سیلاخور
دشت سیلاخور بزرگترین زمین هموار استان لرستان در غرب ایران است. این دشت وسیع که بیشتر مساحت شهرستانهای بروجرد و دورود را دربرمیگیرد، از قطبهای کشاورزی و باغداری منطقه هم بهشمار میرود.
آثار به دست آمده از مناطقی چون تپه قلا رمیان (قلعه رومیان) در سهکیلومتری جنوب بروجرد و دیگر تپهها و گورستانهای تاریخی، سکونت بشر را از دستکم ۵۰۰۰ سال پیش در این ناحیه مسجل میکند. سیلاخور و بروجرد در طول تاریخ جنگهای زیادی را به خود دیده و بارها مورد هجوم قرار گرفتهاست. بنابر آثار موجود اسکندر، اعراب، مغولها، تیمور و افغانها هجومهای گسترده و ویرانگری به این ناحیه داشتهاند. سربازان سیلاخوری همواره به شجاعت و جنگاوری معروف بودهاند و پادشاهان قدیم حساب مخصوصی روی سپاهیان سیلاخوری خود باز میکردهاند.[۱] کلمهٔ سیلاخور کوتاهشدهٔ سیلابخور است که نشان میدهد از گذشتههای دور سیلاب مشکل عمدهای در منطقه بودهاست. یکی از شدیدترین زلزلههای ایران به بزرگای ۷٫۴ ریشتر در سال ۱۲۸۸ قمری در سیلاخور روی دادهاست.
محتویات
وضعیت جغرافیایی[ویرایش]
دشت سیلاخور به دو بخش تقسیم میشود:
سیلاخور بالا[ویرایش]
سیلاخور بالا از جنوبیترین بخش در شهرستان ملایر و شرق نهاوند شروع شده و تا حوالی شهر بروجرد ادامه مییابد. مرکز عمدهٔ آن شهر اشترینان است. روستاهای این منطقه همگی آباد و پرجمعیتاند و تفریحگاههای قدیمی مردم بروجرد مانند ییلاقهای تاک درخت، دهکده ونایی، روستای هزار جریب و خشتیانک همگی در این بخش هستند. محصول عمدهٔ آن انگور و میوههای مختلف است. کوههای مهم منطقه شامل قلههای بلند کوه گرین در غرب که کانون دائمی آب منطقهٔ بروجرد است و نیز کوههای کمارتفاعتر یزدگرد در شرق میشود. بیشتر مردم منطقه گویش بروجردی دارند، ولی در روستاهای غربی گویش مردمان بیشتر لکی (لرستانی) است. هوای آن سردتر از سیلاخور سفلی است و میوههایش دیرتر میرسند. جادهٔ بروجرد ـ ملایر و نیز جادهٔ بروجرد ـ نهاوند از این ناحیه میگذرد.
سیلاخور پایین[ویرایش]
بخش اصلی دشت سیلاخور است که از شهر بروجرد شروع شده و در جهت جنوب شرقی تا دورود پیش میرود. بهدلیل وجود آب فراوان، خاک خوب و زمین هموار این منطقه از کشاورزی پررونقی برخوردار است. مهمترین کوههای منطقه عبارتاند از کوه شاهنشین در غرب و تپههای گنبدیشکل در شرق. مردم روستاهای منطقه آمیزهای از تیرههای مختلفاند. محصولات عمدهٔ کشاورزی شامل گندم، جو، برنج و حبوبات مختلف است. دامپروری نیز در کوههای غرب منطقه رواج فراوان دارد. باغهای بزرگ منطقه بیشتر در حاشیهٔ غرب و جنوب شهر بروجرد پراکندهاند که گسترش بیرویهٔ شهر بسیاری از آنها را به نابودی کشاندهاست. از دیگر مراکز مهم باغداری میتوان به روستای خایان و مروک اشاره کرد. سیب، به، گردو، بادام، آلو، زردآلو و انگور از محصولات مهم باغی سیلاخور پایین هستند. رود تیره که شاخههای خود را از غرب و شمال شهر بروجرد دریافت میکند سراسر سیلاخور پایین را مینوردد و در دورود با دریافت شاخهای از سمت شرق رودخانه سزار و بعد دز را تشکیل میدهد. بارندگیهای شدید هر ساله در بخشهای جنوبی سیلاخور موجب سیلابهای شدید و آسیب دیدن زمینهای کشاورزی و روستاها میشود. در سالهای اخیر بهعلت رونق کشاورزی چاههای عمیق فراوانی در این دشت حفر شده که بهعلت برداشتهای بیرویه و غیراصولی اکثر چشمهها و قناتهای این منطقه خشک شده و سطح آبهای زیرزمینی بهشدت دچار افت شده است، تا جایی که خیلی از چاههای عمیق نیز دچار کمآبی و بعضاً خشک شدهاند. سد خاکی مروک نیز در این دشت احداث شدهاست که متأسفانه سالهاست آبگیری آن به تأخیر میافتد. راه سراسری تهران ـ خوزستان از این ناحیه میگذرد. ارتفاع سیلاخور پایین از ۱۶۰۰ متر در شهر بروجرد تا ۱۴۰۰ متر در دورود متغیر است. سیلاخور بر روی گسل سراسری زاگرس واقع شده و منطقهای زلزلهخیز است. از مناطق پرجمعیت سیلاخور پایین میتوان به بروجرد، دورود و چالانچولان اشاره کرد.
هزارجریب روستایی است در شرق شهرستان بروجرد در استان لرستان. این روستا در دهستان والانجرد در بخش مرکزی این شهرستان قرار دارد که در بخش سیلاخور پایین قرار گرفته.
