تالاب انزلی
مختصات: ۳۷°۲۸′۱۶″ شمالی ۴۹°۲۷′۴۴″ شرقی / ۳۷.۴۷۱۱۱°شمالی ۴۹.۴۶۲۲۲°شرقی
تالاب انزلی انزلی سَل |
|
---|---|
مرداب انزلی | |
موقعیت | استان گیلان شهرستانهای انزلی، صومعهسرا، رشت |
گروه | تالاب |
منبعهای رود | سوسر روگا، پیر بازار روگا، چپ خاله، راست خاله یا نهنگ روگا، مهدی روگا یا کلویر روگا |
مساحتِ رو | ۲۰٬۰۰۰ هزار هکتار |
ژرفای میانگین | ۱ متر (سال ۱۳۹۳)[۱] |
ژرفای بیشین | ۹ متر (سال ۱۳۵۴)[۱] |
جاهای مسکونی | بندر انزلی، رشت، صومعه سرا |
زیاگان | کپورماهیان قورباغه پرندگان مهاجر |
گیاگان | نیلوفر مردابی و آزیریان |
تالاب انزلی یا مرداب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار[۲] در شمال ایران، واقع در استان گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالبترین و بزرگترین زیستگاههای طبیعی جانواران ایران محسوب میشود[۳] و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران میآیند.[۴] تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچیک از تالابهای ایران قابل مقایسه نیست.[۲] تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده است.
محتویات
مقدمه[ویرایش]
ترکیب اکوسیستمهای خشکی و دریایی موجب پدیدار شدن زیستگاههایی میشوند که به آنان تالاب یا مرداب میگوییم. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب زار و مجموعههای آبی بصورت طبیعی، مصنوعی، دایم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آبهای دریایی که عمق آب درکشند پایینتر از ۶ متر تجاوز نکند. هدف اصلی کنوانسیون رامسر در ۱۹۷۱ به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالابها از طریق اقدامات ملی و همکاریهای بینالمللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است[۵] (۲۰۰۸، jones).
تالاب انزلی[ویرایش]
تالاب انزلی از نوع تالابهای ساحلی "Coastal Wetland" بوده و بوسیله یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تأسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل میباشد. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بینالمللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید "کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵" و همچنین سازمان بینالمللی حیات پرندگان این تالاب را بعنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده است.[۶] تالاب انزلی جزء تالابهای طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریانهای سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد میشوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر میرسد که به دلیل نوسانهای سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است. حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل میدهند:
- ۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع
- ۲/۳۳ درصد: زمینهای کشاورزی
- ۷/۸ درصد: تالاب، آب بندانها و استخرها
- ۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص دادهاند[۷]
از زیباترین مناظر آبی جهان[ویرایش]
از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، تالاب بینالمللی انزلی است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانههایی دارد که به دریای خزر میریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کمنظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالابهای بینالمللی تحت حفاظت شد و مهمترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بینالمللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.
این تالاب، به واسطه گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر ارتباط با دریا و رژیم رودها دارای محیط زیستی ویژه است. معروفترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله تالابی» است که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی میخوانند. تنوع زیستی بالای تالاب آن را برای مطالعه پرندگان مناسب کردهاست. حواصیلها، اردک سانان، مرغابی سانان کشیم بزرگ، کشیم سیاه گردن، یلوه کوچک، کاکایی و غیره از پرندگان این تالاب شمرده میشوند. گیاهان تالاب به سه دسته غوطه ور، گیاهان شناور و گیاهان حاشیهای تقسیم میشود.[۸]
چگونگی پیدایش[ویرایش]
آنچه مسلم است پس از سر برآوردن باریکه خشکی انزلی و غازیان از دریا و پیشرفت خشکی از طرفین منطقه وسیعی از دریا را از دریا جدا کرده و آن را در پشت سر خود در جنوب قرار داده و با کیلومترها فاصله از ساحل قدیمی ساحل جدیدی را تشکیل داده است. پهنهٔ آب جدا شده از دریا را که بصورت راکد در پشت باریکه خشکی انزلی و غازیان قرار گرفته تالاب یا مرداب انزلی مینامند.[۹]
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعهسرا، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است.[۱۰]
معرفی منطقه تالابی انزلی[ویرایش]
مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش میباشد:
- بخش شرقی
- بخشی غربی آبکنار
- بخش مرکزی
- سلکه و سیاهکشیم
این تالاب در فهرست رامسر قرار داشته و منطقه ثبت شده آن در این فهرست شامل تمام تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب بندانهای متعدد محدوده تالاب انزلی است.[۱۱] این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی، مرفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوتهای چشمگیر بوده و سیستمهای متفاوتی را ارائه مینمایند.
