شهرستان رودبار

شهرستان رودبار
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	گیلان
سال شهرستان شدن	۱۳۳۸
مردم
جمعیت	۱۲۶٬۳۱۵ نفر
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۵۷۴ کیلومترمربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۰۵۰
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	۰۱۳
شهرها
رودبار رستم‌آباد منجیل لوشان جیرنده عمارلو گنجه بره سر توتکابن

شهرستان رودبار جنوبی‌ترین، وسیع‌ترین و متنوع‌ترین شهرستانِ استان گیلان در کشور ایران است. مرکز این شهرستان شهر رودبار است. شهرستان رودبار بخاطر داشتن باغهای زیتون شهرت فراوانی دارد.

نامگذاری

• به سبب وجود رودهای فراوان در این ناحیه، آن را «رودبار» نامیدند که به معنی سرزمین رودها می‌باشد.
• «بار» در کلمه رودبار به مفهوم ساحل و اراضی کنار رود می‌باشد.

شهرستان رودبار استان گیلان برای بازشناخته شدن از شهرستان رودبار الموت به نام «رودبار زیتون» نیز خوانده می‌شود.

جغرافیای سیاسی

شهرستان رودبار جنوبی‌ترین، وسیع‌ترین و متنوع‌ترین شهرستانِ استان گیلان در کشور ایران است. مرکز این شهرستان شهر رودبار است. شهرستان رودبار بخاطر داشتن باغهای زیتون شهرت فراوانی دارد. رودبار، از شمال به شهرستان رشت، از جنوب به شهرستان رودبار الموت از استان قزوین، از خاور به شهرستان لاهیجان و شهرستان رودسرو از باختر به شهرستان شفت می‌رسد.

شهرستان رودبار یکی از ۱۶ شهرستان استان گیلان ایران است. مرکز این شهرستان شهر رودبار است. این شهرستان از سه بخش مرکزی و ۹ دهستان مشتمل بر ۲۲۲ آبادی (روستا- مزرعه – مکان) تشکیل شده‌است.

جغرافیای انسانی

جمعیت شهرستان رودبار ۱۲۶۳۱۵ نفر است که از این تعداد ۶۹۶۲۰ نفر درمناطق شهری و ۵۶۶۹۵ نفر در مناطق روستایی سکونت دارند. این میزان جمعیت شهرستان رودبار که نسبت به مساحت آن از سایر شهرستانهای استان کمتراست، این امکان را فراهم آورده تا اقوام گوناگون در کنار یکدیگر زندگی کنند و این امر منجربه تنوع مردم شناختی این شهرستان شده‌است.

اکثریت ساکنین شهرستان رودبار را تات‌ها تشکیل می‌دهند که بومیان منطقه‌اند. البته جمعیت قابل توجهی از مهاجرین کرد در این شهرستان ساکنند. زبان اصلی رودبار تاتی است که توسط تات‌ها صحبت می‌شود. رودباری‌ها تاتی را به گویش رودباری تکلم می‌کنند که نزدیک‌‌ترین گویش به تاتی طارمی، الموتی و طالقانی است.

مسعود پورهادی پژوهشگر و نویسنده ادبیات گیلکی دربارهٔ زبان تاتی رودبار می‌گوید:

«در جنوب گیلان «تاتی» زبانی است جدا از زبان گیلکی اما بسیاری از ویژگی‌هایش را در همجواری با زبان گیلکی از دست داده و ویژگی‌های زبان گیلکی را گرفته است.»

جهاندوست سبزعلی‌پور پژوهشگر زبان تاتی در مقاله گویش تاتی رودبار دربارهٔ این گویش می‌نویسد:

«یکی از مناطق ایران که در آن تاتی رایج است، رودبار گیلان است. گویش تاتی رایج در رودبار با دارا بودن بسیاری از ویژگی‌های کهن زبانی آنگونه که باید معرفی و شناخته نشده و مورد مطالعه علمی قرار نگرفته است. این گویش نیز همانند همه گویش‌های ایرانی دیگر در حال از بین رفتن است و دیری نخواهد گذشت که بسیاری از ویژگی‌های اصیل آوایی، واژگانی و نحوی را از دست خواهد داد.»

