بانکداری در ایران

بانکداری در ایران یکی از پرسودترین مشاغل و امیدوارترین صنعت در بورس ایران برای کسب سود است. بانک از جمله صنعت‌های پرپتانسیل کشور ایران است که اخبار مقطعی و شایعه‌های بازار کمتر بر روی آن تأثیر می‌گذارد. ممکن است گاهی افت محدودی در ارزش‌های این سهام مشاهده شود اما کلاً در اغلب اوقات سودآور است. بانک‌ها در ایران تأثیرپذیری بسیار محدودی از نوسانات بازار جهانی و تغییر قیمت‌ها دارند که بر مزایای سرمایه‌گذاری در آن‌ها می‌افزاید. بانکداری مهمترین صنعت در ایران است که نه تنها از هدفمندی یارانه‌ها زیان ندیده‌است، بلکه تزریق یارانه‌ها به حساب مشتریان آن‌ها نقدینگی جدیدی را در اختیارشان قرار داده‌است.

پیشینه

نوشتار اصلی: پیشینه بانکداری در ایران

مالکیت بانک‌های ایران

مالکیت بانک‌ها درایران به سه نوع دولتی، نیمه دولتی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شوند. برخی موسسات مالی و اعتباری و صندوقهای قرض الحسنه نیز در ایران فعالیت‌هایی شبیه بانکداری انجام می‌دهند. برخی از بانک‌های خارجی نیز در ایران دارای شعبه می‌باشند.

محل سرمایه‌گذاری بانک‌ها

سرمایه‌های بانک‌ها در ایران بیشتر در بخش خدمات و بازرگانی سرمایه‌گذاری می‌شود. دلیل آن سود بیشتر سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها نسبت به تولید می‌باشد. طبق برخی آمارها، بنظر می‌رسد پولی را که مردم به شکل سپرده در این بانک‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، در پروژه‌های تجاری بزرگ و لوکس سرمایه‌گذاری می‌شود. بانک‌ها به شکل کلی و بانک‌های خصوصی به شکل ویژه تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در تولید و پروژه‌هایی که بازگشت سرمایه مطمئنی ندارند، از خود نشان نمی‌دهند.

قرض‌الحسنه

قرض‌الحسنه یکی از نهادهای مالی اسلامی است. در نظام مالی اسلامی از این ابزار برای تأمین مالی افرادی استفاده می‌شود که نه آن قدر ناتوانند که مستحق پرداخت‌های جبرانی شوند و نه آنقدر توانایی مالی دارند که بتوانند در جهت ارتقای سطح زندگی خود فعالیت نمایند. بخش مهمی از منابع قرض الحسنه بانک‌ها به مصرف وام رفع احتیاج کارکنان خود آن بانک‌ها می‌رسد؛ و اکثر بانک‌ها از دادن پاسخ به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این زمینه امتناع نموده‌اند. در تنها بانکی که حاضر شد این اطلاعات را بدهد حدود نیمی از کل وام‌های قرض الحسنه اعطایی به کارمندان آن بانک تخصیص داده شده بود.

سپرده‌گذاری

با توجه به نرخ تورم موجود در ایران، سود سپرده سیستم بانکی نمی‌تواند ارزش پول سپرده‌گذاران را حفظ نماید؛ بنابراین نه تنها سودی را عاید سپرده‌گذاران نمی‌کند، حتی سپر تورمی مناسبی نیز برای سپرده‌گذاران فراهم نمی‌سازد.

میزان فساد در بانک‌ها

برخی معتقدند، فساد موجود در نظام بانکی ایران یکی از راه‌های اصلی تبدیل شدن سرمایه داران ایرانی به مفسدان اقتصادی است. و این فساد از انحراف سراسری موجود در نظام بانکی ایران نشات می‌گیرد و عدم نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط در حسن اجرای قوانین نیز یکی از دلایل فساد در این سیستم می‌باشد؛ و تنقیح نشدن قوانین پولی و بانکی و خصوصاً عدم هماهنگی بین قانون بانکداری بدون ربا و قوانین پولی و بانکی نیز می‌تواند از دلایل اصلی فساد در سیستم بانکی کشور ایران باشد.

