قزاقستان
مختصات: ۴۳°۲۱′۱.۱۶″ شمالی ۷۹°۴′۴۹.۲۸″ شرقی / ۴۳.۳۵۰۳۲۲۲°شمالی ۷۹.۰۸۰۳۵۵۶°شرقی
جمهوری قزاقستان |
|||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
سرود ملی: قزاقستان من |
|||||
پایتخت | آستانه ۵۱°۱۰′ شمالی ۷۱°۳۰′ شرقی / ۵۱.۱۶۷°شمالی ۷۱.۵۰۰°شرقی | ||||
بزرگترین شهر | آلماآتی | ||||
زبان رسمی | قزاقی و روسی | ||||
نوع حکومت | جمهوری ریاستی | ||||
نام حاکمان •رئیس جمهور •نخست وزیر |
نورسلطان نظربایف بکیتجان ساگینتایف |
||||
موارد منجر به تشکیل از اتحاد جماهیر شوروی |
۱۷ آذر ۱۳۷۰ دسامبر ۱۹۹۱ |
||||
مساحت | |||||
- | مساحت | ۲٬۷۲۴٬۹۰۰کیلومتر مربع (۹ام) | |||
- | آبها (٪) | ۱٫۷ | |||
جمعیت | |||||
- | سرشماری | ۱۵٬۲۱۷٬۷۱۱ (۶۲ام) |
|||
- | تراکم جمعیت | ۵٫۴/km۲ (۲۲۶ام) | |||
واحد پول | تنگه (KZT ) |
||||
منطقه زمانی | (ساعت جهانی+۵) | ||||
دامنه اینترنتی | .kz | ||||
پیششماره تلفنی | +۷ |
قزاقستان (به قزاقی: Қазақстан، به روسی: Казахстан) کشوری است در آسیای میانه. پایتخت این کشور در سال ۱۹۹۸ از آلماتی در جنوب که بزرگترین شهر کشور است به آستانه در شمال منتقل شد.
جمعیت قزاقستان ۱۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر، زبانهای رسمی آن قزاقی و روسی و واحد پول آن تِنگه است. قزاقستان بزرگترین کشور محصور در خشکی در دنیا است و تراکم جمعیتی کمی دارد. حدود ۷۰ درصد از مردم این کشور مسلمان هستند.[۱]
آستانه، پایتخت کنونی قزاقستان شهری است بسیار سرد و بادخیز که دمای هوا در زمستان در آن به منفی ۴۰ درجه میرسد. گروههایی از ملیگرایان روس در روسیه و داخل قزاقستان دعوی الحاق مجدد شمال قزاقستان به روسیه را داشتند، و این یکی از انگیزههای رئیسجمهوری قزاقستان برای انتقال پایتخت به شهری در مرکز کشور و نزدیک به روسیه بود و این امر باعث شد که شمار زیادی از قزاقها به این شهر منتقل شوند و این دعوی به خودی خود خاموش شود.[۲]
پایگاه فضایی بایکونور در کشور قزاقستان قرار دارد و قدیمیترین پایگاه فضایی جهان است. یوری گاگارین نخستین انسان فضانورد از این پایگاه به فضا سفر کرد. این پایگاه در دوران شوروی سابق و به خاطر موقعیت جغرافیایی مناسب در جمهوری قزاقستان ساخته شد. پس از فروپاشی شوروی، کشور روسیه این پایگاه را تا سال ۲۰۵۰ از قزاقستان اجاره کرده است.
محتویات
تاریخ
ساکنان اصلی منطقه امروزی قزاقستان از مردم ایرانیتبار سَکا بودند.[۳] مردمان ترکتبار از سده پنجم به اینسو آغاز به نفوذ و کوچ در منطقه کردند.
هونها در اوایل سده هشتم قبل از میلاد به این منطقه آمدند و در سالهای بعدی ترکان قبچاق که از کوهستانهای آلتای آمده بودند در حوالی دریاچه آرال ودشت قبچاق ساکن شدند قزاقها شعبهای از ترکان قبچاق هستند. در سده سیزدهم، این منطقه توسط امپراتوری چنگیزخان مغول تصرف شد. پس از مرگ او، این امپراتوری بین فرزندان او قسمت شد و قزاقستان کنونی به جُغَتای، پسر چنگیزخان رسید؛ ولی قسمت غربی و بیشتر قسمتهای شمالی به گنقیز نوه چنگیزخان رسید[نیازمند منبع]. به دلیل حکومت طولانی مغولها بر این منطقه عناصر مغولی در این منطقه نفوذ کرده است.