جغرافیای طبیعی

شهرستان رودبار در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و ۳۲ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۷ دقیقه ازخط استوا و ۴۹ درجه و ۱۱ دقیقه تا ۵۰ درجه ۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبداء واقع شده‌است. این شهرستان با وسعت ۲۵۷۴ کیلومتر مربع دومین شهرستان استان گیلان به لحاظ و سعت است و از شمال به رشت، از جنوب به استان قزوین و از غرب به شفت و استان زنجان محدود می‌شود.

شهرستان رودبار درکرانه سفیدرود و در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته‌است و آب و هوای آن تحت تأثیر هوای خشک و نیمه خشک ناحیه مرکزی قراردارد از نظر آب و هوایی این منطقه به ویژه شهر زیبای رودبار دارای آب و هوای مدیترانه‌ای می‌باشند و رویش درختان زیتون در این منطقه گواه موضوع است. این منطقه درمسیر بادهای دایمی دره سفید رود قرارگرفته که بادهای منجیل آن معروف است. درواقع هنگام گذر از رودبار و رسیدن به رشت، گیلان با تمام تنوع و زیبایی‌هایش به گونه‌ای موجز و فشرده ازپیش چشم می‌گذرد.

کوه‌ها

بلندترین قله شهرستان رودبار، درفک (دلفک) با ارتفاع ۲۷۱۴ متر در شهرستان رودبار، بخش رحمت آباد و بلوکات، دهستان دشتویل در ۲۷ کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان رودبار است. جهت کوه شمال غربی-جنوب شرقی بوده و مختصات جغرافیایی آن ۳۶ درجه و ۵۳ دقیقه و طول جغرافیایی آن ۴۲ درجه و ۴۹ درجه شمالی است. رودخانه‌های «علی دوآب» و «سی سر» به ترتیب از دامنه‌های شمالی و جنوبی این کوه سرچشمه می‌گیرد.

گفته می‌شود قومی به نام دربیکها یا دربیکه‌ها در اطراف درفک زندگی می‌کردند که احتمالاً دلفک برگرفته از نام این قوم است.