نقاط شهری[ویرایش]
لرزهخیزی[ویرایش]
سیلاخور بر روی گسل سراسری زاگرس قرار گرفتهاست و گسلهای فرعی دورود و قلعه حاتم در این ناحیه قرار دارند که زمینهای برای وقوع زمینلرزه در این ناحیه پدیدمیآورند.
زمینلرزهٔ ۱۲۸۷[ویرایش]
بزرگترین زلزلهٔ ثبتشده در دشت سیلاخور مربوط به سدهٔ سیزدهم هجری است. در ۳ بهمن ۱۲۸۷ قمری، یکی از بزرگترین زمینلرزههای ثبتشدهٔ ایران، دشت سیلاخور واقع در بخش سیلاخور از توابع ولایت بروجرد را لرزاند. زمینلرزهٔ ۱۲۸۷ بروجرد که با نام زمینلرزهٔ سیلاخور نیز شناخته میشود، بزرگای ۷/۳ ریشتر داشتهاست.
زمینلرزهٔ ۱۳۸۵[ویرایش]
زمینلرزهٔ بروجرد در تاریخ ۳۱ مارس ۲۰۰۶ میلادی، برابر با ۱۱ فروردین ۱۳۸۵، ساعت ۱:۱۷:۰۰ به زمان یوتیسی در ایران، شهرستانهای بروجرد و دورود در شرق استان لرستان را تکان داد که مخربترین زمینلرزهٔ این سال در این کشور بود. این زمینلرزه با دو پیشلرزه و بیش از یکصد و پنجاه پسلرزه همراه بود. زمینلرزه به وقت محلی در بامداد روز جمعه، ساعت ۴٫۵ روی داده و منطقۀ زمانی آن یوتیسی +۳٫۵ بودهاست. ژرفای این زلزله ۷ کیلومتر بود، و بزرگی آن ۶٫۱ در مقیاس Mw اعلام شدهاست. نکتهٔ مثبت در کاهش تعداد کشتهها، پیشلرزهٔ ضعیفتر شب قبل بود که باعث شد مردم در بیرون از خانهها بخوابند.[۲] مرکز زمینلرزه روستای درب آستانه شهرستان بروجرد در ۳۰ کیلومتری جنوب بروجرد و بر روی گسل بزرگ دشت سیلاخور بود.[۳]
سازمان زمینشناسی آمریکا[۴] نیز رومرکز این زمینلرزه را در مختصات ۳۳°۳۰′شمالی ۴۸°۴۷′شرقی / ۳۳٫۵°شمالی ۴۸٫۷۸°شرقی و ژرفای آن را در ۷ کیلومتر گزارش کردهاست. بزرگی برگزیدهٔ این سازمان از میان بزرگیهای محاسبهشدهٔ مختلف ۶٫۱ در مقیاس Mw بوده و از دید اثر، در میان چهار دستهبندی «نامحسوس»، «محسوس»، «زیانآور» یا «با تلفات»، زلزله را «با تلفات» اعلام کردهاست. چهل روستا در زمینلرزه خراب شدهاست.
پروژهٔ «تانسور گشتاور مرکزوار»[۵] زاویههای (راستا، شیب، ریک) گسل سازندهٔ زمینلرزه و صفحهٔ عمود بر آن را (°۳۱۳، °۷۸، °۱۷۴-) یا (°۲۲۲، °۸۴، °۱۲-) و نوع گسل را[۶]«امتدادلغز» فرارساندهاست.
تاریخ[ویرایش]
دشت سیلاخور بهدلیل وجودمنابع آبی و کشاورزی متنوع، از سابقهٔ سکونت طولانی برخوردار است و مهمترین آثار تاریخی آن شامل تپهها و گورستانهای باستانی میشود. تپه قرق با قدمت عصر مس در مجاورت روستای قُرُق در دهستان شیروان از توابع شهرستان بروجرد، از مهمترین تپههای باستانی دشت سیلاخور محسوب میشود که تا پنج طبقه لایهبرداری و مطالعه شدهاست. اَشکال هندسی و رنگ اُخرایی سفالهای کشفشده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان همزمان میکند.[۷] (ص. ۹). تپه قلعه رومیان نیز در سهکیلومتری جنوب بروجرد از تپههای مهم باستانی منطقه است که تا قرن نهم دارای اهمیت نظامی بودهاست (همان).
مطالعاتی که از سوی هیئت شناسایی دشت سیلاخور وابسته به پژوهشگاه میراث فرهنگی و مطالعات فرهنگی صورت گرفته منجر به کشف آثار سفالی در دشت سیلاخور با قدمت هفت هزار سال شدهاست که از نوع سفالهای معروف به باغ نو خرمآباد هستند. نتایج تحقیقات این گروه نشان میدهد که نخستین سکونتگاهها در دشت سیلاخور در امتداد رودخانههای تیره و سیلاخور و چشمههای منطقه قرار داشتهاند.[۸]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ «دشت سیلاخور». ویروگرد: دانشنامه بروجرد، ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۳ مهر ۱۳۹۳.
- ↑ وبگاه بروجرد
- ↑ وبگاه پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله
- ↑ The Preliminary Determination of Epicenters (PDE) Bulletin
- ↑ The Harvard CMT Project و سپس The Global CMT Project
- ↑ strike-slip
- ↑ آنی زاده، علی. فرهنگ مردم بروجرد. طرح آینده، ۱۳۸۸.
- ↑ «شناسایی یک روستای ۷ هزارساله در لرستان». همشهری آنلاین، ۳ آبان ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۱۳ آبان۱ آذر ۱۳۹۴.