زاموآ

زاموآ
آتشکده آذرگشنسب
نام	زاموآ
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی و کردستان
اطلاعات اثر
نام محلی	زام‌ئوآ
نام‌های قدیمی	مازاموآ
کاربری	سکونت‌گاه
دیرینگی	آغاز هزارهٔ یکم پ.م.
بانی اثر	زامواییان

ماد و ماننا قرن ۹ تا ۷ پ.م.

زاموآ (به انگلیسی: Zamua) زاموآ در بخش علیای درّهٔ زاب کوچک قرار داشت که خود یکی از شعبه‌های دجله بشمار می‌رفت، شعبه‌هایی که در مسیر سفلای آن خاک اصلی آشور را قطع می‌کنند. نواحی زاموآ (لولو) از لحاظ جغرافیایی به آشور سخت مربوط بوده‌است. سراسر زمین‌هایی که از دریاچهٔ اورمیه تا بخش‌های علیای رود دیاله ممتد بود به معنی بسیط بنام ماننا موسوم بود ولی به‌طور محدود زاموآ نامیده می‌شده.

تجزیه زاموا

سرزمین مزبور در سال - ۸۸۱ پ.م. - بدست آشور ناسیراپال دوم فتح شد و از آن زمان به بعد به مازاموآ مشهور گشت مازاموآ بعدها در سنین سال‌های - ۸۵۰ پ.م. - به دو بخش شمالی و جنوبی تجزیه گشت. بخش شمالی را ماننا و بخش جنوبی پارسوآ نامیده شد.

از میان دولت‌هایی که نخست در سرزمین آیندهٔ ماد در آن عهد تشکیل شدند و تحت مطالعه قرار می‌گیرند، در آغاز نقش رهبری را دولت‌های کوچک ناحیهٔ زاموآ که مسکن لولوبیان و کوتیان بود بازی می‌کردند. بعد - چنان‌که خواهیم دید - دولت ماننا در آن میان مقام اوّل را احراز کرد.

زاموای داخلی (ماننا)

در وقایع سال - ۸۸۲ پ.م. - برای نخستین بار به اصطلاح حاکم نشین مازاموا برمی‌خوریم؛ ولی ایالت مازاموا شامل بخش‌های جنوبی آن نمی‌گردید و ظاهراً چیزی از لشکرکشی - ۸۸۰ پ.م. - نگذشت که مردم آن بخش‌ها استقلال خویش را باز پس گرفتند. باری سلمنسر سوم در سال - ۸۵۹ پ.م. - به سرزمین مزبور لشکر کشید و در سال - ۸۵۵ پ.م. - ناحیهٔ حاکم نشین مازاموا به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده بود. بخش شمالی یا زاموای داخلی ماننا نامیده شد که فقط نام یکی از قبایل چندگانهٔ سرزمین ماننا بود.

زاموای خارجی (پارسوآ)

زاموای خارجی یا «زاموای جنوبی» واقع در جنوب کشور ماننا (مازاموا) قرار داشت این ناحیه به سمت جنوب و جنوب شرقی نامحدود بوده و شاید تا سرزمین پارسیان امتداد می‌یافت؛ زاموای جنوبی احتمالاً محل اسکان قبایل پارسوایی بوده‌است. باید اضافه نمود پارسوآ و ماننا دو قبیله با زبان، آیین، و فرهنگ متمایز بودند که هر دو تحت انقیاد آشوریان قرار داشتند و ماننا برای کسب استقلال خویش ظاهراً از پارسوآ پیشی گرفت.

جامعهٔ زاموآ

جامعهٔ زاموآ آنچنانکه در سالنامه‌های آشور ناسیراپال وصف شده جامعه‌ای بود طبقاتی واجد پیشه‌های حرفه‌ای که در آشور بدان ارج می‌نهادند و بسیار ترقی کرده بود. بالضروه پیشه‌ها از کشاورزی تجزیه شده و بدین سبب تولیدات کالایی نیز محتملاً تا اندازه‌ای رونق داشت؛ ولی این جامعه در دوران بدوی پیدایش طبقات قرار داشت، دولت در آن ضعیف بود و اینجا و آنجای آن سرزمین دولت‌های کوچک وجود داشتند که قادر به پایدری و مقابله با تجاوزات آشور نبودند. تأسیس جامعهٔ طبقاتی را در اینجا باید در نیمهٔ دوم هزارهٔ دوم پیش از میلاد دانست. محتملا جریان پیدایش طبقات بر اثر سلطهٔ موقتی بابل در عهد کاسیان، در سرزمین مزبور تسریع شد.

نخستین شاهکان سرزمین زاموای داخلی (ماننا)

• نورآداد: ملقب به ناسی‌کو، حاکم بخش داگارا
• آتا: ...
• پیریشاتی: پیشوای گیزیل بوندا

نخستین شاهکان سرزمین زاموای خارجی (پارسوا)

• آمکا … مرکز دژ زامرو
• آمّالی … مرکز دژ آراشتوا
• مسو ....... مرکز دژ آتلیل
• ؟ ...... مرکز دژ کاسی خارتیش

نواحی و اراضی مسکونی در زاموآ

• ناحیه کیرّوری
• ناحیه سمسی
• ناحیه سیمره
• ناحیه اولمانیا
• ناحیه آداعوش
• ناحیه خارگا
• ناحیه خارماسا
• ناحیه لاربوسا
• کشور گیلزان

نواحی مجاور زاموای جنوبی (پارسوآ)

• امارت موساسینا … مرکز دژ بوناسی یا بونائیس …
• امارت کی‌یرتیارا … مرکز دژ لاربوسا
• امارت کیّروری … مرکز دژ بارا (دژ)
• امارت سابینا … مرکز دژ خودون ...

قلاع و دهکده‌های متروک دیگر:

• قلعه آمارو
• قلعه پارسیندو
• قلعه ایریتو
• قلعه سوریتو
• قلعه خارتیش
• دهکدهٔ اوزه
• دهکدهٔ بیرتو
• دهکدهٔ لالاگا
• دهکدهٔ بارا
• دهکدهٔ دور- لولومه
• دهکدهٔ بی‌نوسا (بوناسی)

سال‌نامه‌های آشور ناسیراپال دوم از نقاط مسکونی فوق یاد می‌کنند ولی ظاهرً موفق به تصرف دور لولومه نشدند زیرا که سال‌نامه‌ها فقط از تسخیر و نابودی نقاط مسکونی غیر مستحکم که جزء بخش‌های لاربوسا و بار و بی‌نوسا و همچنین دور لولومه بوده‌است صحبت می‌دارند و دربارهٔ نقطهٔ اخیرالذکر بخصوص سخنی نرفته‌است.

• برگردان لاتینی اصطلاحات مقاله:

Zamua. Nur Adad. Ata. Ameka. Zamru. Arashtua. Bunasi. Musasina. Kirtiara. Kirrvri. Xudon. Simeci. Simera. Ulmania. Adaush. Xarga. Xarmasa. Parsindu. Ammaru. Iritu. Suritu. Uze> Birutu. Alagalag. Bara. Dur Lulume

منابع

• ای.م. دیاکونوف. تاریخ ماد. شابک: ‎۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۶