استان کرمان

استان کرمان
مختصات:
جمعیت	۳٬۱۶۴٬۷۱۸تن
وبگاه	استانداری کرمان

استان کِرمان پهناورترین استان‌ ایران و مرکز آن کلانشهر کرمان است. استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته و جمعیت آن در سال ۱۳۹۵ و بر اساس آمار مرکز آمار ایران برابر با ۳٬۱۶۴٬۷۱۸ تن بوده‌است. کرمان با دربر گرفتن بیش از ۱۱ درصد از وسعت ایران با حدود ۱۸۳٬۲۸۵ کیلومتر مربع کمابیش اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و پهناورترین استان ایران می‌باشد.

کرمان نهمین استان پرجمعیت کشور محسوب می‌شود. کرمان از استان‌های مهم و تاریخی کشور به‌شمار می‌آید. استان کرمان مرکز جنوب‌شرق کشور است و به نوعی مرجع صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی دانشگاهی-علمی، مذهبی و سایر شاخص‌ها در میان استان‌های منطقه جنوب شرق کشور است. استان کرمان همچنین بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده دارد و از استان‌های تاریخی ایران است. استان کرمان ۶ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد و رتبه نخست ایران را از این حیث دارد. مرکز استان کرمان، کلانشهر کرمان است که مهمترین شهر جنوب شرق کشور و از شهرهای بزرگ ایران محسوب می‌شود. شهر لاله زار در استان کرمان با ارتفاعی بین ۲۷۷۵ تا ۳۰۰۰ متر از سطح دریا بلندترین شهر و بام ایران است. استان کرمان همچنین چندین سال متوالی رتبه نخست صادرات غیرنفتی کشور را از آن خود کرده‌است.

پیشینه

پرچم برنزی کشف شده در منطقه شهداد نزدیک کرمان، ایران

نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسیان که به جنوب ایران آمدند گرفته شده‌است. شاخه‌های اصلی پارسیان اینها بودند: پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی، دِروسی، دایی، مَردی، دروپیکی و ساگارتی. کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شَهر (ساتراپی) فارس به‌شمار می‌رفت. از شهرهای کهن این سامان سیرجان (شیرگان باستان)، شهربابک، ۰ بردسیر، بافت (تپه یحی) (به اردشیر باستان)، گُواشیر (کرمان امروزی)، فهرج (پهره باستان) و ارگ بم، نرماشیر، راین، جیرفت و رفسنجان است. آقامحمد خان قاجار، تعدادی از مردم آن را کور کرد. وی یک هزار تن از جوانان تنومند این استان را به سرکردگی مرتضی‌قلی‌خان کرمانی به تهران فرستاد و پس از آن به میاندوآب و سراب و برخی نقاط دیگر آذربایجان تبعید کرد. این کرمانیان پس از چند نسل در جمعیت این شهرها حل شدند ولی در میاندوآب تا مدتی پیش محله‌هایی به نام محله کرمانی‌ها، سیرجانی‌ها، زرند، راه‌بُر و لک‌ها وجود داشت.قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار دوران ساسانی در شرق شهر کنونی کرمان، که هنوز خرابه‌های آن‌ها برجاست، گواه بر این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان در همین محل، شهری آباد یا قلعه‌ای مهم وجود داشته‌است. مؤلف جغرافیای کرمان معتقد است که حدود ۲۲۰ پس از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر این محل گواشیر نام داشته و مرکز ولایت کرمان بوده‌است بنا به گفته هرودت کرمانیا از قبایل دوازده‌گانه ایران می‌باشد و ساتراپی چهاردهم (دارا) مشتمل بر ایالت کرمان بوده‌است. در روایات اساطیری آمده‌است که کیخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشید همچنین نشانی‌هایی از فرمانروایی بهمن بر این خطه می‌دهند آنگاه روایت تاریخی این سرزمین آغاز می‌شود و اینکه در زمان هخامنشیان کوروش آن را تبعید گاه نبونید (پادشاه مغلوب شدهٔ بابِل) قرار داد سپس سخن از حکومت اشکانیان را شکست داد و فرزند خود را که او هم اردشیر نام داشت به حکومت کرمان گماشت. بنا به نوشته‌های مورخ کلدانی و کاهن معبد مردوک در سالهای ۵۳۹–۵۳۸ –که کتب او از منابع مهم تاریخ زمان کورش است – کرمان از ولایات تابعه کوروش بوده و محلی مطمئن برای او به‌شمار می‌رفته‌است. در عصر داریوش کبیر نام کرمان جزء ولایات تابعه هخامنشی آمده‌است و در کتیبه بنای شوش کلمه‌ای مشاهده می‌شود که نام چوب درختی بوده‌است که برای استحکام بنای ساختمان‌ها (شاید همان کاخ) به کار می‌رفته و محل تهیه این چوب کرمان ذکر شده‌است. در این مورد داریوش می‌گوید «چوب بیش مکن از گنداره (پیشاور) و کرمان حمل شود» در متن کتیبه‌ای که از شاپور اول ساسانی – در اطراف کعبه زرتشت در نقش رستم فارس – بدست آمده‌است، شاپور دربارهٔ قلمرو خود چنین می‌نویسد: منم خداوندگار مزداپرست شاپور شاهنشاه ایرانیان وغیر ایرانیان. امارات و ولایات امپراتوری ایران اینها هستند: پارس، پارت، خوزستان، میشان، آشور، آذیان، عربستان، آذرآبادگان (آذربایجان)، ارمینیا، (ارمنستان)، سسیگان، کرمان و سیستان. در کتب تاریخی از عهد قدیم، چند جا به نام کرمانیان به صورت بخشی از ایران برمی‌خوریم هرودت گوید:پارسیها به شش طایفه شهری و ده نشین و چهار طایفه چادرنشین تقسیم شده‌اند شش طائفه اولی عبارتند از: مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان در خصوص گرمانیان تصور می‌رود همان کرمانیان باشند. در کتیبه‌های هخامنشی ظاهراً مقصود از کلمه کارمانیا همان کرمان است. در کتب تاریخی از عهد قدیم، چند جا به نام کرمانیان به صورت بخشی از ایران برمی‌خوریم. احمد علیخان وزیری (مؤلف کتاب جغرافیای کرمان) معتقد است که حدود ۴۳۰ سال قبل از اسلام – به هنگام فتح کرمان بدست اردشیر – این محل گواشیر نام داشته که مرکز ولایت کرمان بوده‌است. بخشی از خانه‌های مسکونی مردم فقیر در پای دامنه‌های این دو تپه و قلعه شکل یافته بوده و بعداً با گسترش تدریجی شهر کرمان در جهت غرب توسعه یافته وبا توجه به توسعه و رونق اقتصادی در دوره‌های بعد از اسلام این شهر به تدریج نضج گرفته و رفته رفته بزرگتر شده تاجایی که وسعت آن به حدود دویست هکتار رسیده هم رسیده، با گذشت زمان و به دلیل نا امنی منطقه و حمله غارتگران و دزدان علاوه از حصارهای رفیعی که دور قلعه دختر وقلعه اردشیر کشیده شده بود گرداگرد شهر نیز حصاری بلند کشیده شد.