واژهٔ قزاقستان از دو بخش «قزاق» و پسوند فارسی «ستان» تشکیل شده است، که به معنای «سرزمین قزاقها» است. واژه قزاق نیز خود به معنی «کوچنده» و از ریشه ترکی «قَز» است که معنای کوچیدن میدهد و به زندگی کوچنشینی قزاقها اشاره دارد.[۴]
پس از انقلاب اکتبر و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، قزاقستان با عنوان جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی به یکی از جمهوریهای آن تبدیل شد. با فروپاشی شوروی، قزاقستان به استقلال دست یافت.
قزاقستان در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ آخرین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد.
جغرافیا
قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای خزر در خاک این کشور قرار دارد.
وسعت قزاقستان ۲٬۷۱۷٬۳۰۰ کیلومتر مربع (بیش از سه برابر ترکیه یا پاکستان و کوچکتر از آرژانتین) است و حدود ۲۰٪ آن در سوی کوههای اورال قرار گرفته و به لحاظ جغرافیایی بخشی از آن در اروپا است. البته قزاقستان معمولاً یک کشور آسیایی طبقهبندی میشود.
قزاقستان ۲٬۷۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و بزرگترین کشور خشکیبست (محصور در خشکی) دنیا است. قزاقستان به بزرگی اروپای غربی است و از دریای خزر در غرب تا کوههای آلتای در شرق ادامه مییابد. مرزهای شمالی قزاقستان در دشتهای سیبری غربی و مرزهای جنوبی آن در بیابانهای آسیای میانه قرار دارند.
با وجود وسعت زیادی که این کشور را نهمین کشور بزرگ دنیا کرده، بیشتر پهنههایش کویر و استپ است و تراکم جمعیت آن تنها ۶ نفر در هر کیلومترمربع است.
دشت قزاق با مساحت ۸۰۴٬۵۰۰ کیلومترمربع یکسوم کشور را دربرمیگیرد و بزرگترین منطقه خشک استپی در جهان است. علفزارها و شنزارهای گسترده شاخصه این دشت هستند.
رودها و دریاچههای مهم قزاقستان عبارتند از دریاچه آرال، رود ایلی، رود ایرتیش، رود ایشیم، رود اورال، سیردریا، رود چارین، دریاچه بالخاش و دریاچه زایسان. دره چارین که ۱۵۰ تا ۳۰۰ متر عمق و ۸۰ کیلومتر درازا دارد فلات سنگی و سرخرنگ را درمینوردد و در راستای رودخانه چارین در شمال تیانشان ادامه مییابد. دهانه بیگاچ، دهانهای برخوردی است که از برخورد یک سیارک در حدود ۵ میلیون سال پیش بهوجود آمده و ۸ کیلومتر قطر دارد.
آبوهوای قزاقستان بری است و تابستانهای گرم و زمستانهای سرد دارد. بارندگی در این کشور نسبتاً کم است و اراضی آن در شرایط خشک تا نیمهخشک قرار دارند.
شهرهای اصلی قزاقستان عبارتند از آستانه، آلماتی، قراغندی، چیمکند، آتیراو و اسکمن. شهرهای بزرگ قزاقستان به ترتیب آلماتی با حدود ۱٫۵ میلیون نفر، آستانه و قراغندی با حدود ۷۰۰ هزار نفر هستند. به جز شهرهای نامبرده میتوان به شهرهای آکتاو، پاولودار، پتروپاولسک و اوست کامنگورسک نیز اشاره کرد.
استانهای قزاقستان
|
|
سیاست
حکومت قزاقستان دمکراتیک و از نوع جمهوری ریاستی است. رئیس جمهور در راس کشور و دولت قرار دارد. قدرت اجرایی دست دولت بوده و قدرت قانونی دست پارلمان میباشد.
رهبر زمان کمونیسم قزاقستان یعنی نورسلطان نظربایف پس از استقلال به ریاستجمهوری قزاقستان رسید و از سال ۱۹۸۹ همچنان در این منصب باقیماندهاست. نورسلطان نظربایف در ۴ دسامبر ۲۰۰۵ میلادی انتخاب شد.
