هورالعظیم
هورالعظیم (به معنای تالاب بسیار بزرگ) یا هورالهویزه (به معنای تالاب هویزه) یا تالاب بزرگ هویزه بزرگترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگترین تالابهای ایران است. لاب در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در کشور عراق است. این تالاب از دیدگاه منابع جانوری و گیاهی بسیار غنی بوده که هماینک این منابع با نابودی روبهرو است.
این تالاب از آبهای اضافه رود کرخه، دویرچ و بخشی از آبهای اضافه اروندرود تشکیل شدهاست. ژرفای این هور (تالاب) کم است ولی تدریجاً در وسط آن به چند متر میرسد. سراسر هورالعظیم با نی پوشیده شده است.[۱] مساحت مشخص شده توسط اداره کل محیط زیست خوزستان به عنوان تالاب حدود ۱۱۸۰۰۰ هکتار میباشد.
هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان بین دو کشور ایران و عراق واقع شده است و دارای طول جغرافیای ۴۷ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۴۷ درجه ۱۶ دقیقه و۳۰ ثانیه طول شرقی و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه ۵۳ دقیقه تا ۴۱ درجه عرض شمالی است. این تالاب مشترکاً در شهرستانهای دشت آزادگان و هویزه استان خوزستان واقع گردیدهاست. هورالعظیم درجنوب غرب شهرستان هویزه واقع بوده و شهر رفیع (کاوه) مرکز بخش نیسان در۳ کیلومتری آن قرار دارد.
راههای دسترسی به منطقه: شامل راه آسفالته – سوسنگرد- بستان- چزابه- راه آسفالته هویزه رفیع، راه شنی، نظامی پاسگاههای طبر- شط علی و راه آسفالته اهواز- جاده سید خلف به طلائیه است.
تالاب هورالعظیم به دلیل تأمین نشدن حق آبه مورد انتظار، با کمآبی روبهرو است و تخلفات شرکت ملی نفت ایران در این منطقه نیز به تخریب گسترده زیستبوم آن منجر شده است.[۲] بیش از نیمی از بخش ایرانی این تالاب از بین رفته است.[۳]
حاشیهنشینان هور که مردمی از تبار عرب هستند تا پیش از جنگ ایران و عراق در دهها روستا و آبادی حاشیه هور با استفاده از این تالاب و نیز از آبزیان آن اقتصاد خانوادههای خویش را تأمین میکردند.
بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲، دولت صدام حسین تلاش کرد تا این تالاب را خشک کند، چون تصور میکرد گروههای مسلحی در این محل زندگی میکنند. بیشتر ساکنان این منطقه که عمدتاً شیعیان بودند، پس از خشک شدن این منطقه به شهرها، و گروهی نیز به ایران نقل مکان کردند. تا سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام که آب دوباره به این منطقه باز شد، بیشتر از نود درصد تالاب خشک شده بود.[۴] تقریباً تمام روستاهای مجاور هور بجز شهر رفیع به طور کلی ازبین رفته است از جملهٔ این روستاهای از میان رفته میتوان حسچه، لولیه، عمه، کسر، مچریه، محیّره، سیّدیّه، ابوچلاچ، مشیمشیّه، جرایه، طبر، شط علی، زهیریِه، برگه، و برص را نام برد.[۵]
خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع توفانهای ریزگردی را افزایش داده است و باعث شده استان خوزستان با گرد و غبارهایی حدود ۲۱ برابر استاندارد مواجه شود.[۵]
محتویات
آثار تاریخی[ویرایش]
در دوران جنگ ایران و عراق شهرستان دشت آزادگان متحمل خسارات سنگینی گردید و تقریباً به طور کامل ویران گردید. این منطقه در طول حیات خود شاهد فراز و نشیبهای فراوانی بوده به طوریکه از تاریخ کهن آن آثاری باقی نمانده است. مناطق عملیاتی دهلاویه، هویزه و چذابه، جفیر، طلائیه از جمله جاذبههای گردشگری منطقه است.
گیاهان و جانوران هور[ویرایش]
گیاهان کفزی هور شامل، نی، جگن (چولان)، لوئی، بردی، تیره تیزک. گیاهان شناور در هور گونههایی از گیاهان هستند که ریشه در آب داشته به صورت شناور در سطح یا بخشی از آب زندگی میکنند شامل گیاهان قهوهای سبزینه دار- تیره گل میمونی و… گیاهان سواحل هور که به مجموع گیاهانی که در خشکیهای اطراف و سواحل هور هستند شامل کاگله، کاهو وحشی، سورمه صحرائی و… مهمترین گونههای گیاهی منطقه عبارتند از: نی، جگن (چولان)، لوئی و نیلوفر آبی.
جانوران
- الف) پستانداران: تنوع جامعه پستانداران در تالاب بسیار محدود است ولی از این نظر که تأثیرات عمیقی بر روی ساختار زندگی انسانی دارد حائز اهمیت است.