باغ فتح‌آباد

ایالت بزرگ کرمان

ایالت کرمان از شرق به سیستان و مکران، و از شمال به خراسان، و از غرب به فارس، و از جنوب به دریای فارس محدود بوده‌است. کرمان در روزگار سلجوقیان از بهترین و آبادترین بلاد ایران به‌شمار می‌آمد. این سرزمین دارای دو نوع آب و هوای گرمسیری و سردسیری بوده البته مناطق سردسیر کرمان در مقایسه با مناطق سردسیر فارس، گرمتر است. به‌طور کلی، مناطق گرمسیری پهنه بزرگتری از سرزمین کرمان را فراگرفته‌است و مناطق سردسیری که به‌طور عمده در ارتفاعات بوده، در حدود یک چهارمِ کرمان است. از آنجا که ایالت کرمان غالباً مشتمل بر مناطق گرمسیری است، اهالی آن مردمانی سبز چرده و نازک اندام‌اند. مقدسی در قرن چهارم، کرمان را بر پنج خوره و ناحیه تقسیم کرده‌است: نخستین آن‌ها از سوی فارس، بَرْدَسیر (کرمان امروزی)، سپس نرماشیر، سپس سیرجان، سپس بم، سپس جیرفت.

نقشه ولایت کرمان

موقعیت ولایت کرمان در کنار سایر ولایات

ولایت کرمان و مکران

• شهرهای مهم این ایالت
• سیرجان: جغرافی نویسان عرب آن را السیرجان و الشیرجان نوشته‌اند. این شهر پایتخت قدیم ایالت کرمان بوده و مرکزیت آن در کرمان تا زمان آل بویه ادامه داشت؛ اما در آن زمان، ابن الیاس که حاکم بویهی کرمان بود، به علت نامعلومی کرسی کرمان را از سیرجان به بردسیر (شهر فعلی کرمان) منتقل ساخت.
• بردسیر (کرمان فعلی): یاقوت حموی اگر چه به نقل از ابن بناء بشاری، سیرجان را بزرگ‌ترین شهر کرمان به‌شمار آورده‌است، اما خود، بردسیر را بزرگ‌ترین شهر کرمان در پایین دستِ کویرِ واقع در میان کرمان و خراسان می‌داند.

همچنین در گزارش وی چنین آمده‌است: … گفته می‌شود شهری از دوران ساسانی است که توسط اردشیر بابکان بنا یافته‌است، و حمزه اصفهانی گوید که بردسیر عربی شده اردشیر است و اهالی کرمان آنجا را گواشیر می‌خوانند، و در آنجا دژی مستحکم واقع است. بردسیر دارای چهار دروازه است، و دارای دژی بس بلند است که مسجد جامع خوبی در نزدیکی آن است.

• بَم (بمّ):در مرز غربی کرمان در حاشیه کویر بزرگ قرار دارد. مقدسی در قرن چهارم، بم را قصبه‌ای مهم، بزرگ و خوب وصف می‌کند که در سرزمین‌های اسلام نامبردار است. دژی بر آن است که چهار دروازه دارد، مسجد جامع و چند بازار نیز در آن دژ جای دارد. گفتنی است که شهرت بم به سبب پارچه‌های صادراتی اش بوده‌است، و در حوالی بم دهکده بزرگی واقع بوده که بیشتر پارچه‌ها را در آنجا می‌بافته‌اند. اصطخری نیز با مشهور خواندنِ قلعه بم، گوید که شهر بم دارای سه مسجد جامع بوده‌است: یکی مسجد خوارج که در بازار جای داشت، و دیگر مسجد جامع در محله بزّازین، و سوم مسجد جامعی در داخل قلعه بم. همچنین، وی شهر بم را بزرگ‌تر از جیرفت برمی‌شمارد.
• نرماشیر (نرماشیر):ولایت نرماشیر که آن را به فارسی نرماشیر گویند در جنوب غربی بم و حاشیه کویر واقع است. مقدسی در قرن چهارم، در وصف نرماشیر گوید: قصبه‌ای مهم، بزرگ، آباد، بارانداز، و پناهگاه و در این سرزمین زبانزد است. انباری است گران مایه و خواستنی، شهری با جمعیت شگفت‌آور، با کاخهای زیبا و پاکیزه بازرگانان گران مایه و کالا و زیباییها است… کالای عمان به اینجا می‌آید. خرمای کرمان در اینجا گردآوری می‌شود. راه حاجیان سیستان از اینجا است. بر بهار از اینجا می‌گذرد. همین جغرافیدان دربارهٔ ساختار شهر مزبور گوید: دژی با چهار دروازه دارد… جامعش آباد در میان بازار است… و مناره‌ای دارد که در این سرزمین بی‌مانند است. همچنین وی نرماشیر را کوچک‌تر از سیرجان دانسته‌است.
• جیرفت:جیرفت در قرون میانه شهری بسیار مهم بود. اکنون خرابه‌های جیرفت به شهر دقیانوس (شهر امپراتور decius) معروف است. این دقیانوس در مشرق زمین، مَثَل استبداد و ستمکاری است. بنا به گزارش اصطخری جیرفت شهری بوده‌است به درازای دو میل (تقریباً)، و آنجا تجارتخانه خراسان و سیستان بوده که همه محصولات گرمسیری و سردسیری در آنجا گرد می‌آمده‌است، و آب شهر از رودخانه دیو رود تأمین می‌شده و این شهر بسیار سرسبز بوده و از جمله محصولاتش خرما و گندم و اُترج است.

مقدسی در گزارش خود از جیرفت گوید که آنجا دژی با چهار دروازه دارد. مسجد جامع در نزدیکی دروازه بم است که دور از بازار واقع است، و گوید که شهر جیرفت از اصطخر بزرگ‌تر است. بنا به نقل ابن حوقل، در نزدیکی جیرفت جاهایی به نام «میزان» و «درفارد» بوده‌است که میوه و برخی از آذوقه مورد نیاز مردم جیرفت از آنجا تأمین می‌شده‌است.

• هرموز (هرموز کهنه):در نگارش «هرمز» هم آمده‌است. آنجا، شهری بوده در یک فرسنگی دریا، مسجد جامعِ آن در بازار واقع بوده، و بازار آن پررونق و پرکار بوده‌است. تا آنجا که بنا به تعبیر اصطخری، هرموز، مجمع تجارت کرمان بوده‌است. به رغم فاصله اندکی که با دریا داشته باریکه‌ای از دریا ـ به شکل خلیج، موسوم به جیر ـ تا آنجا کشیده شده و آنجا بندرگاه دریا بوده‌است. یاقوت حموی در قرن هفتم از هرموز به عنوان بندرگاه کرمان یاد می‌کند که کشتیها در آنجا کناره می‌گرفته‌اند؛ و از هرموز، کالاهای وارداتی از هند تا کرمان و سیستان و خراسان بار می‌شد.
• کوبنان
• زرند و راور
• شهربابک

سراسرنمای نقشه ایران در ۸۴۰ سال پیش. ایالت کرمان شهرهای زیادی را در قلمرو خود داشته‌است

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی

راور

انار

کرمان

کوهبنان

زرند

رفسنجان

شهربابک

بردسیر

سیرجان

بافت

رابر

جیرفت

بم

عنبرآباد

کهنوج

رودبارجنوب

قلعه‌گنج

منوجان

فهرج

ریگان

استان کرمان در جنوب شرقی فلات مرکزی ایران قرار دارد. این استان بین ۵۳ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۵۵ دقیقه تا ۳۲ درجه عرض شمالی قرار دارد. این استان از شمال به استان خراسان جنوبی، از غرب به استان‌های یزد و فارس، از جنوب به هرمزگان و از شرق به استان سیستان و بلوچستان محدود می‌شود. مساحت این استان برابر با ۱۸۳۲۸۵ کیلومتر مربع می‌باشد و بنابراین اولین استان پهناور ایران است. این استان در تقسیمات کشوری سابق، استان شماره ۸ ایران بوده و استان‌های هرمزگان و یزد را نیز شامل می‌شده‌است. بیشترین جمعیت زرتشتیان ایران در استان کرمان زندگی می‌کنند و جشن سده کرمان در فهرست آیین‌های ملی ثبت شده‌است.