در سال ۱۳۹۵ خورشیدی رئیس جمهوری قزاقستان طی حکمی «کریم ماسیموف» نخست وزیر قبلی را به مقام ریاست سازمان اطلاعات این کشور منصوب کرد. وی همچنین «بکیتجان ساگینتایف» را که تا آن زمان معاون نخست وزیر بود به عنوان نخست وزیر به مجلس پیشنهاد داد که با رای اعتماد نمایندگان مواجه شد.[۵]
حملات اسلامگرایان در قزاقستان که بخش اعظمی از جمعیتش مسلمان هستند به ندرت اتفاق افتاده است. اما شهر آقتپه که در نزدیکی مرز با روسیه واقع است محل نخستین حمله انتحاری در قزاقستان در سال ۲۰۱۱ بود.[۶] به گفته مقامات قزاق از این کشور حدود ۳۰۰ نفر به سوریه و عراق رفته و در صف گروههای افراطی و بهخصوص داعش پیوستهاند.
بنا به برنامه اصلاحات ارضی دولت قزاقستان، خارجیها میتوانند زمینهای کشاورزی قزاقستان را در قراردادهای ۲۵ ساله اجاره کنند. این برنامه، نگرانی و اعتراضات کشاورزان و زمینداران قزاقستانی را در پی داشته که نگرانی آنها این است که سرمایهگذاران چینی به این ترتیب زمینهای آنها را بگیرند. این اعتراضها در ماه مه ۲۰۱۶ سرکوب شد و شماری نیز بازداشت شدند. اعتراضات خیابانی در قزاقستان نادر است و دولت نورسطان نظربایف، که از قبل از فروپاشی شوروی قدرت را در قزاقستان در اختیار دارد، با مخالفان به سختی برخورد میکنند. آخرین باری که در قزاقستان اعتراضات عمدهای برگزار شد در سال ۲۰۱۱ بود که کارگران صنعت نفت اعتصاب کردند. در آن مقطع پلیس با شلیک به معترضان ۱۴ نفر از آنها را کشت.[۷]
مردم و فرهنگ
جمعیت قزاقستان در سال ۲۰۰۵ میلادی ۱۵٬۱۰۰٬۵۰۰ نفر تخمین زده شده که تراکم پایین جمعیت در این کشور را نشان میدهد. میزان جمعیت که در سال ۱۹۸۹ به بیش از ۱۶ میلیون نفر رسیده بود، پس از استقلال قزاقستان و مهاجرتهای زیاد به کشورهای دیگر به ۱۵ میلیون در سال ۲۰۰۶ کاهش یافت.
قزاقستان کشوری چندقومیتی است و قزاقها حدود ۶۳ درصد ساکنان آن را تشکیل میدهند. ۲۳٫۷ درصد مردم این کشور روس و بقیه ازبک، اوکراینی، اویغور، و غیره هستند. دین ۷۰ درصد از مردم اسلام و مذهب بقیه ساکنان مسیحیت است.
ویژگی چندقومیتی قزاقستان در هنر و فرهنگ این کشور بازتاب یافته است. فعالیتهای فرهنگی و هنری قزاقستان را میتوان در دو دسته گسترده سنتی و غربی دستهبندی کرد.
فرهنگ و هنر سنتی که با نوع زندگی ساکنان عمدتاً قزاق و البته کرهایها و اویغورها و اقوام کوچکتر این سرزمین مرتبط است؛ همانند شعرها، آهنگها و رقصهای فولکلور، موسیقی قزاق که با سازهای سنتی آنان اجرا میشود، همچون فرشها و پارچههای دست بافت و صنایع دستی گوناگون که در طول قرنها در این سرزمین به حیات خود ادامه داده و پیشرفت کردهاند. در مجموع شعر، موسیقی و رقص جایگاه خاصی در فرهنگ قزاق داشته و دارند.
گروه غربی شامل انواع هنرهایی میگردد که روسها از ابتدای قرن بیستم به منطقه آوردند. مانند تئاتر، موسیقی کلاسیک، باله، اپرا، سینما، تلویزیون و ادبیات روسی میگردند.