آب و هوای تالاب[ویرایش]
تالاب بطور کلی تابستانهای گرم و مرطوب و زمستانهای ملایم دارد.[۱۲] مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است. مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص میگردد. حداقل حرارت در زمستان نزدیک یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاههای هواشناسی محلی گزارش شده است.[۹]
رودخانههای اصلی تالاب[ویرایش]
رودخانههای اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکنهای بندرانزلی به دریای خزر مرتبط میشوند از شرق به غرب بدین ترتیب است:[۹]
- سوسر روگا
- پیر بازار روگا
- چپ خاله
- راست خاله یا نهنگ روگا
- مهدی روگا یا کلویر روگا
ژرفای تالاب انزلی[ویرایش]
به گفته محمدجواد محمدیزاده، رئیس وقت سازمان محیط زیست ایران، ژرفای تالاب انزلی تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حدود «۸ متر» بوده و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی در آن وجود داشته، اما تا تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی، به دلیل افزایش سطح رسوبها، ژرفای این تالاب به «یک و نیم تا حداکثر دو متر» رسیده است.[۱۳]
ریشهیابی نامگذاری تالاب[ویرایش]
- در زبان گیلکی، واژه «همزلی» معانی نظیر سایش و نزدیکی آب و خشکی را میدهد که میتواند، برگرفته از وجود مرداب در منطقه باشد و از پیشینیان منطقه به ارث رسیده است.[۱۴]
- در زبان یونانی نیز واژههایی نظیر «انزلیوس و انزلیا» وجود دارد به معنی «مرداب»[نیازمند منبع]، با توجه به اینکه جزیره و مرداب در این منطقه از قدمتی ۱۵۰۰۰ ساله برخوردار است.[۱۵] این نامگذاری میتواند به دورانی به مراتب کهنتر بازگردد و حتی نامگذاری شهر انزلی نیز میتواند برگرفته از وجود یکی از بزرگترین تالابهای جهان در این منطقه باشد.[۱۶][۱۷]
رویشهای گیاهی تالاب انزلی[ویرایش]
مرداب زیباست و زیبایی آن بیشتر به خاطر گیاهانی است که بر سطح و سواحل آن به چشم میخورد. بطور کلی در مرداب انزلی سه نوع گیاه وجود دارد:
لایه گیاهان حاشیهای[ویرایش]
در این لایه از گیاهانی نام برده میشود که تمام یا قسمت اعظم بخش رویشی و تولید مثل گیاه در خارج از آب قرار داشته باشد اکثر گیاهان تشکیل دهنده این لایه در حاشیه مرداب و رودخانههای مجاور میرویند. در این لایه گیاهان زیر دیده میشوند: نی معمولی. اسپارگانیوم. لوئی. سیرپوس. پلی گنوم. پونهٔ آبی. تیرکمان آبی. بارهنگ آبی. بوتوموس. نلومبو. دم اسب
لایه گیاهان شناور[ویرایش]
گیاهانی که در این لایهٔ رویش قرار دارند در سطح آب شناور میباشند یعنی قسمتهای اصلی گیاه بخصوص برگها به حالت شناور در سطح آب قرار میگیرند و قسمتهای تولید مثلی یا به صورت شناور یا خارج از آب واقع اند. اندامهای مخصوص مانند بافتهای اسفنجی شکل این عمل شناوری گیاه را تسهیل مینمایند. اکثر گیاهان لایه شناور و رویشهای گیاهی مرداب و رودخانه مجاور را میتوان به شرح زیر نام برد: اوتریکولاریا. شالوین. هیدروکاریس. عدسک سرنیزهای. عدسک کوچک. عدسک چندریشه. تراپا. مریم آبی. علف هفت بند. پوتاموژتون شناور. دسپیرودلا.