براساس آخرین تقسیمات کشوری، استان کرمان دارای ۲۳ شهرستان، ۷۳ شهر، ۵۷ بخش و ۱۶۲ دهستان است.

استان کرمان

نام شهرستان	مرکز شهرستان	جمعیت مرکز شهرستان ۹۵	جمعیت شهرستان ۹۵
شهرستان ارزوئیه	ارزوئیه	۶,۸۶۸	۳۸,۵۱۰
شهرستان انار	انار	۳۶,۸۹۷	۱۵,۵۳۲
شهرستان بافت	بافت	۳۴,۵۱۷	۸۴,۱۰۳
شهرستان بردسیر	بردسیر	۲۵,۱۵۲	۸۱,۹۸۳
شهرستان بم	بم	۱۲۷,۳۹۶	۲۲۸,۲۴۱
شهرستان جیرفت	جیرفت	۱۳۰,۴۲۹	۳۰۸,۸۵۸
شهرستان رابر	رابر	۱۳,۲۶۳	۳۵,۳۶۲
شهرستان راور	راور	۲۲,۷۲۹	۴۳,۱۹۸
شهرستان رفسنجان	رفسنجان	۱۶۱,۹۰۹	۳۱۴,۲۱۱
شهرستان رودبار جنوب	رودبار	۱۴,۷۴۷	۱۰۵,۹۹۲
شهرستان ریگان	محمدآباد	۲۰,۷۲۰	۸۸,۴۱۰
شهرستان زرند	زرند	۶۰,۳۷۰	۱۳۸,۱۳۳
شهرستان سیرجان	سیرجان	۱۹۹,۷۰۴	۳۲۴,۱۰۳
شهرستان شهربابک	شهربابک	۵۱,۶۲۰	۱۰۳,۹۷۵
شهرستان عنبرآباد	عنبرآباد	۱۸,۱۸۵	۸۲,۴۳۸
شهرستان فاریاب	فاریاب	۴,۸۶۳	۳۴,۰۰
شهرستان فهرج	فهرج	۶,۸۷۶	۶۷,۰۹۶
شهرستان قلعه گنج	قلعه گنج	۱۳,۱۶۹	۷۶,۴۹۵
شهرستان کرمان	کرمان	۵۳۴,۷۱۸	۷۳۸,۷۲۴
شهرستان کوهبنان	کوهبنان	۱۰,۷۶۱	۲۱,۲۰۵
شهرستان کهنوج	کهنوج	۵۲,۶۲۴	۹۵,۸۴۸
شهرستان منوجان	منوجان	۱۵,۶۳۴	۶۵,۷۰۵
شهرستان نرماشیر	نرماشیر	۵,۲۲۲	۵۴,۲۲۸

جغرافیای انسانی

جمعیت استان کرمان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ معادل ۲٬۹۳۸٬۹۸۸ نفر بوده‌است. همچنین بسیاری از جمعیت ساکن در شهرستان‌های ریگان، فهرج، رودبارجنوب، قلعه گنج و منوجان در جنوب شرقی استان کرمان از قومیت بلوچ می‌باشند.

نمودار جمعیت استان کرمان بر حسب مناطق شهری، روستایی و جمعیت غیر ساکن طبق آمار سال۸۵
جمعیت			درصد
شهری			۵۸٫۵٪
روستایی			۴۱٪
غیر ساکن			۰٫۵٪

نمودار جمعیت استان کرمان بر حسب جنسیت طبق آمار سال۸۵
جمعیت			'درصد
مرد			۵۱٪
زن			۴۹٪

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان کرمان به قرار زیر بود: ۹۷٫۴ فارس (۹۹٪ مرد، ۹۶٫۱٪ زن)، ۰٫۹ ترک (۰٫۳٪ مرد، ۱٫۴٪ زن)، ۰٫۳ عرب (۰٫۷٪ زن)، ۰٫۵ بلوچ (۰٫۳٪ مرد، ۰٫۴٪ زن)، ۰٫۲ شمالی شامل گیلک، مازنی، تات، تالش و ترکمن (۰٫۷٪ زن)، ۰٫۳ سایر و ۰٫۳ بدون جواب بودند.

عشایر

• طوایف کوچ و بلوچ: در مناطق شرقی و جنوب شرقی استان پراکنده‌اند و از قدیمی‌ترین ایلات استان کرمان به حساب می‌آیند.
• ایل افشار: از ایلات ترک ساکن کرمان هستند. در دوره‌های مختلف افشارها حاکمان کرمان بوده‌اند و کم‌کم به دو گروه شمالی و جنوبی تقسیم شده‌اند که جنوبی‌ها هنوز حالت ایلیاتی دارند و در مناطقی از بافت و سیرجان زندگی می‌کنند اما شمالی‌ها ساکن شده‌اند و همین‌ها بوده‌اند که سال‌ها در حکومت کرمان دخالت داشته‌اند.
• ایل بچاقچی: ترک تبار هستند و زمان نادرشاه افشار از قره داغ آذربایجان به کرمان کوچانده شده‌اند.
• ایل سلیمانی: همان طوایف بویر احمدی هستند که حدود سال ۱۷۵۰ میلادی از فارس به کرمان آمده و در کوه پایه‌های کوه شاه ساکن شده‌اند.
• طوایف لر: اینان در کرمان به لری معروفند و در دو ناحیه، کوه پنج و دشت آب و رابر سرحد دار هستند. گروهی خود را منسوب به ایل بویر احمدی می‌دانند و گروهی معتقدند در زمان تیمور از کردستان به کرمان منتقل شده‌.
• ایل لرلک: در سرحد شمالی شهرستان بافت و در دامنه کوه شاه طوایفی لر تبار زندگی می‌کنند که از ناحیه کوهدشت استان لرستان به منطقه کیسکان مهاجرت کرده‌اند.
• ایل جبال بارزی: از ایل‌های قدیمی کرمان هستند که زیستشان در کرمان به زمان ساسانیان می‌رسد و در جبالبارز سکونت دارند.
• ایل بحراسمان :از مشهد کوچ کرده‌اند در کوهای بحراسمان جیرفت ساکن شده‌اند
• طوایف عرب: از ایلات عرب فارس هستند که از قرن هشتم به این سمت به کرمان آمده‌اند و در جیرفت و بافت باقی‌مانده‌اند

جغرافیای طبیعی و اقلیم

نمای جنوبی کوه شاه در شهرستان بافت در زمستان

کوه بلند خبر(۳۸۵۱متر) و پارک ملی خبر در شهرستان بافت (فصل بهار)

استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد و ارتفاعات آن دنباله رشته کوه‌های مرکزی ایران است. این ارتفاعات با دارا بودن بیش از ۱۴ قله با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر بهشت کوهنوردان نامیده شده‌است. کوه هزار چهارمین کوه مرتفع ایران با ارتفاع ۴۵۰۱ متر در کرمان و در جنوب غربی شهر راین واقع شده‌است. کوه شاه بافت نیز با ارتفاع ۴۴۰۰متر در ۱۴ کیلومتری شمال بافت، در شمال روستای تلخه چار قرار دارد. استان کرمان از تنوع آب و هوایی از گرم و شدیداً خشک متمایل به نه چندان خشک تا کویری، و در برخی از نقاط مانند بافت، رابر، کوهبنان، بردسیر و تاحدی شهربابک از هوایی معتدل و سرد برخوردار است. شهر لاله زار در استان کرمان با ارتفاع ۲۷۷۵ متر از سطح دریا بلندترین شهر کشور و بام ایران است. این استان تحت تأثیر بادهای مختلف برون منطقه‌ای و محلی است. وزش این بادها آب و هوای ان را دستخوش تحولات زیادی می‌کند. تنوع اقلیمی در استان کرمان بسیار زیاد بوده و مناطق کوهستانی سرد و پر برف مثل رابر، بزنجان، بافت، راین، کوهبنان، گوغر، خبر، سیرچ، ساردوئیه، لاله زار و دهبکری و نیز مناطق گرمی مثل شهداد و جازموریان را در خود جای داده‌است. بلندی‌های استان کرمان دنباله رشته کوه‌های زاگرس و رشته کوه مرکزی ایران است که از چین خوردگی‌های آتشفشانی آذربایجان آغاز می‌شود و تا بلوچستان امتداد می‌یابد و دنباله آن را در فلات مرکزی، حوزه‌های پست داخلی و کویر چندین بار قطع می‌کنند. کوه هزار مرتفع‌ترین قله استان کرمان و جنوب ایران است و ارتفاع آن ۴۵۰۱ متر می‌باشد و در غرب شهر راین واقع شده‌است. کوه شاه بافت نیز با ارتفاع ۴۴۰۰متر در ۱۴ کیلومتری شمال بافت قرار دارد.

تنوع آب و هوایی

بخش ساردوئیه، محور رابر-جیرفت، فصل بهار

تنوع آب و هوایی استان کرمان به دلیل شرایط خاص اقلیمی در خور توجه‌است. در نتیجه این شرایط اقلیمی، در نواحی شمال، شمال غربی، آب و هوا خشک، در جنوب و جنوب شرقی گرم و مرطوب و درجنوب غربی و مرکز سرد و کوهستانی است. بارندگیهای ۳۰–۶۰ میلی‌متری دشت نرماشیر و شهداد و ۳۵۰–۴۰۰ میلی‌متری کوه‌های رابر، دهبکری، ساردوئیه و جبالبارز، و حتی بیش از ۴۰۰میلی‌متر در گوغر و بافت و نیز وجود تنها پارک ملی جنوب شرق ایران و بزرگترین پارک ملی جنوب ایران یعنی پارک ملی خبر در جنوب غربی شهرستان بافت خود گویای مناطق اکولوژیک متفاوت در این استان است. مناطق مرکزی، غربی، جنوب غربی و تاحدی شرقی استان از بارش برف و کولاک زیادی در فصل زمستان برخوردار است. رژیم بارندگی در مناطق جنوب شرقی و شمال شرقی استان اغلب به صورت باران و در نواحی مرکزی، جنوب غربی و غرب و شمال غرب استان برف می‌باشد و در محدوده آبان ماه تا فروردین ماه قرار دارد و از بادهای غربی و شمال غربی منطقه تغذیه می‌شود که اغلب موسمی و خشک است.

محیط زیست و اکوسیستم

استان کرمان از جمله مهم‌ترین استان‌های کشور از جهت وجود مناطق حفاظت شده و گونه‌های کمیاب است، به‌طوری‌که در حال حاضر بیش از ۱۹درصد از پرندگان و ۴۶درصد از پستانداران حمایت شده کشور در این استان زندگی می‌کنند که برخی از آن‌ها در سطح جهان حائز اهمیت هستند. در حال حاضر مهم‌ترین پارک ملی نیمه جنوبی کشور به نام پارک ملی خبر در استان کرمان قرار دارد.

	!نام منطقه	شهرستان	رده حفاظتی زیست‌محیطی
۱	خبر	بافت	پارک ملی
۲	روچون	بافت	پناهگاه حیات وحش
۳	مهروئیه	کهنوج	پناهگاه حیات وحش
۴	انجرک	بافت	منطقه حفاظت شده
۵	شهرستان شهربابک	دهج	منطقه حفاظت شده
۶	بیدوئیه	بردسیر	منطقه حفاظت شده
۷	منطقه شهربابک	شهربابک	منطقه شکارممنوع
۸	گودغول	سیرجان	منطقه شکارممنوع
۹	کوه نو درهنگ	رفسنجان	منطقه شکار ممنوع
۱۰	دهبکری	بم	منطقه شکارممنوع
۱۱	پاریز	سیرجان	منطقه شکارممنوع
۱۲	اسکر	رابر	منطقه شکارممنوع
۱۳	دربند	راور	منطقهٔ شکار ممنوع

برخی آبگرم‌ها و چشمه‌های آب معدنی و تالاب‌ها

همه ساله در فصول سرد دریاچه‌هایی که در پشت سدهای استان تشکیل شده‌اند میزبان گونه‌های مهاجر و بومی زیادی در سطح استان هستند، از مهمترین این زیستگاه‌ها دریاچه شد شکرآب واقع در پارک ملی خبر و دریاچه سد بافت شهرستان بافت است که در فصول مختلف استراحتگاه انواع پرندگان همچون سبز قبا، حواصیل خاکستری، فالاروپ، چوب پا، سنقر، دم جنبانک زرد، لک لک، چنگر، انواع مرغابی، آبچلیک، کاکایی، قره غاز، بوتیمار و… است که نشان از اهمیت این زیستگاه‌های امن می‌دهد. چشمه‌های آب معدنی آرتزین چمن جیرفت و چشمه سارهای ساردوئیه جیرفت و اختیارآباد کرمان، چشمه حسین‌آباد راین، چشمه سرمور فیض آبادراور، حوض نو کرمان، چشمه بوجان سیرجان، چشمه قلعه عسکر کرمان، آب معدنی قاسم‌آباد رفسنجان، سولو و ده شیخ بافت، آبگرم قلعه عسکر بردسیر، چشمه ته خاتون کرمان، چشمه‌های معدنی یاس چمن بافت چشمه معدنی غرغرهراین، چشمه ابارق بم، چشمه معدنی پاچنار کرمان، آوران رفسنجان، چشمه آب معدنی حسین‌آباد رفسنجان، گلی آونگ سیرجان، باب تنگل زرند چشمه‌های آب معدنی گور جیرفت و چشمه شیخ پرنده بافت، چشمه طرنگ و پدیده منحصر بفرد قنات معدنی گرگیشان بافت این چشمه‌ها از خواص معدنی برخوردارند در درمان بیماری‌های لنفاتیک و غددی و پوستی و بیماری‌های عصبی و زنان مؤثر است. همچنین به علت دارا بودن منیزیم و سولفات کلسیم اثرات صفراآور و مدر را نیز داراست.

