلاغ، زاغچه ...) جانوران منطقه ی بروجرد را تشکیل می‌دهند. در گذشته های دور شیر ایرانی(دزفولی) در شهرستان بروجرد می زیستند که به علت شکارهای متعدد منقرض شدند.

گردشگاه های طبیعی

• روستای ییلاقی ونایی
• سراب کرتول
• منطقه ییلاقی گلدشت
• تالاب بیشه دالان
• تنگه کپرگه
• تنگه بزهل
• چنارستان
• تاک درخت
• شیخ میری علیا و سفلی
• روستای ییلاقی فیال
• روستای دهگاه
• سد خاکی دهکرد
• جنگل های دهگاه

زبان و تبارشناسی

گویشوران شهرستان بروجرد

بیشتر مردم شهرستان بروجرد به ویژه ساکنان شهر بروجرد و روستاهای شمال آن با گویش بروجردی سخن می‌گویند. این گویش با تفاوت های جزئی میان مردم شهرستان‌های نهاوند و ملایر و مناطق مجاور رواج دارد. در کنار گویش بروجردی، سایر گویش های غالب در روستاهای جنوب و جنوب غربی این شهرستان عبارتند از: گویش لری خرم‌آبادی، گویش سیلاخوری و گویش لکی. در برخی روستاهای شرقی این شهرستان گویشورانی با زبان ترکی زندگی می کنند. در لغت نامه دهخدا زیر مدخل شهرستان بروجرد آمده است: «زبان مادری سکنه شهرستان [بروجرد] فارسی لری و مذهب عموم مسلمانان شیعه اثناعشری است» .

احمد اسفندیاری در کتاب «گویش بروجردی» زبان محاوره ای ساکنان ناحیه بروجرد را می به چند دسته تقسیم کرده است:

• گویش بروجردی: این گویش در شهر بروجرد و برخی روستاهای پیرامون آن رواج دارد.
• گویش روستائیان بروجرد: از نظر آوایی مشابه گویش بروجردی است
• لری بروجردی: گویش مهاجران لر یا روستاهای لرنشین بروجرد که لری است اما تحت فرایندهای آوایی گویش بروجردی قرار گرفته و می توان آن را «لری بروجردی» نامید.
• گویش کلیمیان: گویشی خاص رایج بین اقلیت کلیمی بروجرد که برای شهروندان بروجردی قابل فهم است.
• گویش ارامنه: شمار اندکی ارامنه در بروجرد ساکن بوده اند که گویشی مشابه با اارامنه جلفای اصفهان داشته اند .

در «دانشنامه بروجرد» نیز به گویشهای زیر به عنوان زبان رایج مردم منطقه بروجرد اشاره شده است:

• گویش بروجردی
• بروجردی روستایی
• لری
• ترکی بومی
• لکی

علاوه بر گویش های فوق، با توجه به این که ناحیه جاپلق نیز در گذشته بخشی از ولایت بروجرد محسوب می شده، بنابراین به لحاظ تاریخی گویش گویش بختیاری و نیز گویش مردم ازنا نیز جزو گویش های منطقه بروجرد بوده اند اما امروزه به دلیل تفکیک این مناطق از بروجرد، جزو گویش های رایج در شهرستان بروجرد به حساب نمی آیند .

ایلات و طوایف

وجود آب فراوان، مراتع و زمین‌های کشاورزی مناسب، طایفه‌هایی از ایلات دیگر را در سده‌های گذشته به منطقه کشانده که اینان بیشتر در در روستاهای جنوب این شهرستان ساکن شده اند و به کشاورزی و دامداری مشغول اند. طوایفی از ایل بیرانوند در محدوده شهرستان های بروجرد و خرم آباد در دشت سیلاخور تا پل هرو ساکن شده‌اند

جستارهای وابسته

• بروجرد
• سیلاخور
• کوه گرین
• تاریخ بروجرد