هیرمند

نقشه رود هیرمند و حوضه آبریز آن

هیرمند یا هلمند نام رودی است که از استان هلمند افغانستان روان شده و به دریاچه هامون که دریاچه‌ای مشترک بین افغانستان و ایران است می‌ریزد. رود بزرگ هیرمند از رودهای پرآب افغانستان و آسیا به شمار می‌رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می‌یابد و طول آن ۱۱۰۰ کیلومتر است و از این رو طولانی‌ترین رود واقع بین سند و فرات به‌شمار می‌آید.

این رود از بلندیهای کوه‌های بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچه هامون که دریاچه‌ای مشترک بین افغانستان و ایران است می‌شود.

هیرمند از جنوب باختری کابل پس از پیوستن به رودخانه دیگری به نام ارغنداب از جنوب باختری کابل گذشته و وارد دشت مارگو می‌شود. این رودخانه، در محل بند کمال‌خان واقع در خاک افغانستان تغییر مسیر داده و به شمال منحرف می‌گردد و در بند کهک واقع در ۳۶ کیلومتری جنوب خاوری زابل وارد دریاچه هامون می‌شود.

واژه‌شناسی

نام این رود به ریختهای هیرمند، هلمند، هندمند، هیلمن و هیرمن نیز در نسکهای گوناگون تاریخی و گیتاشناسی آمده‌است. نام این رود در اوستا به گونه هئتومنت Haetumant آمده‌است. بخش نخست این نام معنای بنداب یا ورغ یا سد را می‌دهد و منت نیز همان مند در فارسی کنونی است که معنای دارندگی را می‌رساند. پس نام این رود به معنای برخوردار از بند می‌باشد. همچنین در اوستا این نام معنای عام سرزمینی که زود سیراب می‌شود را نیز دارد.

رومیان و یونانیها این رود را Etymandros یا Erymanthus می‌خواندند.

هیرمند در ادب و نوشته‌های ایرانی

نام این رود در شاهنامه فردوسی نیز آورده شده‌است:

چو آمد به نزدیکی هیرمند

فرستاده‌ای برگزید ارجمند

همچنین در گرشاسب‌نامه اسدی:

دو منزل زمین تا لب هیرمند

بُد آب خوش و بیشه و کشتمند

و در شعرهای قطران تبریزی:

از دست او شکوه برد نیل و هیرمند

وز تیغ او ستوده شود پیل و اژدها

همچنین در وندیداد در فرگرد نوزده، پاره‌های ۳، ۳۹، ۶۵و۶۹ همچنین فرگرد یکم پاره ۱۳ از این رود به هئتومنت یاد شده و سرزمینی را که این رود در آن جاری است را به همین نام نامیده‌است. همچنین در فصل بیستم بندهشن پاره‌های ۶، ۱۷، ۲۱ و ۲۲ از این رود یاد می‌شود.

جستارهای وابسته

• حقآبه ایران از هیرمند

منابع

• ابراهیم پورداوود؛ آناهیتا
• مقاله سیستان سرزمین اساطیر- اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری – ستاد تسهیلات مسافرین نوروزی شهرستان زابل