1. استلخ بار: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار گیلان، ۷ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، شمال خاوری هرزه ویل، ارتفاع ۱۹۳۱ متر، جنگلی، این کوه از خاور به کوه‌های دو راهان و انبارجه متصل می‌گردد. (البرز مرکزی).
2. اسلار: دهستان حومه، شهرستان رودبار گیلان، ۱۷ کیلومتر شمال غربی رودبار، شمال باختری روستای به کوه کرم خانی و از باختر به کوه نهر آب متصل است (البرز غربی).
3. انبارجه کوه: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار گیلان، ۱۳ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، جنوب روستای خاصه کول، ارتفاع حدود ۲۲۳۰ متر، سرچشمه آب دوگاهه، جنگلی، (البرز مرکزی).
4. هزارخال، خرمکوه
5. انبوه: بخش عمارلو، شهرستان رودبار گیلان، ۵۲ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، شمال غربی روستای انبوه، ارتفاع حدود ۲۲۵۰ متر، سرچشمه رودهای کلیشم و انبوه، (البرز مرکزی).
6. برآفتاب: بخش عمارلو. شهرستان رودبار گیلان، ۳۲ کیلومتری جنوب خاوری رودبار، شمال روستای پارود، ارتفاع حدود ۲۳۵۰ متر، (البرز مرکزی).
7. پک ملی: بخش عمارلو، شهرستان رودبار گیلان، ۴۹ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، جنوب غربی روستای کلیشم ارتفاع ۱۵۸۴ متر، (البرز مرکزی).
8. توت در: بخش عمارلو، شهرستان رودبار گیلان، ۳۶ کیلومتر جنوب شرقی رودبار، شمال روستای دشت رز، ارتفاع ۱۱۹۹ متر، رودخانه شاهرود دامنه‌های جنوبی این کوه را طی می‌کند. (البرز مرکزی)
9. جاکونو: بخش عمارلو، شهرستان رودبار گیلان، ۴۴ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، شمال رودخانه شاهرود، ارتفاع حدود ۱۳۸۰ متر، کوهستان البرز مرکزی.
10. درفک: دهستان بلوکات، شهرستان رودبار گیلان، ۲۷ کیلومتر شرق شمالی رودبار، جنوب خاوری روستای درفک، ارتفاع ۲۶۹۸ متر، جنگلی، سرچشمه سیاه رود و چاکرود، این کوه از باختر به شیرکوه متصل می‌شود. (مرکزی)
11. درم خانی: دهستان فاراب، شهرستان رودبار گیلان، ۴۷ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، جنوب غربی روستای کلیشم، ارتفاع حدود ۲۲۲۰ متر، کوهستان البرز مرکزی.
12. دوراهان: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار گیلان، ۹ کیلومتر جنوب شرقی رودبار، جنوب روستای نصفی ارتفاع حدود ۲۰۵۰ متر، جنگلی، این کوه از جنوب به سوهره کوه متصل می‌شود و جزو کوهستان (البرز مرکزی).
13. زردگان: بخش عمارلو، شهرستان رودبار گیلان، ۵۸ کیلومتر شرق جنوبی رودبار، شمال خاوری روستای انبوه، ارتفاع ۲۵۹۴ متر، این کوه از طرف خاور به وسیله گردنه زردگان به کوه ورینگ متصل می‌شود. (البرز مرکزی)
14. سوهره کوه: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار، ۱۳۰ کیلومتر جنوب شرقی رودبار، شمال کارخانه سیمان لوشان، ارتفاع ۲۳۷۲ متر، این کوه از شمال به کوه دو راهان وصل می‌گردد. نیمه جنگلی (البرز مرکزی).
15. سینه خانی: دهستان حومه، شهرستان رودبار گیلان، ۵ کیلومتر باختر رودبار، شمال روستای علی‌آباد ارتفاع حدود ۱۸۰۰ متر شمال دریاچه سد سفیدرود، کوهستان البرز غربی.
16. شیرانک: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار گیلان ۳۰ کیلومتری شرق جنوبی رودبار، باختر روستای شیرکوی، ارتفاع حدود ۱۷۵۰ متر، نیمه جنگلی، سرچشمه آب دوگاهه، (البرز مرکزی).
17. شیر کوه: دهستان رحمت آباد، شهرستان رودبار گیلان، ۲۱ کیلومتر شمال خاوری رودبار، خاور روستای بالا محله خرشک، ارتفاع حدود ۱۱۲۰ متر، سرچشمه خرشک رود، نیمه جنگلی، این کوه از خاور به درفک وصل است. (مرکزی)
18. کرم خانی: دهستان حومه شهرستان رودبار گیلان، ۱۹ کیلومتر شمال رودبار، شمال خاوری روستای تولاب بره، ارتفاع حدود ۱۳۵۰ متر، جنگلی، کوهستان البرز غربی.
19. نارنج کول: دهستان حومه، شهرستان رودبار، ۱۲ کیلومتر شمال غربی رودبار، شمال خاوری روستای دوگاهه ارتفاع حدود ۲۰۵۰ متر. نیمه جنگلی، این کوه از طرف باختر به کوه لاته برهنه متصل می‌شود. جزو کوهستان البرز غربی بشمار می‌رود.
20. نور برهنه: دهستان حومه، شهرستان رودبار گیلان ـ ۸ کیلومتر غرب شمالی رودبار، باختر روستای دارستان، ارتفاع حدود ۱۸۰۰ متر. این کوه از شمال به کوه نارنج کول متصل می‌شود و جزو کوهستان البرز غربی محسوب می‌گردد.
21. قله تجر:(با فتحه بر روی ت و ج) شهرستان رودبار- شهر رودبار- حدود ۷ کیلومتری مرکز شهرستان- بعد از روستای زیارتی و سیاحتی فیلده- ارتفاع ۱۸۷۵ متر