درختان کهنسال

سرو ۲۵۰۰ ساله در دهبکری بم (کهنسال‌ترین درخت استان کرمان)، سروهای۳۰۰۰ساله طرز راور، چنار مسجدجامع راین، چنار مسجد جامع فیض آبادراور، درخت چنار کهنسال ترنگ و چنار کهنسال بزنجان بافت، پسته کهنسال اودرج رفسنجان، گردو کهنسال گوغر بافت، سرو کهنسال امامزاده احمد سیرجان

آبشارها

آبشار راین (راین کرمان)، آبشار کوهپایه (کرمان)، آبشارهای خوشکار (بافت)، آبشار فیض آباد (راور)، آبشار رودفرق جیرفت، آبشار سرندکوهجیرفت، آبشار بنگان، آبشار دلفارد (جیرفت)، آبشار دره ده والی ساردوئیه جیرفت، آبشار طرنگ بافت، آبشار عشق آباد هنزا رابر

	!نام آبشار	شهرستان	ارتفاع به متر
۱	سرند کوه	جیرفت	۱۷۷
۲	بنگان	بافت	۱۵
۳	دلفارد	جیرفت
۴	طرنگ	بافت
۵	خوشکار	بافت
۶	راین	راین
۷	رودفرق	جیرفت
۸	دوساری	جیرفت
۹	دهبکری	بم
.۱	عشق آّباد هنزا	رابر
۱۱	آبسر	رابر
۱۲	گلم دختر کش	جیرفت
۱۳	گسمون	سیرجان
۱۴	فیض آباد	راور
۱۵	مکی	راور

!۱۶ |ده والی ساردوئیه||جیرفت|| |-

قابلیت‌ها و ظرفیت‌های گذشته و حال

ارگ تاریخی بم

در برخی از سندهای تاریخی جغرافیایی این منطقه، کرمان، کارمانیا و کرمانی ذکر شده‌است. درقرن ۲۰ قالی بافی، صنعت عمده این کرمان را تشکیل می‌داده‌است. این صنعت به تدریج از شهر به روستاهای اطراف مانند ماهان، جوپار و چترود کشیده شد. امروزه شهر کرمان (مرکز استان کرمان) به دلیل وجود معادن و کشاورزی توسعه چشمگیری یافته‌است. تا جاییکه با افزایش میزان شهرنشینی، هم‌اکنون به یکی از کلان‌شهرهای ایران مبدل شده و رفته رفته حق طبیعی خویش را بازیافته‌است و با سرعتی چشمگیر روند رو به پیشرفت را همچنان ادامه می‌دهد.

آناناسها و مرکبات و گلخانه‌های توت فرنگی جیرفت و باغ‌های پسته رفسنجان، نخلستان‌های بم، باغ‌های گردوی بافت، گوغر و رابر، همه از کشتگاه‌های بزرگ ایرانند. مس سرچشمه، کرومیت اسفندقه جیرفت، مس میدوک و خاتون آباد شهربابک، فروکروم بافت، مناطق آزاد سیرجان و بم و شهر کرمان هم از مناطق صنعتی این استان هستند. استان کرمان مهمترین تولیدکننده مس در کشور است. جیرفت را بخاطر آب و هوای گرمسیری و آب فراوانش، هندوستان ایران و ارزوئیه را کالیفرنیای ایران نامیده‌اند. بافت را به دلیل ارتفاع زیاد آن از سطح دریا (سومین شهر مرتفع ایران) بام کویر ایران و سیبری جنوب می‌گویند. رابر را به دلیل آب و هوای خوش و مناظر طبیعی رامسر جنوب و بردسیر را مروارید کویر گفته‌اند. باستان شناسان ایران و جهان استان کرمان را به سبب دارا بودن آثار تاریخی ماقبل میلاد و بسیار تاریخی (که در برخی موارد قدیمی‌ترین آثار جهان محسوب می‌شوند) از جمله تمدن هلیل رود جیرفت، تپه یحیی بافت، تپه‌های بیدران بم و تل ابلیس و دژهای ساسانی کرمان گهواره تمدن نامیده‌اند. به دلیل تنوع زمین‌شناسی و فراوانی معدن، این استان را بهشت زمین شناسان و معدن کاران نیز گفته‌اند.

کتابخانه‌ها

در استان کرمان ۱۳۲ باب کتابخانه عمومی، بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار جلد کتاب و ۱۳۰ هزار عضو فعال کتابخانه‌های عمومی وجود دارد و به‌طور میانگین به ازای هر ۲۰ هزار و ۳۷۹ نفر یک باب کتابخانه عمومی در استان وجود دارد.

علم و مراکز دانشگاهی و حوزوی مهم

دانشگاه شهیدباهنر کرمان

دانشگاه ولی عصررفسنجان

استان کرمان استانی دانشگاهی است. دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی زیادی در شهرهای مختلف استان کرمان وجود دارد. در حال حاضر بیش از ۱۱۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی وابسته به وزارت علوم در استان فعالیت دارند. از جمله به‌طور خاص می‌توان به دانشگاه‌های زیر اشاره کرد:

برخی حوزه‌های علمیه خواهران و برادران

کرمان از گذشته مهد پرورش عالمان و انسان‌های وارسته و دانشمندی بوده‌است و حوزه‌های علمیه کرمان جزو مراکز علمی دینی معتبر کشورمان محسوب می‌شوند. حوزه علمیه کهنوج (بزرگترین و مجهزترین حوزه علمیه در استان)

• حوزه علمیه فاطمیه
• حوزه علمیه حضرت زینب
• حوزه علمیه صالحیه
• حوزه علمیه فخریه راور (یکی از زیباترین حوزه‌های استان ویژه برادران)
• حوزه علیمه الزهراء (س) جیرفت
• حوزه علمیه برادران جیرفت

برخی دانشگاه‌ها

• دانشگاه علوم پزشکی کرمان: دانشگاه تیپ یک و از قطب‌های پزشکی ایران
• دانشگاه شهیدباهنر کرمان: از دانشگاه‌های مهم کشور
• دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی کرمان
• مرکز بین‌المللی علوم و فناوری پیشرفته کرمان
• دانشگاه پیام نور واحد کرمان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان
• دانشکده فنی شهید چمران کرمان
• دانشگاه ولی عصر رفسنجان
• دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات سیرجان
• دانشگاه پیام نور واحد سیرجان
• دانشگاه بین‌المللی منطقه ویژه اقتصادی گمرک سیرجان
• دانشگاه صنعتی سیرجان
• دانشکده پزشکی سیرجان
• دانشکده مدیریت واقتصاد بافت
• دانشگاه پیام نور واحد بافت
• دانشگاه بین‌المللی علوم پزشکی بم
• دانشگاه علوم پزشکی بم
• دانشگاه بم
• دانشگاه علوم بهزیستی بم
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم
• دانشگاه پیام نور مرکز بم
• دانشکده فنی و مهندسی بم
• دانشگاه جامع علمی کاربردی بم
• دانشگاه آزاد واحد بردسیر
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کهنوج
• دانشگاه پیام نور واحد کهنوج
• دانشگاه علوم پزشکی جیرفت
• دانشگاه جیرفت
• مؤسسه غیرانتفاعی جاوید جیرفت
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت
• مرکز علمی کاربردی جیرفت
• دانشگاه پیام نور واحد جیرفت
• مؤسسه غیرانتفاعی نگین جیرفت
• دانشکده فرش راور
• دانشگاه آزاد شهربابک
• دانشگاه پیام نور شهر بابک
• دانشگاه علمی کاربردی شهر بابک

و دانشگاه‌های دیگر در سایر شهرهای استان کرمان.

حمل و نقل

استان کرمان

استان کرمان به لحاظ حمل و نقل در همه ابعاد جایگاه ویژه‌ای در کشور و منطقه خاورمیانه دارد.

هوایی

در حال حاضر در استان کرمان ۵ فرودگاه وجود دارد که فرودگاه بین‌المللی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی کرمان، فرودگاه بم مرز هوایی، فرودگاه رفسنجان بین‌المللی، فرودگاه سیرجان مرز هوایی و فرودگاه جیرفت داخلی هستند.

ریلی

استان کرمان از خطوط ریلی شمال-جنوب و شرق-غرب برخوردار است. راه‌آهن کرمان باعث شده که خطوط ریلی بااستان تهران، استان اصفهان، هرمزگان، خراسان، استان یزد، سیستان و بلوچستان به هم مرتبط شوند و نقش مهمی در شبکه ریلی کشور ایفا کند. راه‌آهن کرمان -بم و بم-زاهدان نیز در سال۸۹افتتاح شد.

