لهجه فارسی خراسانی

گویش خراسانی
خراسونی khorasoni
زبان بومی در	ایران، افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، ترکمنستان
قومیت	مردم خراسانی
تبار	هندواروپایی زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی زبان های ایرانی شمال شرقی زبان فارسی گویش خراسانی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	هیچ کدام (mis)
گلاتولوگ	هیچ کدام

گویش خراسانی یکی از گویش های زبان فارسی است که برخی از مردم خراسان بدان سخن می گویند.

منظور از گویش خراسانی گویش مردمان بومی و اصیل این سرزمین است که کشور های تاجیکستان ، افغانستان ، ازبکستان ، ترکمنستان و پاکستان و همه ی بخشهای شمال شرقی ایران را در بر میگرفت نه گویش مردمانی که به این سرزمین مهاجرت کرده اند.

گویش خراسانی به طور کلی به دو گروه تقسیم می شود:

خراسانی شرقی و خراسانی غربی.

خراسانی شرقی شامل گویش کشور افغانستان و تاجکیستان میباشد.

خراسانی غربی شامل استان خراسان میشود که با خراسان شرقی تفاوت هایی دارد.

۱ - تقسیم ایوانوف از گویشهای خراسانی

ایوانوف

گویشهای خراسانی را به سه گروه اصلی تقسیم کرده است: گروه شمالی که در جوین سبزوار و نیشابور به آن تکلم می‌شود؛ گروه مرکزی که در ترشیز و گناباد رایجاست؛ و گروه جنوبی که گویشوران آن در قائن، تون و بیرجند سکونت دارند. به‌نظر او اختلاف میان این سه گروه بسیار اندک است و نمی‌توان آن‌ها را گویشهای مجزایی به حساب آورد؛ به‌علاوه، این گروهها واژه‌های بسیاری را از یکدیگر وام گرفته‌اند.

این همانندی در خور توجه را به گویش شمال‌شرقی فارسی دری نسبت می‌دهد که از قرون چهارم و پنجم به بعد زبان ادبی فارسی را شکل داده و گویشهای خراسانی کنونی از آن مشتق شده است.

۲ - تقسیم کلباسی از گویشهای خراسانی

[ویرایش]

اما کلباسی

برخلاف ایوانوف ، گویشهای منطقه خراسان را ذیل زبانهای ایرانی نو جنوب‌غربی قرار داده و گونه‌های زبانی چون سبزواری، نیشابوری، کاخکی، قائنی و بیرجندی را در زمره گویشهای منطقه خراسان آورده، ضمن آن‌که مشهدی را لهجه‌ای از زبان فارسی معیار دانسته است.

۳ - قدیم‌ترین اقوام فارسی‌زبان این ناحیه‌

[ویرایش]

براساس نظر ایوانوف

[۶]

، ساکنان روستاهای دامنه شمالی محدوده جغتای ، در ناحیه جوین، قدیم‌ترین اقوام فارسی‌زبان این ناحیه‌اند که از نواحی قدیمی قومس، ابیورد ، سرخس و بخشی از سرجام به آن‌جا نقل‌مکان کرده‌اند. علاوه بر این در نواحی سبزوار و نیشابور ، فارسی‌زبانها فقط اقلیتی کوچک را شکل می‌دهند. ایوانوف

[۷]

معتقد است که در نواحی بجستان ، بشرویه، ارشک (روستایی در جنوب بشرویه)، کاخک (بخشی در شهرستان گناباد)، و خواف، جام و تایباد جمعیت فارسی‌زبانان بسیار اندک است. او نواحی گناباد، نیم‌بلوک قائن، تون و بیرجند را از نواحی بسیار قدیم خراسان دانسته است که بیش‌تر با هرات در ارتباط بوده‌اند. به نظر وی در طول مرزهای افغانستان و همچنین در نواحی مرزی سیستان و کرمان زبان دهقانان از زبان خراسانی فاصله می‌گیرد و بیش‌تر به زبان باستانی سیستان ( سکایی ) نزدیک می‌شود، مانند زبان رایجدر نهبندان .

توصیفی که ایوانوف از توزیع جمعیت فارسی زبان خراسان ارائه داده، به حدود یک قرن پیش بازمی‌گردد و با توزیع کنونی آن تفاوتهای بسیاری دارد. امروزه این جمعیت بیش‌تر در نواحی مرکزی و جنوبی خراسان سکونت دارند.

[۸]

4 - تعدد گویشهای خراسانی

[ویرایش]

گویشهایی چون قوچانی، سبزواری، نیشابوری، اسفراینی، تربتی ( تربت حیدریه و تربت جام )، گویش خواف و گناباد در خراسان رضوی؛ گویش بیرجندی، قائنی و گویش فردوس در خراسان جنوبی؛ و اسفراینی، بجنوردی، جاجرمی و سنخواستی در خراسان شمالی، نمونه‌هایی از تعدد گویشهای خراسانی محسوب می‌شوند.