حوادث طبیعی

نوشتار اصلی: زمین‌لرزه رودبار و منجیل

۳۰ دقیقه بامداد روز پنج شنبه ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ زلزله‌ای با قدرت ۷٫۳ ریشتر شهرستان رودبار را لرزاند. بر طبق نظر مؤسسه ژئو فیزیک دانشگاه تهران مختصات این زلزله در ۳۶ درجه و ۴۹ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۲۴ دقیقه و ۵۱ ثانیه طول شرقی بود که منطبق بر بخش جنوبی استان گیلان (شهرستان رودبار) است. این زلزله بیش از ۱۰۰ روستای شهرستان را به کل تخریب کرد و سی و هفت هزار نفر کشته و چهار صد هزار نفر بی خانمان بر جای گذاشت. اگر بازار داغ تماشای مسابقات فوتبال جام جهانی ۱۹۹۰ نبود، تعداد تلفات این زلزله هولناک به مراتب بیش از این می‌شد.

این زلزله به منزله نقطه عطفی در برنامه مقاوم‌سازی ساخت و ساز کشور محسوب می‌شود زیرا استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد را ضروری ساخت.

اقتصاد

اقتصاد رودبار بر پایه کشاورزی، توریسم و صنعت نهاده شده است:

کشاورزی

نوشتار(های) وابسته: جشن فندق

اقتصاد این منطقه بعلت شرایط خاص اقلیمی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار است. مهم‌ترین محصول آن زیتون می‌باشد که عمده‌ترین محصول کشاورزی شهرستان است.

درخت زیتون

پیش از این تصور می‌شد کشت زیتون در رودبار قدمت ۸۰۰ ساله دارد اما تازه‌ترین کشفیات باستان‌شناسی در تپه باستانی «کلورز» رستم‌آباد بیانگر این است که کشت زیتون در این منطقه به بیش از دو هزار سال پیش بازمی‌گردد.

توریسم

دیدنی‌های رودبار به دو دسته طبیعی - تاریخی و مذهبی تقسیم شده است:

طبیعی - تاریخی

زیبایی رودها و کوه‌های رودبار که پذیرای تمدن‌ها و آثار تاریخی ایشان بوده است:

• سرو هرزویل
• چراغعلی تپه
• روستا تاریخی اسکابن
• ییلاق‌های عمارلو
• پل تاریخی لوشان
• نیروگاه بادی منجیل
• سد سفیدرود منجیل
• سروهای قدیمی و قطور و بلند کنار امامزاده (ویایه)
• سرچشمه کلشتر
• روستای فیلده
• منطقه جنگلی تالشدر
• روستای علی‌آباد با چشم‌انداز دریاچه سد منجیل
• آبشار دره لاکوشاب
• منطقه سینه خانی و خوشصت
• روستاهای دیدنی داماش و ناش
• منطقه سلانسر در رستم‌آباد
• روستای آغوزبن و توربین‌های بادی نزدیک روستا در رودبار
• گل سوسن چلچراغ در روستای داماش (بهترین ماه برای دیدار از این شگفتی طبیعت از اوایل خرداد تا اواسط تیر ماه می‌باشد)
• بخش عمارلو و رحمت آباد (بکرترین روستاها و مناظر طبیعی در این بخش از رودبار قابل مشاهده است)

مذهبی

- امامزاده صالح خاصکول واقع در روستای سرسبز و دیدنی پره (فاصله ۱۵ کیلومتری شرق رستم‌آباد)

- امامزاده اسماعیل، قاسم، محمود با درختان زربین قدیمی و قطور(d=15m)دوکیلومتری شمال رودبار<ویایه>

- امامزاده ابراهیم، واقع در «کیاباد»، هیجده کیلومتری شمال شرقی رودبار.

- امامزادگان ابوالحسن، ابوالمحسن و ابوالفضل، واقع در «فیلده»، چهار کیلومتری شرق رودبار.

- امامزادگان حمزه و یوسف، واقع در «شیرکده»، سی کیلومتری شرق رودبار.