جاده‌ای

استان کرمان راه ارتباطی ترانزیت کشور، تهران بندرعباس را به واسطه شهرستان سیرجان و همچنین شهربابک وانار مرتبط می‌کند این مسافت ۱۳۰۰ کیلومتری در حوزه استحفاظی استان کرمان۳۲۰ کیلومتر می‌باشد که تمامی ان به جز ۶۰ کیلومتر از اتوبان تشکیل شده‌است. همچنین راه ارتباطی تهران به کرمان ۱۱۰۰ کیلومتر می‌باشد که کاملاً از اتوبان تشکیل شده‌است. احداث اتوبان گردشگری کرمان_بافت_بندرعباس به مسافت تقریبی ۳۶۰ کیلومتر از جمله طرحهای ملی بوده که در سالهای آتی به انجام خواهد رسید.

اقتصاد

صنایع و معادن

صنایع استان کرمان به دو دسته صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شوند. صنایع دستی شامل شال، پته و ترمه‌است که به غیر از پته دوزی باقی از رونق سابق برخوردار نیستند. صنایع دستی کارگاهی چون: قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و خورجین بافی از صنایع رایج این استان به‌شمار می‌رود. صنایع ماشینی استان به سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند که از این صنایع می‌توان سیمان، خانه سازی، مواد غذایی و لبنیات، نوشابه سازی، قند، زغال سنگ و مس که معروفیت جهانی دارد را نام برد. معادن استان در تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش ارزنده‌ای بر عهده دارند. معادن سرشار آهن در سیرجان، زغال سنگ، مس و دیگر فلزات چرخ‌های صنعت استان و کشور را به گردش درمی‌آورند. معادن زغال سنگ قسمتی از نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را تأمین می‌کنند. منابع مس سرچشمه رفسنجان که به گواهی کارشناسان از غنی‌ترین و خالص‌ترین معادن مس درجهان به‌شمار می‌رود، از مشخصه‌های ویژه اقتصادی استان کرمان محسوب می‌شود. معادن مس میدوک شهربابک معادن کرومیت بافت جیرفت و کهنوج نیز از مهمترین معادن کرومیت ایران به‌شمار می‌روند و معدن تیتانیوم کهنوج تنها معدن از این فلز در ایران می‌باشد. معادن فاریاب در شهرستان منوجان نیز از اهمیت بالایی برخوردارند.

مجتمع سنگ آهن گل گهر سیرجان

یکی از بزرگترین و مهمترین صنایع استان می‌باشد. این مجتمع۵۰درصد نیاز فولاد مبارکه اصفهان و فولاد خوزستان را تأمین می‌کند. در کل مجموعه گل گهر یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن ذخیره آهنین دارد. معادن شماره ۲-۳-۴این مجتمع نیز ذخایر قابل توجهی دارند که آنچه پیش‌بینی می‌شود ۵۰میلیون تن در معدن شماره دو، ۶۴۰میلون تن در معدن شماره ۳ و ۸۸میلیون تن در معدن شماره چهار وجود دارد که سطح برداشت متفاوتی دارند. وسعت معدن شماره یک را ۱٫۵ در۳٫۵کیلومتراست. وسعت کل مجموعه گل گهر ۷۰۰هکتار است و معدن شماره یک که متعلق به گل گهر است از قسمت شرق تا هزار متر قابل توسعه‌است.

تجاری

استان کرمان

منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید بم

منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، با هدف ایجاد و توسعه زمینه‌های لازم برای فعالیت‌های کارامد صنعتی، جذب فناوری‌های نوین و افزایش زمینه‌های اشتغال از طریق جلب و هدایت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در دهه فجر سال ۱۳۷۶، تأسیس و رسماً کار خود را آغاز کرد. مساحت این منطقه بالغ بر ۱۱۰۰هکتار است که در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق شهر بم واقع شده‌است. زیر ساختها و امکانات پشتیبانی مورد نیاز از قبیل احداث ترمینال اختصاصی در فرودگاه بم، تأسیس ترمینال مسافری و باربری، راه‌آهن و انبارهای مجهز کالا، خودرو سازی، گمرک، تأمین آب، برق و مخابرات، ساخت هتلها، امکانات ورزشی، تفریحی، آموزشی و سایر تسهیلات بوده‌است که علاوه بر فراهم آمدن زمینه‌های لازم برای توسعه پیش از پیش سرمایه‌گذاری‌های صنعتی، امید می‌رود تا این منطقه با توجه به پتانسیل‌های لازم در آینده‌ای نزدیک به یکی از قطب‌های توریستی و تفریحی کشور نیز تبدیل شود.

منطقه ویژه اقتصادی سیرجان

از نظر اقتصادی منطقه ویژه اقتصادی سیرجان اهمیت استان کرمان را افزایش داده‌است. این منطقه ویژه صرف نظر از تأثیراتی که در توسعه اقتصادی کل استان داشته، از دیدگاه توسعه جهانگردی نیز اهمیت زیادی دارد. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال کالا به کشورهای خاور ایران و هم چنین اروپا و خلیج فارس بوده و مسیر رفت و برگشت کلیه کالاها از بندر شهید رجایی به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه است. در واقع این شهر محل اتصال کلیه محورهای ترانزیتی و حمل و نقل کالا از جنوب به شمال، خاور و باختر ایران و سایر کشورهای شمالی، خاوری و باختری اروپا و خلیج فارس است. راه ترانزیت اصلی زمینی (جاده‌ای و ریلی) از طریق بندر شهید رجایی به سایر استان‌های کشور، از مسیر این شهرستان و منطقه ویژه اقتصادی عبور می‌کند. این منطقه به عنوان یک قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت‌های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان کرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز کرده‌است و در آینده نیز بر اهمیت این جایگاه اقتصادی افزوده خواهد شد.

منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان

در چهارده کیلومتری رفسنجان قرار دارد و در دست ساخت است.

ظرفیت‌ها

امروزه با توسعه همه‌جانبه و سرمایه‌گذاری‌های عمرانی و اقتصادی و به خصوص ایجاد منطقه ویژه اقتصادی سیرجان، ارگ جدیدبم و بزودی راه‌آهن بافت و پیوستن خط راه‌آهن سراسری کشور و امتداد آن تا آب‌های خلیج فارس و تأسیس فرودگاه جدید رفسنجان و ده‌ها پروژه دیگر، سیمای استان کاملاً دگرگون شده و به یکی از استان‌های مهم و تأثیرگذار کشور تبدیل شده‌است. معادن سرشار آهن، زغال‌سنگ، مس و دیگر فلزات این استان چرخ‌های صنعت کشور را به گردش درمی‌آورد.

همزمان با آغاز ساخت یکی از بزرگترین کارخانه‌های فولاد در شهر بافت، عملیات مطالعاتی ساخت راه‌آهن سیرجان بافت آغاز شده و همچنین با وصل راه‌آهن سیرجان بافت به کرمان سیرجان بیش از پیش از موقعیت صنعتی و اقتصادی برخوردار خواهد شد. همچنین با وصل خط راه‌آهن سیرجان بهشیراز، به بهمراه کرمان چهار راه بزرگ ترانزیتی ریلی خواهند شد که علاوه بر رشد صنعتی قابل توجه اشتغال زایی بی نظیری خواهد داشت یک پنجم باغ‌های کشور در این استان قرار دارد و نقش اساسی در تأمین محصولات زراعی و خودکفایی در تولید گندم در سال ۸۸ داشته‌است. این استان پهناور پس از خوزستان، زرخیزترین استان کشور محسوب شده و سهم بالایی در تولید ناخالص ملی داشته‌است. هم‌اکنون در سند توسعه این استان رسیدن به عنوان سومین استا توسعه یافته کشور پس از تهران و اصفهان، برنامه‌های قابل توجهی در حال اجراست که در صورت تأمین منابع مالی مناسب تا سال ۱۳۹۵ محقق خواهد شد.