البته همه این انواع فرهنگی و هنری در میان قزاقها به مقبولیت کامل دست نیافتند. اما در نتیجه سیاستهای حکومت بلشویکی اتحاد شوروی، قزاقستان در دهههای گذشته پذیرای جمعیت بزرگی از روسها و اقوام غیر قزاق بوده است، به گونهای که قزاقها در سرزمین خودشان به یک اقلیت بدل شدند.
حضور چنین جمعیت بزرگ و با فرهنگهای گوناگون و بسیار متفاوت موجب شکوفایی هنر و فرهنگ غربی در این کشور شده است. موفقیت قزاقها و حتی آثار هنری که در قزاقستان ساخته شده یا به این کشور مربوط است، در جشنوارههای بینالمللی از آثار مثبت این تنوع فرهنگی است.
در قزاقستان گروهی از مردم آذربایجانی ایرانی هم وجود دارند که در شهر مرکه در نزدیکی مرز قرقیزستان زندگی میکنند. این افراد از آذربایجانیهای عشایری بودند که در مرز ارس تردد میکردند و پس از این که در سال ۱۹۱۸ مرزها بسته شد، در آن سوی مرز گرفتار و محبوس شدند. حکومت شوروی از ترس شورش این افراد، آنها را به قزاقستان کوچاند و تا امروز نیز در آنجا ساکن هستند. آنها هنوز هم به زبان ترکی آذربایجانی صحبت میکنند.[۸][۹]
زبان
زبان قزاقی که زبان مردم قزاق و زبان ملی این کشور است، زبانی است از زیرگروه شرقی زبانهای ترکیتبار که خود زیر شاخه از زبانهای آلتایی است. از نزدیکترین زبانها به قزاقی، زبان کشور همسایه قرقیزی است. زبان روسی با توجه به سابقه تاریخی و حضور گسترده خود همچنان موقعیت زبان رسمی (در قانون اساسی قزاقستان از اصطلاح زبان ارتباطات بینالمللی استفاده شدهاست) را حفظ کردهاست.
زبانهای زبان اوکراینی، زبان تاتاری، قرقیزی، اویغوری، ازبکی، ترکی آذربایجانی، باشقیری، فارسی تاجیکی، زبان آلمانی، زبان کرهای، زبان ترکمنی، زبان ارمنی و زبان مغولی تنها تعدادی از مهمترین زبانهایی هستند که بزرگترین اقلیتهای قومی این کشور به آنها سخن میگویند.
البته بسیاری از اقلیتهای قومی قزاقستان برای داشتن زبان مشترک به جز روسی، زبان قزاقی را هم میدانند. آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان بینالمللی در سالهای اخیر افزایش یافتهاست.
خط و الفبا
خط و الفبای نوشتاری این کشور اکنون الفبای سریلیک است، اما قرار بر این است که الفبای نوشتاری آن تا سال 2015 به لاتین (الفبای لاتین ترکیه) تغییر یابد[۱۰].
نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان، در ماه دسامبر سال ۲۰۱۲ در پیام سالانه خود به مردم قزاقستان گفته بود که ما باید از سال ۲۰۲۵ به گذار به الفبای لاتین اقدام کنیم. این بدان معنا است که از آن زمان ما در همه امور باید از خط لاتین کار بگیریم. یعنی تا سال ۲۰۲۵ ما باید کارگذاری، چاپ نشریات دوری، کتابهای درسی و غیره را به خط لاتین انجام دهیم.
رئیسجمهور قزاقستان درباره آنچه "منطق تاریخی ژرفِ" گذار به خط لاتین خوانده، میگوید: "این از ویژگیهای هم محیط فناوری جدید، هم ارتباط در جهان امروز و هم روند علم و آموزش در قرن ۲۱ است." از نظر آقای نطربایف ظاهراً گذار به خط لاتین دسترسی جوانان قزاق به علم و فنآوری امروز جهانی و ارتباط آنان با جهان غرب را آسانتر خواهد کرد، هرچند بسیاری در این امر تردید دارند. وی میافزاید: "در مدارس ما بچهها انگلیسی میآموزند. یعنی خط لاتین. این برای جوانان ما دشوار نخواهد بود."