- سیّد طاهر، واقع در «شمام»، بیست کیلومتری شمال رودبار.

- سید طاهر و سید طیّب، واقع در پاکده، سی کیلومتری لوشان رودبار.

- امامزاده عسکربن حسین بن موسی الکاظم، واقع در «جیرنده»، ۳۶ کیلومتری لوشان، امامزاده محمد حنفیه در روستای بیورزین بعد ار لوشان لوشان، عمارلو

- امامزاده سیداشرف الدین ابن موسی کاظم واقع در روستای چمل قدیم ناحیه خورگام

- امامزاده روح‌الله واقع در روستای نوده خورگام

- سیدحسن گندمی واقع در سمام پشت نوده خورگام

- امامزاده احمد و محمد در روستای ناوه بخش عمارلو

- امامزاده طاهر خرمکوه در روستای خرمکوه بخش عمارلو-

- شاهزاده عسگر بی بی زَنِ خاتون امامزاده محمد در شهر جیرنده بخش عمارلو

- امامزادگان سه فرزندان موسی کاظم واقع در روستای ییلاقی فیلده از توابع بخش مرکزی. - امامزاده محتشم در روستای اسطخ جان از جاذبه‌های مذهبی توریستی این روستا می‌باشد.

-امام زاده پیر محمد در روستای رودخانه از توابع بخش رحمت آباد و بلوکات در کنار رودخانه سفید آب

تاریخ رودبار

کوهستان البرز و رودهای روان، مرزهای طبیعی منطقه رودبار را شکل داده‌اند. حکومت‌های منطقه به تبع همین موقعیت سوق‌الجیشی استقلال آن را در برابر تهاجم خارجی حفظ می‌کردند. آثاری که از این تمدن‌ها بر جای مانده است از این جمله است:

پارینه سنگی یا عصر سنگ

پارینه سنگی قدیم

گنج پر (رستم‌آباد)

مکان باز گنج پر در غرب رستم‌آباد و مشرف بر دره کلورز قرار دارد. این مکان باستانی در سال ۱۳۸۱ توسط باستان شناسان بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران شناسایی و مطالعه شد. در بررسی این مکان تعدادی ابزار سنگی مربوط به فرهنگ آشولی کشف شد که از سنگ آذرین، سنگ آهک و سنگ ماسه ساخته شده‌اند. ابزارهای کشف شده شامل تبر دستی، ساطور و تراشه ابزار است. احتمالاً سازنده این ابزارهای انسان راست قامت است که در حدود ۲۵۰ هزار سال پیش منقرض شده‌است. احتمالاً ساکنان این مکان در نزدیکی رودخانه سفید رود مستقر بوده و از سنگهای موجود در کناره رودخانه برای ساخت ابزار استفاده کرده‌اند.

غار دربند رشی (رحمت آباد و بلوکات)