کشاورزی

استان کرمان، بزرگ‌ترین تولیدکننده پسته است.

شهرستانهای انار، سیرجان، رفسنجان، زرند و راور از بزرگترین مراکز تولید پسته در جهان می‌باشند. پسته اکبری که مرغوب‌ترین پسته و بسیار بازار پسند می‌باشد محصول شهرستان انار است. یکی از مرغوب‌ترین خرمای ایران شهرستان بم می‌باشد. بزرگترین سطح زیر کشت گردوی کشور در شهرستان بافت قرار دارد که از نظر تولید این شهرستان مقام دوم کشوری را داراست، زیره سیاه بافت که در ارتفاعات کوه شاه و پارک ملی خبر می‌روید معطرترین و ارزشمندترین زیره کرمان است. هم چنین زیره مرغوب از ارتفاعات جوپار، سیرچ و راین نیز برداشت می‌شود. شهرستان جیرفت نیز مهم‌ترین کانون فراوردن مرکبات در ایران است؛ که کیفیت مرکباتش بی‌نظیر است گردو، سیب درختی، عسل، زیره، گل محمدی و گلاب، مرکبات، محصولات جالیزی، پنبه و ذرت، زعفران و گیاهان دارویی از قبیل به لیمو، گاوزبان از سایر محصولات کشاورزی مهم استان کرمان می‌باشد. بیش از یک چهارم کل باغ‌های کشور در استان کرمان قرار دارد.

مجتمع کشاورزی ساسان مهیمی از مکان‌های دیدنی جیرفت و عنبرآباد می‌باشد

گردشگری

باغ تاریخی شاهزاده، کرمان

پرونده:Badgir.chopoghi.jpg

بادگیر چپقی (از بناهای تاریخی سیرجان)

بازارها

• بازارهای شرقی و غربی
• بازار میدان ارگ
• چهار سوق گنجعلی خان
• بازار اختیاری
• بازار سرداری
• بازار عطاری
• بازار مظفری
• بازار زرگری

جاذبه‌های گردشگری

کاروانسراها

• کاروانسرای وکیل
• کاروانسرای زرتشتیان (بم)
• کاروانسرای علینقی خان
• کاروانسرای سهرج (راور)
• کاروانسرای آب بید (راور)
• کاروانسرای چاه کوران (راور)
• کاروانسرای چهل پایه (یکی از سالم‌ترین کاروانسراهای ایران)(راور)
• تیمچه حاج آقا عبدالله
• تیمچه کوزه‌گرها
• سرای گلشن
• سرای جر
• کاروانسرا هنود (هندی‌ها).

یخدان‌ها

• یخچال زریسف
• یخدان مؤیدی
• یخدان جو مؤیدی
• یخدان لنگر
• یخدان عباس‌آباد حاجی
• یخدان راور
• یخدان انار
• یخدان‌های دوقلو (سیرجان)

مساجد

• مسجد جامع ملک (امام)
• مسجد جامع مظفری
• مسجد گنجعلیخان
• مسجد چهلستون
• مسجد رسول (ص) بم (تاریخ ساخت هم‌زمان با ورود اسلام به ایران در صدر اسلام. این مسجد در زلزله بم تخریب شد)

آب انبارها

• آب انبار علی مردان خان
• آب انبار حاج آقا علی
• آب انبار ابراهیم خانی

آرامگاه‌ها

گنبد جبلیه، موزه سنگ کرمان

آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی، بقعه بشر بن حارث معروف به بشر حافی واقع در شهرستان انار خواجه خضر، مقبرهٔ اتابک بر غوچ (بزقش) مقبره میر حیدر، آرامگاه شاه فیروز، آرامگاه سید احمد طرنگ، آرامگاه آخوند، آرامگاه میر زبیر، مزار شیخ علی بابا، آرامگاه شاهزاده حسین جوپار، زیارتگاهی واقع در غار ایوب دهج

موزه‌ها

موزه هنرهای معاصر صنعتی

استان کرمان استان موزه هاست. موزه بزرگ هنرهای معاصر صنعتی کرمان ، موزه آستانه شاه نعمت‌الله ولی ، تنها موزه مردم‌شناسی زرتشتیان جهان ، موزه ضرابخانه سکه ، موزه مردم‌شناسی کرمان ، موزه باغ تاریخی ماهان، موزه شهید باهنر (روحانیت) ، موزه سنگ در گنبد تاریخی جبلیه ، موزه ارگ قدیم بم ، موزه آب بافت (درحال احداث)، موزه حمام قدیمی قریشی رفسنجان (مردم‌شناسی) ، باغ موزه دفاع مقدس کرمان ، موزه ریاست جمهوری در رفسنجان موزه باستان‌شناسی در شهداد، موزه باستانی جیرفت ، موزه و نمایشگاه یخدان قدیمی، باغ موزه هرندی (موزه ساز کرمان) موزه سیرجان موزه مسجد جامع کرمان، موزه مطبوعات کرمان

کلمپهٔ گردویی

کماج سهن

بادیه مسی کار مسگران کرمانی متعلق به دوران قاجاریه با نقش و خط. عکس: علی اکبر عبدالرشیدی

صنایع دستی کرمان

صنایع دستی کرمان آوازه جهانی دارند و عبارتند از پته دوزی، مسگری، فرش و قالی کرمان، انبر و چاقو راینی، منسوجات دستباف مانند ترمه، شال بافی، گلیم شیریکی پیچ که این نوع گلیم ثبت درمیراث جهانی یونسکو شده‌است.

• شال کرمان در گذشته ارزش بسیار داشته‌است به گونه‌ای که در خانه‌های ایرانی آن را به عنوان کالای سرمایه‌ای نگاه داری می‌کرده‌اند و به گاه تنگدستی آن را گرو می‌گذاشتند. شاهان قاجار به جهت پاداش یک طاقه شال کرمان هدیه می‌دادند. ارزش شال کرمان به حدی بوده که قطعات کوچک آن را می‌کشیده و می‌فروختند. در دوره صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر از تولید آن حمایت زیادی شده به گونه‌ای که نوعی شال کرمان به به شال امیری معروف می‌شود.
• فرش کرمان

فرش کرمان

سوغات کرمان

زیره، پسته، گردو، عطر و عرقیات بافت و بردسیر، گردوی بافت و نواحی سردسیر، گلاب بردسیر، خرما و مرکبات در نواحی گرمسیر، حنا، داروهای گیاهی، شیرینی‌های خاصی مثل کلمپه، کماج سهن، حلوا، خرما، حاجی بادام و حاج پسته و مسقطی سیرجان و قاووت یا قوتو.