ربا در بانک‌های ایران

چون در فقه اسلامی دریافت ربا و پول اضافی از وام‌گیرنده حرام است، اعطای تسهیلات بانکی در ایران در قالب عقود اسلامی صورت می‌گیرد؛ ولی نظام بانکداری در ایران بیش از آنکه به فکر حذف ربا و انجام بانک‌داری بر اساس اصول اسلامی باشد، به فکر اجرای عملیات مبتنی بر قانون و حفظ ظاهر معاملات در قالب معاملات اسلامی است، فارغ از ماهیت و نیت که مهم‌ترین اصل در همه اعمال از دیدگاه اسلام است. آنچه نصیب سیستم بانکداری ایران شده، بوروکراسی بیشتر برای حفظ ظواهر شرعی است. در حالیکه هم‌اکنون در اغلب سیستم‌های بانکی پیشرفته دنیا، مراودات سپرده گذاران با بانک‌ها بر مبنای ربا نیست.

کشور ایران جزو معدود کشورهای مدعی نظام بانکداری کاملاً اسلامی است و نظامهای بانکداری متعارف جهان، در بازار آن جایگاهی ندارند. اما این موضوع نتوانسته بانکداری ایران را در سطح جهانی مطرح سازد. اغلب دیده می‌شود که پیشگامان بانکداری اسلامی، بانک‌های غیر ایرانی و حتی بانک‌های غیر اسلامی هستند.

واکنش فقها به نظام بانکی کشور

• جوادی آملی: دشمن درونی ما غده سرطانی رباست /خداوند صریحاً در قرآن فرمود گزینه نظامی من در مقابل ربا روی میز است
• مکارم‌شیرازی: بانک‌ها گوششان بدهکار بانکداری اسلامی نیست/هرچه می‌خواهیم بانکداری را اسلامی کنیم باز هم غربی است
• حائری‌شیرازی: فعالیت بانک‌ها ربوی است/دلار «پولِ زور» است
• علوی گرگانی: قراردادهای بانکی نباید حرام باشند
• سبحانی: وظیفه بانک، تجارت است یا امانت‌داری؟ / صرف تجارت با پول مردم ربا را برنمی‌دارد

فهرست بانک‌ها در ایران

در کشور ایران بانک‌های دولتی و نیمه دولتی و خصوصی تحت نظارت و مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند که به شرح زیر است:

بانک‌های دولتی

بانک‌های تجاری دولتی

• بانک ملی ایران
• بانک سپه
• پست بانک ایران

بانک‌های تجاری نیمه دولتی

• بانک تجارت
• بانک ملت
• بانک صادرات ایران

بانک‌های تخصصی دولتی

• بانک توسعه صادرات ایران
• بانک صنعت و معدن
• بانک کشاورزی
• بانک مسکن
• بانک توسعه تعاون

بانک‌های تخصصی نیمه دولتی

• ۱۲-بانک رفاه کارگران

بانک‌های غیردولتی تجاری (خصوصی)

پس از انقلاب ۵۷ تمامی بانک‌های خصوصی در ایران بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، دولتی اعلام شدند، اما رفته رفته تأسیس مؤسسه‌های مالی و اعتباری از سال ۱۳۷۶ زمینه‌ساز تأسیس بانک‌های خصوصی شد. نهایتاً بانک مرکزی در اسفند ۱۳۷۷ موافقت خود را با تأسیس بانک‌های خصوصی اعلام کرد.

• بانک اقتصاد نوین
• بانک پارسیان
• بانک کارآفرین
• بانک سامان
• بانک پاسارگاد
• بانک سرمایه
• بانک سینا
• بانک شهر
• بانک گردشگری
• بانک ایران زمین
• بانک قوامین
• بانک خاورمیانه
• بانک آینده
• بانک دی
• بانک انصار
• بانک حکمت ایرانیان

بانک‌های خصوصی متقاضی دریافت مجوز

• بانک مهر اقتصاد

بانک‌های قرض‌الحسنه

• بانک قرض‌الحسنه مهر ایران
• بانک قرض‌الحسنه رسالت

مؤسسات اعتباری غیربانکی

• مؤسسه اعتباری توسعه
• مؤسسه اعتباری کوثر
• مؤسسه اعتباری ملل
• مؤسسه اعتباری نور
• مؤسسه اعتباری کاسپین

بانک‌های مشترک ایرانی-خارجی

• بانک مشترک ایران و ونزوئلا

شعب بانک‌های خارجی در ایران

• بانک تجارتی ایران و اروپا
• بانک تعاون اسلامی برای سرمایه‌گذاری (مصرف التعاون الاسلامی الاستثمار)
• فیوچر بانک (المستقبل)

منابع

وبگاه بانک مرکزی