برخی از تحلیلگران آسیای میانه میگویند تصمیم رئیسجمهور قزاقستان برای گذار به خط لاتین تلاشی برای فاصله گرفتن از روسیه یا "جهان روسی" و نزدیکی بیشتر با کشورهای ترکتبار منطقه و بهویژه با ترکیه است. اما به اعتقاد قناعت عادل، تحلیلگر ازبکتبار مقیم پراگ، این تصمیم "خیال خامی" بیش نیست: "زیرا خط سیریلیک قزاقی به 'جهان روسی ' ربطی ندارد. در نهایت، مخالفان عمده 'جهان روسی ' - اوکراینیها از خط سیریلیک استفاده میکنند و به فکر تغییر آن نیستند. بلغارستان، از اعضای اتحادیه اروپا و ناتو هم از این خط استفاده میکند." آقای عادل می افزاید: "گذار به خط لاتین قزاقی بدان معنا نیست که آن با خط ترکی یا ازبکی مشترک میشود. قزاقها باید از تجربه ناموفق گذار زبان ازبکی به خط لاتین سبق (درس) بگیرند."
عبدالقادر رستم: گذار به الفبای لاتین، قزاقها را از تأثیر معنوی و زبانی روسها دورتر میکند، و از سوی دیگر روسگرایی را که تاکنون در ذهن بخشی از مردم قزاق حکومت میکند، کاهش میدهد.
اشاره او به تصمیم دولت ازبکستان است که بعد از فروپاشی اتحاد شوروی فرایند گذار از الفبای سیریلیک به خط لاتین را شروع کرد. اما این فرایند سالهاست ادامه دارد و به باور بسیاری موفق نبوده است؛ هرچند جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، دو کشور دیگر ترکزبان در این فرایند تاحدی موفق بودهاند. زبانهای ترکمنی و آذری تا حد زیادی به زبان ترکی عثمانی نزدیکند، ولی ازبکی از خانواده دورتر زبانهای ترکی (چغتایی) است و نزدیکترین زبان به آن زبان اویغوری در چین محسوب میشود که خط آن برساخته از خط فارسی-عربی است. زبانهای قزاقی و قزقیزی هم از این دو گروه از خانواده زبانهای ترکی فاصله زیادی دارند. در ضمن، الفبای لاتین برای زبان قزاقی پدیده تازهای نیست. در سال ۱۹۲۹ با تصمیم دولت شوروی الفبای واحدی برای زبانهای ترکی قلمرو شوروی مبتنی بر خط لاتین ایجاد شده بود که بیش از ده سال مورد استفاده بود. اما در سال ۱۹۴۰ مانند زبانهای دیگر جماهیر آسیای میانه الفبای سیریلیک در زبان قزاقی هم جایگرین لاتین شد.
در مقاله خود، آقای نظربایف از تاریخ الفبا در زبانهای ترکی، از الفبای رونی در قرنهای ۶-۷ میلادی گرفته تا الفبای عربی که طی ۹۰۰ سال پس از حمله عرب و گسترش اسلام در قلمرو قزاقستان مورد استفاده بوده نیز یادآور شده و گفته است که تغییر الفبا در زبان قزاقی همیشه "علل سیاسی مشخصی" داشته است. رئیسجمهور قزاقستان منطق گذار به خط لاتین را به دور از انگیزههای سیاسی و مرتبط با "فناوری جدید و ارتباطات جهان معاصر" خوانده و آن را برای قزاقها مهم میداند. آقای رستم معتقد است که حوادث اوکراین و دخالت روسیه در امور آن کشور در سالهای اخیر نخبگان سیاسی قزاق را "هوشیارتر" کرده است: "گروههای ملتگرای روس، چه در قزاقستان و چه در روسیه مدعی بودند که ولایات شمالی قزاقستان زمین روسها است و باید به روسیه همراه شود، زیرا میزان جمعیت روس در این مناطق زیاد است. نظربایف برای پیشگیری از این امر دو طرح را اجرا کرد: با دادن امتیازها قزاقها را از کشورهای مختلف، از چین و مغولستان گرفته تا تاجیکستان و افغانستان، به قزاقستان آورد و عمدتاً در مناطق شمالی مستقر کرد." وی میافزاید: "دوم، پایتخت را از آلماتی به شهر شمالی آقمُلا (سلینوگراد زمان شوروی و آستانه کنونی) که اساساً شهر روسها بود، منتقل کرد. در اصل، به جای این شهر یک شهر کاملاً جدید و معاصر ساخته شد و به این بهانه دهها هزار قزاق را به شمال منتقل کرد. گذار به الفبای لاتین، قزاقها را از تأثیر معنوی و زبانی روسها دورتر میکند و از سوی دیگر، روسگرایی را تا کنون در ذهن قسمتی از مردم قزاق حکومت میکند، کاهش میدهد"[۱۱].