برخی از مشاهیر استان کرمان

• ابوعبدالله محمد بن عیسی ماهانی (ریاضی‌دان و منجم قرن سوم ه‍. ق)
• ابوحامد کرمانی (مورخ، شاعر، فیلسوف و پزشک قرن ششم ه‍. ق)
• زرتشت بهرام پژدو (شاعر قرن هفتم ه‍. ق)
• خواجوی کرمانی (شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم ه‍. ق)
• عماد فقیه کرمانی (عارف و شاعر قرن هشتم ه‍. ق)
• شاه نعمت‌الله ولی (صوفی و شاعر بزرگ قرن نهم ه‍. ق)
• مشتاق علی شاه، میرزا محمد تربتی (صوفی بزرگ قرن دوازدهم ه‍. ق)
• افسر کرمانی (شاعر و خوشنویس قرن سیزدهم ه‍. ق)
• پیغمبر دزدان (شاعر و طنزپرداز دوره قاجاریه)
• احمد زیدآبادی (روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر سیاسی اصلاح‌طلب)
• میرزا رضا کرمانی (آزادیخواه بزرگ دوره قاجاریه)
• ناظم الاسلام کرمانی (نویسنده و روزنامه‌نگار و فعال سیاسی دوره قاجاریه)
• مجدالاسلام (روزنامه‌نگار، سیاستمدار، نویسنده، شاعر و چهره سرشناس علم و ادب)
• میرزا آقا خان کرمانی (نویسنده و فعال سیاسی دوره قاجاریه)
• شیخ احمد روحی (نویسنده و فعال سیاسی دوره قاجاریه)
• حسین کوهی کرمانی (ادیب، محقق، روزنامه‌نگار و شاعر)
• حسن شاهرخی (نقاش و طراح فرش بزرگ دوره قاجاریه)
• جواد نوربخش (صوفی، روانپزشک، نویسنده و شاعر بزرگ معاصر)
• محمدجواد حجتی کرمانی (اولین امام جمعهٔ کرمان، عالم، نویسنده و فعال سیاسی معاصر و منادی وحدت ملی)
• کیخسرو شاهرخ (نماینده اسبق مجلس و رئیس اسبق انجمن زرتشتیان ایران)
• ابوالقاسم هرندی (تاجر معاصر)
• احمد یزدان پناه دیلمقانی (کارآفرین و خیّر معاصر)
• صدیقه سامی نژاد (اولین بازیگر زن سینمای ایران)
• احمد بهمنیار (ادیب و نویسنده بزرگ معاصر)
• ناظم‌الاطبا (پزشک بزرگ معاصر)
• سعید نفیسی (مورخ، مترجم، نویسنده و شاعر بزرگ معاصر)
• سعیدی سیرجانی (نویسنده معاصر)
• علی اکبر صنعتی زاده (خیّر معاصر)
• علی اکبر صنعتی (نقاش و مجسمه‌ساز معاصر)
• عبدالحسین صنعتی زاده (نویسنده معاصر و پدر رمان تاریخی ایران)
• همایون صنعتی زاده (کارآفرین، نویسنده و مترجم معاصر)
• پرویز شهریاری (ریاضی‌دان، نویسنده و فعال سیاسی معاصر)
• اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس اسبق مجلس، رئیس‌جمهور اسبق، رئیس اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران)
• محمدجواد باهنر (چهارمین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران)
• محمدرضا باهنر (سیاستمدار و نماینده مجلس)
• حسین حسنی سعدی (جانشین فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء)
• قاسم سلیمانی (فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)
• محمدعلی موحدی کرمانی (فعال سیاسی و عضو مجلس خبرگان رهبری)
• محمد مهدی زاهدی (ریاضی‌دان، وزیر علوم سابق و سفیر فعلی ایران در مالزی)
• مجید نامجو (وزیر اسبق نیرو جمهوری اسلامی ایران)
• سید محمد حسینی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران)
• احمد مدنی (فعال سیاسی و وزیر دفاع در کابینه مهندس بازرگان)
• سعید رجائی خراسانی (نماینده اسبق ایران در سازمان ملل متحد)
• مهناز افخمی (فعال حقوق زنان، دومین وزیر زن در ایران، وزیر مشاور در امور زنان از ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷)
• مظفر بقایی (فعال سیاسی معاصر، نماینده مجلس شورای ملی، از مؤسسان جبهه ملی ایران و حزب زحمت‌کشان ملت ایران)
• علیرضا جهانشاهی (فعال سیاسی معاصر)
• علی‌اکبر سعیدی سیرجانی (نویسنده و فعال سیاسی معاصر)
• محمد ابراهیم باستانی پاریزی (مورخ و نویسنده معاصر)
• نوشیروان کیهانی زاده (مورخ و روزنامه‌نگار)
• محمود روح الامینی (مردم‌شناس ایرانی)
• هوشنگ مرادی کرمانی (نویسنده معاصر)
• محمود شاهرخی (شاعر، ادیب و نویسنده معاصر و سراینده سرود ملی جمهوری اسلامی ایران)
• طاهره صفار زاده (شاعر و نویسنده معاصر)
• عباس ریاضی کرمانی (ریاضی‌دان و منجم معاصر)
• کیومرث منشی‌زاده (فیزیک‌دان و شاعر معاصر)
• محمد کرام الدینی (زیست‌شناس و نویسنده معاصر)
• یدالله ثمره (زبان‌شناس و نویسنده معاصر)
• محمود روح‌الامینی (مردم‌شناس معاصر)
• مهدی رجبعلی پور (ریاضی‌دان معاصر)
• خلیل خطیب رهبر (شاعر، نویسنده معاصر)
• جمشیدسروش سروشیان (نویسنده و مورخ معاصر)
• علاءالدین طباطبایی (زبان‌شناس و نویسنده معاصر)
• علی‌اکبر عبدالرشیدی (روزنامه‌نگار، خبرنگار و مترجم معاصر)
• سیما فردوسی (روان‌شناس و نویسنده معاصر)
• احمد ناظرزاده کرمانی (شاعر و نویسنده معاصر)
• فرهاد ناظرزاده کرمانی (متخصص و نویسنده هنرهای نمایشی معاصر)
• پری صابری (کارگردان تئاتر و نمایش نامه نویس معاصر)
• عبدالرضا اکبری (بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون معاصر)
• فردوس کاویانی (بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون معاصر)
• مسعود روشن‌پژوه (مجری تلویزیون)
• محمدعلی علومی (نویسنده معاصر)
• حسین شهابی (شاعر و روزنامه‌نگار معاصر)
• رضا زنگی آبادی (نویسنده معاصر)
• بلقیس سلیمانی (نویسنده کودک ونوجوان معاصر)
• ارفع کرمانی (شاعر معاصر. وفات یافته)
• علی اطهری کرمانی (شاعر معاصر. وفات یافته)
• حمید حاجی زاده (شاعر معاصر)
• احمدرضا احمدی (شاعر معاصر)
• منوچهر نیستانی (شاعر معاصر. وفات یافته)
• فاطمه جهانگرد (شاعر معاصر. وفات یافته)
• توران شهریاری (شاعر معاصر)
• عبدالله دهش (شاعر معاصر. وفات یافته)
• روح‌الله خالقی (موسیقی‌دان بزرگ معاصر و سازنده آهنگ ای ایران)
• حسن ناهید (موسیقی‌دان و نوازنده نی)
• ایرج بسطامی (خواننده بزرگ معاصر)
• داریوش رفیعی (خواننده نامی معاصر)
• کوروس سرهنگ زاده (خواننده معاصر)
• پیمان سلطانی (موسیقی دان معاصر)
• غلامحسين خان مهيمي (مرد كشاورزي ايران)
• عادل فردوسی‌پور (تهیه‌کننده برنامهٔ ۹۰ و گزارشگر فوتبال)
• آرش برهانی (بازیکن فوتبال تیم استقلال تهران و تیم ملی ایران)
• زهرا نعمتی (قهرمان پارالمپیک

جستارهای وابسته

• فهرست آثار تاریخی کرمان
• فهرست استان‌های ایران بر پایه مساحت

پیوند به بیرون

• استانداری کرمان
• وب‌سایت شهرداری کرمان
• آثار تاریخی استان کرمان در وبگاه فرهنگ‌سرا