غارهای دربند رشی ('۵۰ °۳۶ شمالی، '۳۹°۴۹ شرقی) در جنوب روستای رشی در بخش رحمت آباد و بلوکت شهرستان رودبار (استان گیلان)، در ارتفاع حدود ۷۵۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. قلة مرتفع دلفک یا درفک با ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر از سطح دریا، در این منطقه واقع است. این مکانهای باستانی شامل غار بزرگ کویل گر با طول تقریبی ۶۰ متر و غار جوکویله با طول تقریبی ۳۰ متر است که دهانه هر دو در جهت جنوب قرار دارد. غار دربند ب (جوکویله) نخستین بار بوسیله دکتر ولی جهانی (باستان‌شناس) در سال ۱۳۸۴ شناسایی و بررسی شد که طی آن شماری بقایای استخوان جانوران و انسان و همچنین تعدادی قطعات سفال (هزاره اول ق م) گردآوری شد. در بررسی غار مجاور (کویل گر) شماری قطعات سفال گردآوری کرد که همانند سفالهای غار دربند ب مربوط به هزاره اول ق م هستند. پس از بررسی اولیه پرونده ثبت این غار آماده و در مرداد ۸۴ با شماره ۱۳۲۱۹ به ثبت آثار ملی رسید. در بررسی‌های مجددی توسط بیگلری، جهانی و شیدرنگ در این غار علاوه بر بقایای سنگواره‌ای جانوران (از جمله خرس غار)، تعدادی ابزار سنگی شامل یک ساطور، تراشه روتوش شده، سنگ مادر و ضایعات تراش سنگ از سطح رسوبات گردآوری شد که مربوط به دوره پارینه سنگی قدیم است. در اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ نخستین فصل گمانه زنی در غار دربند ب به سرپرستی دکتر فریدون بیگلری از موزه ملی ایران و با معاونت دکتر ولی جهانی، مسئول مرکز باستان‌شناسی گیلان و مشارکت متخصصین میان رشته‌ای انجام شد. در نتیجه این گمانه زنی مجموعه غنی از بقایای باستان شناختی شامل سنگواره جانوران و دست ساخته‌های سنگی بجای مانده از ساکنان غار کشف شد که باستان شناسان را شناخت یکی از ناشناخته‌ترین و کهنترین ادوار پیش از تاریخ ایران یاری می‌کند. طبق مطالعات جدید این غار پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش مسکن شکارچیان عصر سنگ بوده‌است. غار دربند قدیمیترین سکونتگاه تاریخگذاری شده انسان در ایران است.

روستا تاریخی اسکابن

روستا تاریخی اسکابن دهی جزء بلوک فاراب دهستان عمارلو بخش رودبار شهرستان رشت در ۳۰۰۰۰ گزی شمال خاور پل لوشان. کوهستان، سردسیر. سکنه ۸۵ تن. تاتی، فارسی زبان. آب آن از رودخانهٔ جیرنده. محصول آن غلات، میوه جات. شغل اهالی زراعت و عده‌ای در زمستان برای کسب معیشت به گیلان می‌روند. (فرهنگ جغرافیائی ایران ج ۲ ص ۱۳).

محوطه شیلانیک پشته اسکابن مربوط به عصر آهن دو-I دوره اشکانیان است و در شهرستان رودبار، بخش عمارلو، روستای اسکابن واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۹۳۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در بین کشفیات باستان شناسان ایرانی – ژاپنی، دو محوطه در ناحیه عمارلو مربوط به ۱۰ تا ۱۶ هزار سال قبل از میلاد می‌باشد که عبارتند از روستای خل وشت و اسکابن.

پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی

• پناهگاه خلوشت - بخش عمارلو
• پناهگاه آسکابن - بخش عمارلو
• غار چپلک
• غار مالحان

عصر آهن

نوشتار اصلی: تپه مارلیک

در کرانه شرقی سفیدرود دره زیبایی به نام گوهر رود وجود دارد که به علل حاصلخیزی خاک، ملایمت هوا و رطوبت و بارندگی کافی از بهترین نقاط این ناحیه به شمار می‌رود. در وسط درهٔ گوهر رود، رودخانه‌ای به همین نام جریان دارد که از شعبه‌های کوچک سفیدروداست.

در دره گوهر رود تپه‌های کوچک و بزرگی به چشم می‌خورد که مربوط به دوره‌های باستانی است و تپه مارلیک یکی از مهم‌ترین آن هاست. این تپه در محلی به نام چراغعلی تپه (مالک قدیمی آن) شهرت دارد. تپه‌های باستای گوهر رود از جمله مارلیک بقایای یک تمدن باستانی فراموش شده‌ای را در دل خود مدفون کرده‌اند.

تپه مارلیک، که گنجینه‌ای ارزنده از هنر و تمدن بشری را در طول قرن‌ها در خود پنهان کرده‌است در حقیقت تپه‌ای طبیعی و صخره‌ای است که از سنگ‌های سولفات آهن تشکیل شده و لایه‌های طبیعی و تحتانی آن چنان است که شکافهای بزرک درون تپه ایجاد کرده و همین حفره‌ها موجب شده تا حیواناتی چون موش و مار به فراوانی در آن لانه کنند. عده‌ای معتقدند که نام مارلیک به دلیل وفور مار در این تپه بر انجه اطلاق شده‌است و افسانه مار و گنج در این تپه مصداق واقعی پیدا کرده‌است.