لایه گیاهان غوطه ور[ویرایش]
در این لایه پوشش گیاهانی مورد مطالعه قرار میگیرند که تمام یا قسمت اعظم بخشهای رویشی وتولید مثلی گیاه به حالت غوطه ور در آب میباشد. اکثر گیاهان تشکیل دهنده لایه غوطهور پوشش گیاهی مرداب و رودخانههای مجاور در زیر نام برده میشود: میرپوفیلوم. سراتوفیلوم دمرسوم. سراتوفیلوم سابمرزوم. پوتاموژتون پکتیناتوس. هیدریلاور تیسیلاتا
آقای دکتر علی درویش زاد استاد دانشکده علوم دانشگاه تهران و کارشناس مرداب وزمینشناسی به عنوان نگارنده چنین مینویسد:
به علت موقعیت شغلی خود تمام نقاط ایران و بعضی از کشورهای اروپایی و آسیایی را زیر پا گذاشته اعتراف دارد که زیباتر از مرداب انزلی تاکنون ندیده است.[۹]
ثبت بینالمللی[ویرایش]
تالاب انزلی از جمله تالابهای بینالمللی ثبتشده ایران است.[۱۸] این تالاب از نخستین تالابهای ثبتشده در معاهده رامسر در سال ۱۹۷۱ میلادی است.[۱۹]
مرداب انزلی از آنجایی که یک تالاب بینالمللی ثبت شده است، هماکنون در فهرست مونترآل قرار گرفتهاست. قرار گرفتن در این فهرست به معنای این است که «تالاب در حال خشکشدن است و به مراقبت نیاز دارد».[۲۰]
به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی[ویرایش]
مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روزافزون آب آن است. چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانههای مسکونی و اغلب کارخانهها و کارگاههای صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانههایی که به تالاب میریزند سرازیر میشوند. طبق نظر مؤسسهٔ استاندارد در صورتیکه مقدار آمونیاک از ۵ درصد بیشتر و زبالهها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آبهای مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به شمار میرفت باقیماندهٔ منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوبها که باعث کاهش عمق این تالاب شده[۱۹] و همچنین تغییر کاربری زمینها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمینهای کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریختهشدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی میشود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید میکند.[۲]
در فروردین ۱۳۹۴، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، از کاهش عمق به این تالاب به کمتر از ۱ متر خبر داد و دلیل آن را ورود سالانه، ۲۵۰ هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی دانست که از ۱۰ رودخانه و ۵ شهرستان، به آن محل وارد میشود و نقش مهمی در خشک شدن این تالاب ایفا میکند.[۱]
خواهرخواندگی[ویرایش]
تالاب انزلی با تالاب کوشیرو در پارک ملی کوشیرو شیتسوگن پیوند «خواهرخواندگی» دارد.[۲۱]
در ادبیات[ویرایش]
- کتاب قصه تالاب، نوشته پروین سلاجقه که در سال ۱۳۷۷ خورشیدی توانست جایزهٔ کتاب سال سازمان محیط زیست ایران را از آن خود کند.[۲۲]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ تالاب انزلی موجود است. |
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ کاهش عمق تالاب انزلی ، کمتر از یک متر! خبرگزاری تابناک
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ تالاب انزلی «در زباله غرق شدهاست»، بیبیسی فارسی
- ↑ احتمال بارش ۱۰ میلیارد تن نمک در آذربایجان ایران، بیبیسی فارسی
- ↑ همه چراغهای محیط زیست در ایران قرمز شدهاند، رادیو فردا
- ↑ تعریف تالاب
- ↑ تالاب انزلی
- ↑ درصدبندی کاربری مناطق تالاب انزلی
- ↑ «اکوسیستم تالاب انزلی آلبوم بینظیر طبیعت/ گونههای گیاهی تالاب انزلی». خبرگزاری مهر، ۱۳۹۱/۰۱/۲۲.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ کرکان بندر انزلی
- ↑ موقعیت جغرافیایی
- ↑ معرفی مناطقهای تالاب انزلی
- ↑ «تالاب انزلی». دانستنیهای حیوانات. ۲۰۱۵-۰۸-۲۶. بازبینیشده در ۲۰۱۷-۰۶-۱۲.
- ↑ عمق تالاب انزلی ۶ متر کاهش یافته است، دویچه وله فارسی
- ↑ فرزانگان
- ↑ انزلی شهر نیلوفرهای آبی
- ↑ ریشه نامگذاری بندر انزلی
- ↑ ریشه نامگذاری تالاب انزلی
- ↑ محیط زیست ایران سالی تبدار را پشت سر گذاشت، بیبیسی فارسی
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «وضعیت تالابهای ایران قرمز است»، بیبیسی فارسی
- ↑ کّهرم: «احتمالاً تالاب انزلی را از دست میدهیم»، رادیو فردا
- ↑ خواهر خواندگی تالاب انزلی گیلان و تالاب کوشیرو ژاپن، گیلان نیوز
- ↑ از صدف تالاب پرسیدم، باد به "بنفشهکوچولو" چه گفت؟، دویچه وله فارسی
|
|
|