اقتصاد
اقتصاد این کشور تا حد زیادی به بخش کشاورزی متکی است. قزاقستان بیشترین تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه را در میان جمهوریهای تازه استقلال یافته دارد و نیز از اعضای مهم سازمان همکاری شانگهای است.
این کشور از لحاظ منابع زیرزمینی هم بسیار غنی است، از سال ۱۹۹۳ تاکنون بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی در این بخش انجام شده است. همچنین تخمین زده میشود که قزاقستان صاحب دومین منابع بزرگ در اورانیوم، کروم، روی و سرب و سومین در منگنز، چهارمین در مس و در مورد زغال سنگ، آهن و طلا نیز در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار میگیرد.[۱۲] و همچنین یازدهمین منابع بزرگ هم در نفت و هم در گاز طبیعی را در اختیار دارد.[۱۳]
کشف و استخراج نفت در مناطق غربی در کنار دریای خزر، این کشور را جزو کشورهایی با درصد رشد اقتصادی بالا در میان جمهوریهای اتحاد شوروی سابق قرار داده است. قزاقستان به درآمدهای نفتی بسیار وابسته است و سقوط جهانی قیمت نفت در مقطعی وضعیت اقتصادی این کشور را دشوار کرد.
تحریمهای دوجانبه روسیه و غرب به سقوط روبل روسی و بحران اقتصادی در روسیه منجر شده که تاثیراتی جدی بر جماهیر دیگر سابق شوروی، از جمله قزاقستان، گذاشته است.[۱۴]
جستارهای وابسته
منابع
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای قزاقستان دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ قزاقستان موجود است. |
- Wikipedia contributors, "Kazakhstan," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kazakhstan&oldid=489907690 (accessed ۵ مه ۲۰۱۲).
- ↑ The results of the national population census in 2009. Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan. 12 November 2010. Archived from the original on 22 July 2011.
- ↑ Schatz, Edward. Modern Clan Politics: The Power of "Blood" in Kazakhstan and Beyond. Seattle: University of Washington Press. 2004. p.76.
- ↑ "Scythian". The New Encyclopædia Britannica, Micropædia. Volume 10 (15th ed.). p. 576. "member of a nomadic people originally of Iranian stock who migrated from Central Asia to southern Russia in the 8th and 7th centuries BC".
- ↑ "Cossack (n.)". The Online Etymology Dictionary.
- ↑ ایرنا
- ↑ بیبیسی فارسی
- ↑ پلیس قزاقستان دهها معترض اصلاحات ارضی را دستگیر کرد: بیبیسی فارسی
- ↑ شیعیان مرکه
- ↑ ایران کوچک در دل قزاقستان
- ↑ «فرمان نظربایف؛ دلیل گذار به خط لاتین در قزاقستان». بیبیسی فارسی، 03 اردیبهشت ۱۳96. بازبینیشده در 23 آوریل ۲۰۱7.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامBBC
وارد نشدهاست. - ↑ Mineral Wealth
- ↑ British Petroleum (BP). 2006. World Oil Production
- ↑ بیبیسی. بازدید: نوامبر ۲۰۱۶.
|
|
|
- الگو:کشورهای آسیا
- قزاقستان
- اوراسیا
- ایالات و نواحی بنیانگذاریشده در سال ۱۹۹۱ (میلادی)
- بنیانگذاریهای ۱۹۹۱ (میلادی) در آسیا
- بنیانگذاریهای ۱۹۹۱ (میلادی) در اروپا
- جمهوریها
- دولتهای مدرن ترک
- کشورها و سرزمینهای روسیزبان
- کشورهای آسیای مرکزی
- کشورهای آسیایی
- کشورهای اروپایی
- کشورهای حاشیه دریای خزر
- کشورهای عضو سازمان ملل متحد
- کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی
- کشورهای محصور در خشکی