احمد محمود

احمد محمود
زادروز	۴ دی، ۱۳۱۰ اهواز، ایران
درگذشت	۱۲ مهر، ۱۳۸۱ تهران
آرامگاه	امامزاده طاهر در کرج
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	احمد اعطا
پیشه	نویسنده
سبک	رئالیسم اجتماعی
همسر	طاهره ناجی

احمد اعطا با نام ادبی احمد محمود (۴ دی ۱۳۱۰، اهواز - ۱۲ مهر ۱۳۸۱، تهران) نویسندهٔ معاصر ایرانی بود. او را پیرو مکتب رئالیسم اجتماعی می‌دانند. معروف‌ترین رمان او همسایه‌ها در زمرهٔ آثار برجستهٔ ادبیات معاصر ایران شمرده می‌شود.

تولد و جوانی

محمود در ۴ دی ۱۳۱۰ در شهر اهواز از پدر و مادری دزفولی الاصل به دنیا آمد و شاید به همین دلیل بیشتر خود را دزفولی می‌دانست. در برخی از آثارش چون همسایه‌ها و مدار صفر درجه واژه‌ها و جملاتی به گویش دزفولی به چشم می‌خورد و نیز شخصیت «نعمت» در داستان «غریبه‌ها و پسرک بومی» از کتابی به همین نام نیز از یکی از اهالی دزفول به نام نعمت علائی گرفته شده‌است که حول‌وحوش سال ۱۳۲۳ در دزفول به دست افراد ناشناسی ترور می‌شود. پدر احمد محمود در سال ۱۳۵۶ که در آن زمان احمد محمود ۴۶ ساله بود فوت کرد و مادرش در سال ۱۳۷۹ دو سال قبل از درگذشت خود احمد محمود از دنیا رفت.
در سال ۱۳۲۷ با عمه‌زاده اش ازدواج کرد و در سال ۱۳۲۹ دوره متوسطه را شبانه در دبیرستان شاهپور اهواز به پایان رساند.

سیاست، زندان و تبعید

پس از سپری کردن دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاهش، به دانشکده افسری ارتش راه یافت؛ اما ازجمله تعداد زیاد دانشجویان دانشکدهٔ افسری بود که پس از کودتای ۲۸ مردادماه سال ۱۳۳۲ بازداشت و سپس بخش‌بخش آزاد شدند؛ درحالی‌که تنها ۱۳ نفر از آنان در زندان باقی ماندند.

احمد اعطا، یکی از این دانشجویان بود، که نه توبه‌نامه‌ای امضا کرد و نه به همکاری با حکومت پهلوی تن داد. به همین دلیل مدت زیادی را در زندان به‌سر برد که گویا مشکل ریوی او که درنهایت به مرگش منجر شد، یادگار همان دوران بوده‌است.

مدتی هم در حوالی خلیج فارس، از جمله در بندر لنگه، در تبعید به سر برد والبته خودش از این دوران با عنوان: «... زمانی که گرفتار بازی سیاست شده بودم!» یاد می‌کند.

داستان‌نویسی

در سال ۱۳۳۳ نخستین داستان کوتاهش به نام صب می‌شه در مجله امید ایران منتشر شد، و در سال ۱۳۳۸ توانست اولین مجموعه داستانش به نام مول را با سرمایه شخصی به چاپ رساند. او خود می‌گوید:

بعد از انقلاب به اصرار خودم بازخرید شدم و خانه نشین شدم تا شاید به درد درمان‌ناپذیری که همه عمر با من بود - و هست - سامان بدهم. دیر بود اما چاره نبود.

جنجال جایزه بیست سال ادبیات داستانی

به‌گفته عطاءالله مهاجرانی وزیر ارشاد وقت ایران، قرار بود در جشنواره بیست سال ادبیات داستانی در ایران که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۷۶ برگزار کرد، جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران به کتاب مدار صفر درجه احمد محمود اختصاص یابد، اما به‌دلیل مخالفت سید علی خامنه‌ای رهبر ایران، این جایزه اهدا نشد! مهاجرانی می‌نویسد: «فرموده بودید جشنواره متوقف شود؛ با شما به تفصیل دربارهٔ نویسندگان صحبت کردم؛ دربارهٔ تک‌تک نویسندگان و کارشان بحث کردیم. خوشبختانه دربارهٔ ۱۹ نفر راضی شدید و پذیرفتید که جایزه بدهیم. تنها نقطهٔ مقاومت شما رمان مدار صفر درجه احمد محمود بود که از قضا به عنوان رمان برگزیدهٔ بیست سال ادبیات داستانی انتخاب شده بود و من هیچ‌گاه نگاه بهت‌زده و غم‌آلود احمد محمود را از یاد نمی‌برم... حتماً به یاد دارید فرمودید این رمان ضدجنگ است! گفتم مگر شما ضدجنگ نیستید... ؟! جنگ یک شَـرِ ناگزیر است و نه یک خیرِ لازم... !»

بیماری و مرگ

احمد محمود در اواخر عمر دچار بیماری تنگی نفس شد و این بیماری در سال ۱۳۸۰ یک بار او را به بیمارستان کشاند. در اول مهرماه ۱۳۸۱ بار دیگر حال او به وخامت گرایید و پس از انتقال به بیمارستان و بستری شدن، در روز جمعه ۱۲ مهر سال ۱۳۸۱ به دنبال یک دورهٔ بیماری ریوی در بیمارستان مهراد در تهران درگذشت و در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.

کتاب‌شناسی

مجموعه داستان‌ها

• مول (۱۳۳۸)
• دریا هنوز آرام است (۱۳۳۹)
• بیهودگی (۱۳۴۰)
• زائری زیر باران (۱۳۴۷)
• از دلتنگی (۱۳۴۸)
• پسرک بومی (۱۳۵۰)
• غریبه‌ها (۱۳۵۲)
• دیدار (۱۳۶۸)
• قصه آشنا (۱۳۷۰)
• از مسافر تا تبخال (۱۳۷۱)

رمان‌ها

• همسایه‌ها (۱۳۵۳)
• داستان یک شهر (۱۳۶۰)
• زمین سوخته (۱۳۶۱)
• مدار صفر درجه (۱۳۷۲)
• درخت انجیر معابد (۱۳۷۹)، برندهٔ دورهٔ اول جایزهٔ هوشنگ گلشیری به عنوان بهترین رمان.

ترجمه

• آدم زنده (رمان) - اثر «ممدوح‌بن عاطل ابونزال» (۱۳۷۶)

سایر نوشته‌ها

• دو فیلمنامه

جوایز

• جایزه پکا بابت «مجموعه آثار»
• جایزهٔ هوشنگ گلشیری برای درخت انجیر معابد به عنوان بهترین رمان

جستارهای وابسته

• فهرست داستان‌نویسان ایرانی

پیوند به بیرون

• نگاهی به سه‌گانه احمدمحمود؛ همسایه‌ها، داستان یک شهر و بازگشت، مهدی مرعشی
• احمد محمود، خالق رمان چند صدائی فارسی، فرج سرکوهی