از جمله پستانداران معروف کنارزی منطقه هور گاومیش است که به صورت اهلی زندگی کنند و بیشتر وقت خود را در نواحی ساحلی هور میگذراند از سایر پستانداران هور میتوان به گراز، سگ آبی و خفاش اشاره نمود.
- ب) ماهیان تالاب: در مجموع بیش از ۱۲ گونه ماهی در هور زیست میکنند که عبارتند از بنی – عنزه- گطان- حمری-شلج- آمور- برزم- بیاح- کپور نقرهای و غیره.
- پ- پرندگان: محل زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان آبزی و کنارآبزی از قبیل: اردکها، غاز خاکستری، چنگر، انواع آبچلیک و غیره میباشد. ۵ گونه کمیاب تالاب عبارتند از میوه خور، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک مرمری.
راههای دسترسی جهت مشاهده حیات وحش: جادههای موجود در تالاب جاده طبر- شط علی و جاده شرکت نفت از جمله راههای دسترسی جهت مشاهده حیات وحش میباشد.
تخریب تالاب[ویرایش]
منابع طبیعی هورالعظیم از زمان جنگ بین ایران و عراق با تهدید روبهرو بوده است. کمبود آب ناشی از احداث سد در مسیر رودخانههای منتهی به این تالاب آسیبهای قابل توجهی به این زیستگاه وارد کرده است. پیش از این گزارش شده بود که خشک شدن بخشهای وسیعی از این زیستگاه عظیم در جنوب غرب ایران نقش مهمی در به راه افتادن توفان ریزگردی و گرد و خاک در منطقه داشته است.[۲]
در دوران پس ار انقلاب ۵۷، زیرمجموعههای شرکت ملی نفت ایران در این منطقه با جادهسازی غیرضروری، عدم رعایت عرض مورد توافق دربارهٔ جادهها، دفع پسماندهای حاصل از حفاری چاهها و پسابهای تخلیهشده در تالاب، به محیط زیست این تالاب آسیب زدهاند.[۲] به دنبال فعالیتهای صنعت نفت در منطقه، ارتباط آبی بین بخشهای مختلف تالاب هورالعظیم برقرار نیست و به همین دلیل این تالاب در برخی قسمتها به حالت مرداب درآمده است.[۶]
خشک کردن بخشهایی از این تالاب برای ایجاد زمین کشاورزی و استخراج نفت در عراق در دههٔ ۱۹۵۰ آغاز شد و تا دههٔ هفتاد میلادی ادامه داشت. اما در اواخر دههٔ هشتاد و در دههٔ نود میلادی، در زمان ریاست جمهوری صدام حسین، این کار توسعه و شدت یافت تا جمعیت شیعیانی که در این منطقه زندگی میکنند از آن رانده شوند. تا پیش از سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام که این کار متوقف شد، بیش از نود درصد کل تالاب خشک شده بود.[۷] از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم که مساحتی شامل ۶۴ هزار و ۱۰۰ هکتار داشت در حال حاضر ۲۹ هزار هکتار باقیمانده یعنی معادل ۵۴ درصد مساحت این تالاب از بین رفته است. مساحت این تالاب در کل بخش ایران و عراق در مجموع ۳۰۷ هزار هکتار بوده که این مساحت در کل به ۱۰۲ هزار هکتار کاهش یافته یعنی ۶۷ درصد آن از بین رفته است.[۳]
احياء تالاب هورالعظيم[ویرایش]
يكى از برنامه هاى زيست محيطى دولت يازدهم به رياست حسن روحانى و معاونت زيست محيطى رئيس جمهور، معصومه ابتكار احياء هورالعظيم بوده است كه براساس گزارش سازمان محيط زيست ايران در ١٦ خرداد ١٣٩٦ ٨٠٪ هورالعظيم احياء شده است.[۸]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- موسی مدحجی، آلودگی مواد مغذی تالاب هورالعظیم، پایاننامه کارشناسی ارشد، اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان
- ↑ علیزاده، نسرین: ایرانشناسی: استان خوزستان درنشریه: «دانش جغرافیا» زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ - شماره ۴ و ۵. (از صفحه ۴۰ تا ۴۵).
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ بیبیسی فارسی: فعالیتهای نفتی، تالاب هورالعظیم را به مرداب تبدیل میکند. ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۲–۰۲ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ خبرگزاری مهر: تالاب هورالعظیم خوزستان در آستانه نابودی کامل. تاریخ انتشار در روزنامه عصر ایران: ۰۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Hawizeh_Marshes
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ سواری، رحیم: تالاب هورالعظیم (هور الهویزه). در وبگاه کویرها و بیابانهای ایران. بازدید: ۲۲ فروردین ۳۹۲.
- ↑ همان منبع.
- ↑ http://www.aibs.org/bioscience-press-releases/resources/B060601.pdf
- ↑ «احياء تالاب هورالعظيم خوزستان». سازمان محيط زيست ايران، ١٦ خرداد ٩٦.