اما برخی نیز مارلیک را یک واژهٔ تاریخی می‌دانند که از دو جز «مارد» و «لیک» ترکیب شده و معنای قوم «مارد» را می‌دهد. اینان استدلال می‌کنند که این کلمه در اصل «ماردلیک» بوده و با حذف «دال» مارلیک شده‌است. مارد اشاره به آمارد هاست و «لیک» هم همان «لک» است به پسوند مکان است که در واژه‌هایی نظیر اسکو+ لک (یکی از روستاهای رستم‌آباد رودبار) و گیل+ لک دیده می‌شود. اگر نظریه اخیر را قبول کنیم بی گمان باید گنجینهٔ مارلیک را متعلق به قوم آمارد بدانیم.

کاوش‌های مارلیک در سال‌های ۴۱–۱۳۴۰ با همکاری دانشگاه تهران و اداره باستان‌شناسی انجام گرفت. در ادامه کاوشها وضعیت اصلی تپه که معرف آرامگاه و گورستان اقوام فراموش شده باستانی است- آشکار شد.

احتمال می‌رود که این تپه، آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان محلی بوده‌است که در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد در این منطقه حکومت می‌کرده و مردگان خود را بنا بر سنن و آیین‌های رایج آن دوره به همراه اشیاء و آثار قیمتی در این آرامگاه‌ها به خاک می‌سپرده‌اند.

زمانی که سه چهارم کاوش در تپه انجام شد در حدود ۲۵ آرامگاه با اتاق آرامگاه کشف شد که در همه آنها اشیایی مانند ظروف مفرغی – ظرف‌های سفالین- دکمه‌های تزئینی- انواع سرگرز، پیکان، شمشیر، خنجر، مجسمه‌های برنزی و سفالی، کلاه خود، سرنیزه، سوزن‌های طلاو مفرغ و... با نقوشی از انسان و گیاهان و حیوانات نظیر گاو کوهان‌دار، گاو بالدار، اسب شاخدار و اسباب بازیهایی برای کودکان - دوک پشم ریسی و افزاری از این گونه بدست آمد که معرف فرهنگ و طرز زندگی این اقوام هستند؛ و نشان از اعتقاد به زندگی پس از مرگ دارد.

پارچه‌های بدست آمده از تپه‌های مارلیک نشانه ظهور و پیشرفت صنعت بافندگی در گیلان هزاران سال پیش است.

از جمله موارد جالب کشف کاشفان، مهری است که روی آن خط میخی حک شده‌است و یا مهر دیگری که مجلس شکا ر را نشان می‌دهد. به گفته باستان شناسان قدمت آنها به بیش از سه هزار سال می‌رسد.

نمونه بی بدیل این کاوشها جام مارلیک است که از زر ناب است و ارتفاع آن به ۱۸ سانتی‌متر می‌رسد.

ارتفاع نقش برجسته‌های جام تا دو سانتی‌متر می‌رسد که نشان دهنده مهارت استاد کاری است که با ضربات چکش آن را آفریده‌است.

نقش وسط جام درخت زندگی است و در دوسوی درخت دو گاو بالدار دیده می‌شود که در حال بالارفتن از درخت هستند. نمایش بدن حیوان به حالت نیم رخ و نمایش سر آنها از روبه رو، از ویژگی‌های هنر ایرانی است و هویت ایرانی سازنده اش را نشان می‌دهد.

در کف جام گلی زیبا نقش شده‌است. درمیان گل نقش خورشید دیده می‌شود که شعاع‌های خود را به طور منظم پراکنده‌است.

برای اقوام مارلیک خورشید تا حد پرستش بسیار مهم بوده‌است و تا جایی که می‌توانسته‌اند نماد خورشید را به شکل ترنجهای هندسی تزئینی در کف اکثر ظروف و جام‌های فلزی به تصویر کشیده‌اند. وقتی به نوع نقش و طرز ترسیم این ترنجها توجه می‌کنیم در می‌یابیم خورشید در مرکز همه چیز است و همه موجودات از نور و حرارت جانبخش او زندگی می‌گیرند.

