شبه‌علم
شبه علم (انگلیسی: Pseudoscience) به ادعاها، باورها، یا کارهایی گفته می‌شود که به نادرستی با عنوان علم ارائه داده می‌شوند ولی بر پایهٔ روش علمی نیستند. طب سنتی (کلیه درمان های جایگزین)[۱]، خلقت گرایی و طراحی هوشمند، [۲][۳][۴][۵][۶] پیدایش بشقاب پرندهها، طالع بینی، کف‌بینی، فال قهوه، ستاره‌بینی، و انرژی‌درمانی نمونه‌هایی از شبه علم هستند. شبه علم خوراک نوشتاری بسیاری از مطبوعات عامه‌پسند موسوم به مجلات زرد را می‌سازد.
محتویات
تمیز علم از شبه علم[ویرایش]
فیلسوفان علم کوششهای فکری بسیاری کرده اند تا بتوانند معیاری برای تفکیک علم از شبه علم پیدا کنند. حتی راجع به این بحث کرده اند که آیا اساسا چنین معیاری وجود دارد یا نه[۷] یکی از اهداف رشتهٔ فلسفه علم تشخیص نظریات و روش‌های علمی از روش‌های غیرعلمی می‌باشد. برای نمونه برخی از نظریه‌پردازان حوزهٔ فلسفهٔ علم مانند کارل پوپر بر این باورند که یکی از معیارهای تمییز علم از شبه علم ابطال‌پذیری ادعاهای مطرح‌شده می‌باشد. گزاره‌های شبه علم معمولاً ابطال‌ناپذیر هستند، در حالی که ادعاهای علمی ابطال‌پذیرند.
نشانه‌های شبه علم[ویرایش]
پروفسور روبرت پارک ۷ نشانه هشداردهنده برای شبه‌علم معرفی می‌کند که در ضمن به گفته وی می‌توان آنها را در ادعاهای طب سنتی یافت:[۸]
- فرار به رسانه: اصحاب شبه‌علم، ادعاهای خود را مستقیماً به رسانه‌های گروهی می‌برند. صحت و سلامت علم وابسته به آن است که هر کشف تازه، در ابتدا به همتایان عرضه و توسط ایشان نقد شود. وجود ژورنال‌هایی دارای مرور همتا دقیقاً برآوردگار همین مقصود است. اصحاب شبه‌علم اما این مرحله را دور می‌زنند و یافته‌ها و بافته‌های خود را مستقیماً به رسانه‌های عمومی می‌برند.
- توطئه‌اندیشی: اصحاب شبه‌علم ادعا می‌کنند که نهادهای دارای قدرت و ثروت زیادی پشت علم رسمی قرار دارند و با توطئه و حق‌کشی مانع از ابراز وجود و ارائه یافته‌های ایشان می‌شوند.
- تکیه بر همهمه به جای پیام: شبه‌علم بر یافته‌های اتفاقی که در اندازه‌گیری‌های علمی وجود دارند (و بهترین نمودار آنها در پزشکی، اثر دارونماست) تکیه می‌کنند و با ترفندهای آماری سعی می‌کنند که به جای پیام، همهمه را عمده کنند و به نتیجه‌گیری‌های غیرمنطقی برسند. یافته‌های علمی ایشان مبتنی بر تغییرات تصادفی و یافته‌های مرزی اتفاقی در مطالعه‌هاست.
- تکیه بر تک‌نگاری تجربه‌های شخصی: نقل تجربه‌های شخصی به‌صورت تک‌نگاری ادعاها، راه زنده ماندن خرافات در عصر علم تجربی بوده‌است. از همین روست که می‌گویند: «کشف بزرگ علم تجربی نه واکسن بوده‌است و نه آنتی‌بیوتیک، بلکه کارآزمایی تصادفی شده دوسوکور بوده است!» در پزشکی مبتنی بر شواهد از «داده‌ها» استفاده می‌شود نه از نقل مدعیات فردی. شبه‌علم اما افرادی را می‌آورد تا جلوی ما بنشینند و بگویند که مدعیات آنها را «شخصاً تجربه کرده‌اند».[۸]
- تکیه بر قدیمی و باستانی بودن ادعا: اهالی شبه‌علم بر این ادعا تکیه می‌کنند که صدها و بلکه هزاران سال پیش، باور مورد ادعای ایشان رواج داشته و مورد تأیید بزرگانی بوده‌است و به درست یا غلط از شخصیت‌های قدیمی شهیر یا مورد احترام، برای تأیید خود نقل‌قول می‌آورند.
- کار در انزواء: اصحاب شبه‌علم معمولاً در انزواء کار می‌کنند، شفافیت را برنمی‌تابند و یافته‌های خود را نیز معمولاً در جمع خود و همایش‌ها و رسانه‌های ویژه خودشان طرح می‌کنند.
- طرح کردن قوانین تازه برای طبیعت: اصحاب شبه‌علم برای آنکه یافته‌ها و مشاهده‌های ادعایی خود را توجیه کنند، «قوانین» تازه و بدیعی را برای طبیعت پیشنهاد می‌کنند.
علمی بودن[ویرایش]
راه دیگر تمیز علم از شبه علم وجود امکان راستی آزمایی آن است. به این معنا که یک استدلال امکان بررسی و نقد را داشته باشد. برای نمونه فرض کنید ادعا می‌شود درون هر تخم مرغ قورباغه‌ای وجود دارد ولی اگر تلاشی برای مشاهده درون، آنچه از راه شکستنش و چه از راه اشعه X، انجام شود قورباغه تغییر ماهیت می‌دهد. این ادعا قابل بررسی و راستی آزمایی نبوده و از این جهت علمی نیست. به همین سبب حتی بعضاً تاریخ را علم قلمداد نمی‌کنند چرا که امکان راستی آزمایی دقیق آن وجود ندارد. البته در کنار آن تاریخ تحلیلی با بکارگیری شیوه‌های مخصوص به خود این مسئله را جبران می‌کند.[۹]
قابلیت تکرار[ویرایش]
راه دیگر بررسی علمی بودن یک پدیده امکان تکرار آن است. برای نمونه وقتی راجع به مسئله‌ای ادعایی صورت می‌گیرد صرف نظر از دقتی که برای رخ دادن آن صرف شده، باید بتوان مجدداً به آن رسید.[۹]
جستارهای وابسته[ویرایش]
مفاهیم مرتبط[ویرایش]
عبارات مشابه[ویرایش]
دیگر جستارها[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ Research, Center for Drug Evaluation and. “Medication Health Fraud - Alternative Medicine Fraud”. Retrieved 2017-07-28.
- ↑ ASSOC, BERNAN. Parliamentary Assembly, Working Papers: 2007 Ordinary Session (Third Part) 25-29 June 2007. Council of Europe, 2008-01-30. ISBN 9789287162908.
- ↑ manson, joseph. “Intelligent design is pseudoscience”. Retrieved 2017-07-28.
- ↑ «Overview of the Nature of Intelligent Design as a Pseudoscience». 2007 AAS/AAPT Joint Meeting, American Astronomical Society Meeting 209, id.174.01; Bulletin of the American Astronomical Society, Vol. 38, p.1152 (American Astronomical Society)، 12/2006.
- ↑ Simanek، Donald E.. «Intelligent Design Creationism: Fraudulent Science.». بازبینی‌شده در 2017-07-28.
- ↑ «Intelligent Design is NOT Science». بازبینی‌شده در 2017-07-28.
- ↑ تفکیک علم از شبه علم چه فایده ای دارد؟| عرفان کسرایی| مجله دانستنیها
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ http://www.salamatiran.com/NSite/FullStory/?Id=50819&Type=3
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ««شبه علم» چیست؟».
- چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، آلن اف. چالمرز، ترجمهٔ سعید زیباکلام، انتشارات سمت، ۱۳۸۰
- علم و نابخردی، انتشارات انجمن فیزیک ایران
پیوند به بیرون[ویرایش]
- فهم عمومی از علم و تکنولوژی ( قسمت پنجم: برنامه‌های فریب عمومی، پارادایم‌های پارانرمال، اعمال مرتاضان و جادوگران!) - شبکه فیزیک هوپا (انجمن فیزیکدانان جوان ایران)
