چاپ دستی

کوه فوجی، چاپ چوب
توسط کاتسوشیکا هوکوسائی
از مجموعهٔ ۳۶ منظرهٔ کوه فوجی

چاپ دستی که با نام‌های چاپ هنری و گراورسازی نیز شناخته می‌شود، شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که در آن اثر هنری از طریق چاپ تصویر بر روی یک سطح، عموماً کاغذ یا گاهی پارچه، چرم، پلاستیک و سطوح دیگر، توسط هنرمند خلق می‌گردد. چاپ آثار هنری می‌تواند به روش‌های مختلفی از جمله چاپ فلزی، چاپ سنگی، چاپ چوب، چاپ دیجیتال و فرایندهای هنری مبتنی بر انواع حکاکی صورت پذیرد.

چاپ‌های هنری امکانات فنی صوری و بیانی بسیار متنوعی را در اختیار هنرمند می‌گذارند و علاوه بر این هنرمند به مدد چاپ و تکثیر اثر خود می‌تواند نمونه‌های ارزان‌تری را در دسترس مخاطبان قرار دهد. به همین سبب در قرن‌های اخیر اغلب هنرمندان برخی روش‌های حکاکی و چاپ را آزموده و در آن‌ها به استادی رسیده‌اند.

چاپ از طریق انتقال مرکب از یک کلیشه یا صفحه مسطح آماده شده بر روی سطح کاغذ یا مواد دیگر پدید می‌آید. انواع متداول کلیشه عبارتد از: صفحه‌های فلزی که معمولاً از جنس مس یا زینک یا صفحه‌های پولیمری که برای حکاکی یا خوردگی با اسید استفاده می‌شوند. از سنگ، آلومینیم یا پلیمر برای چاپ سنگی و از قالب‌های چوبی برای چوب‌تراش و چوب‌کند و از لینولیوم برای لینوتراش استفاده می‌شود. پرده‌های پارچه‌ای از جنس ابریشم یا مواد مصنوعی برای چاپ سیلک اسکرین به کار می‌رود.

برخی لوازم و ابزار

• «تید» دستگاهی است که عکس را منفی (نگاتیو) کرده روی زینک ثبت می‌کند. این دستگاه در گذشته با نور آفتاب کار می‌کرد و اگر روزی آفتاب نمی‌تابید دستگاه تید هم کار نمی‌کرد.
• «ویراتیف» (عکس معکوس)
• «زینک» ورقهٔ فلزی که تصویر روی آن نقش می‌بندد.
• «اسید» برای شستن زینک
• «قیدا» دستگاهی برای گراورسازی
• «کلوریون» ماده‌ای ژلاتینی

چاپ دستی در ایران

گراورسازی در ایران بعد از نشر روزنامه‌های متعدد رونق گرفت. اولین گراورسازی در ایران را یک متخصص آلمانی آغاز کرد و بعدها شاگردان وی خود استادکاران برجسته‌ای شدند که از آن جمله می‌توان مهدی مصورالملک را نام برد.

چاپ دستی در ژاپن

نوشتار اصلی: اوکی‌یوئه

اوکی‌یوئه گونه‌ای از چاپ کلیشهٔ چوبی است که در دوران ادو در ژاپن به مرحلهٔ باروری رسید. چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه به موضوع‌های روزمره زندگی می‌پرداخت و به سوژه‌هایی چون کابوکی، ادبیات کلاسیک، آداب و رسوم، مذهب، شعر، طبیعت بی‌جان، زندگی دربار و غرب‌گرایی توجه نشان می‌داد. اوکی‌یوئه در واژه به معنای نقاشی‌های جهان گذران است. این نقاشی‌ها، زیبایی‌های زودگذر جهان ملموس را موضوع کار خود قرار می‌دادند.

نگارخانه

• 

  فلیکس والوتون، دلیل قانع‌کننده، چاپ چوب، ۱۸۹۸

• 

  رامبراند، خودنگاره، چاپ فلزی، حدود ۱۶۳۰

• 

  رامبراند، مسیح در حال موعضه، چاپ فلزی، حدود ۱۶۴۸

• 

  تولوز لوترک، لا گولو، چاپ سنگی، حدود ۱۸۹۱

• 

  فرانسیسکو گویا، هیچ‌کس نیست که کمکشان کند، چاپ آکواتینت، حدود ۱۸۱۰