بااینکه انسان در هزاره ششم پیش از میلاد به فلزات دست پیدا کرده‌است اما از افتخارات مهم تمدن مارلیک صنایع فلزی و مخصوصاً صنایع مفرغی است. در منطقه مارلیک به سبب وجود معادن سنگ فلز و منابع سوخت مانند چوب فراوان تولید مفرغ رونق زیادی یافته و کارگاه‌های صنایع مفرغی به وجود می‌آیند. از نقاط اوج و شگفتی‌های دیگر صنعت مارلیک جامهای شیشه‌است که گفته می‌شود از اولین نمونه‌های صنعت شیشه سازی بشر است.

و سرانجام این تمدن درخشان چه می‌شود؟ برخی باستان شناسان معتقدند به دلیل شباهت فراوان آثار مکشوفه از سیلک در کنار شهر کاشان به خصوص آثار مفرغی – ظروف و و ادوات و ابزار -بسیار محتمل است که اقوام سلیک همان مارلیکی‌ها باشند که پس از حمله آشوریها به منطقه سیلک مهاجرت کرده‌اند و سپس به تدریج به مادها که از اقوام هند و ایرانی بودند پیوسته و در مراحل اولیه تکوین دولت ماد شرکت داشته و با دیگر گروه‌های مقتدر هند و ایرانی، امپراطوری مقتدر ماد را در اوایل هزاره اول پیش از میلاد به وجود آورده باشند.

مجموعه آثار مارلیک در سالن ایران باستان در موزه ملی ایران – تهران نگاهداری می‌شود. ابراهیم گلستان در سال ۱۳۴۲ فیلمی به نام تپه‌های مارلیک ساخت که برنده جایزه شیر سن مارکو جشنواره ونیز در سال ۱۳۴۳ شد که به ظاهر دربارهٔ کشفیات باستان‌شناسی در منطقهٔ مارلیک است، اما به واقع اثری در بارهٔ زندگی، هنر، دوام و آرزو برای فردایی بهتر است. آثار بدست آمده از حفاری‌ها در منطقه مارلیک در موزه ملی ایران و موزه لوور فرانسه نگهداری می‌شوند. در این میان ۳ نمونه از ارزشمندترین آثار بدست آمده در موزه لوور فرانسه نگهداری می‌شوند. در نشانی وبسایت رسمی موزه لور که در آنها به خصوصیات سه اثر ماندگار کشف شده در مارلیک پرداخته شده است، می‌توان شناخت جامع تری از این آثار بدست آورد.

نگارخانه

• 

  نقشه بخش‌ها و دهستان‌ها

• 

  سد حجت‌الاسلام سید یونس رودبار

• 

  سید علی اقبالی دوگاهه

• 

  زیتون

• 

  سد سفیدرود

• 

  سرو هرزویل

• 

  نیروگاه بادی منجیل

• 

  کوه درفک

• 

  جام هیولای دوسر و غزال، موزه لوور

• 

  گردنبند ایرانی پیدا شده در مارلیک

• 

  تکوک یافت شده در بخش عمارلو، مربوط به قرن اول قبل از میلاد. نگهداری شده در موزه ملی ایران

• 

  سوسن چلچراغ

• 

  روستای داماش

• 

  خلشکوه

• 

  پل خشتی لوشان

• 

  سد سفیدرود در منجیل

• 

  حمام قدیمی جیرنده

• 

  نقشه شهرستان رودبار به تفکیک آبادی‌ها

منابع

• کتاب گیلان – جلد اول- انتشارات گروه پژوهشگران ایران – چاپ دوم- زمستان ۱۳۸۰ خورشیدی
• مقالهٔ سماموس، دیو سپید پای در بند گیلان-نوشتهٔ نیما فرید مجتهدی- ماهنامه فرهنگی، هنری و پژوهشی گیله وا- شماره ۹۱
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳.