اقیانوس

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
پراکنش گیاهان در اقیانوس‌ها،
چگالی سبزینه‌ها: آبی = کم، سبز = متوسط.

اُقیانوس که از واژه یونانی okeanus) Ωκεανός) گرفته شده‌است به پیکره‌های بزرگی از آب‌های شور گفته می‌شود که جزوی از آب کره می‌باشد و مرز آبی میان چند خشکی بزرگ و قاره را می‌سازد.[۱]

این واژه گاهی به قسمت‌های بزرگی از آنچه اقیانوس جهانی خوانده می‌شود، گفته می‌شود. واژه دریا و اقیانوس گاهی به جای یکدیگر به کار برده می‌شوند اما دریا پیکره‌ای از آب‌های شور است (غالباً بخشی از اقیانوس جهانی) که به خشکی‌ها نزدیک است.[۲] اقیانوس زمین بزرگترین اقیانوس سطحی تایید شده سیاره‌های قابل رویت است. تقریباً ۷۱ درصد از سطح کره زمین (که مساحتی حدود ۳۶۱میلیون کیلومتر مربع را شامل می‌شود) را آب‌های شور پوشانده‌اند که به طور کلی به چند اقیانوس و تعدادی دریا تقسیم می‌شوند. حجم کلی اقیانوس‌ها حدود ۱٫۳ میلیارد کیلومتر مربع[۳] با عمق متوسط ۳۷۹۰ متر است. در اقیانوس‌ها حدود ۲۳۰٬۰۰۰ گونهٔ جانوری شناخته شده وجود دارد، البته قسمت عمده‌ای از ژرفای اقیانوس‌ها کشف نشده باقی‌مانده و تخمین زده می‌شود که بیش از دو میلیون گونهٔ جانوری آبزی وجود داشته باشد.[۴] منشأ اقیانوس‌های زمین ناشناخته باقی‌مانده است، البته دانشمندان معتقد هستند که نخستین بار در دوران هادئن تشکیل یافته و ممکن است که منشائی برای آغاز حیات در زمین بوده باشند. بیش از نیمی از این اقیانوس‌ها دارای عمقی بالغ بر ۳۰۰۰ متر (۹۸۰۰ فوت) هستند. میزان شوری آب اقیانوس‌ها غلظتی حدود ۳۵ نقطه از هزار را دارا هستند و در نزدیکی دریاها این غلظت شوری به میزان ۳۰ الی ۳۸ نقطه تغییر پیدا می‌کند.

دید کلی[ویرایش]

برخلاف دریاهایی که هم اکنون می‌بینید و ممکن است تکه تکه باشند و هیچ ارتباطی بایکدیگر نداشته باشند، اقیانوس‌ها یکپارچه هستند و با یکدیگر در ارتباط هستند. قسمت متصل این آب نمک‌ها اکثراً به اقیانوس جهانی یاد می‌شود. مفهوم "اقیانوس جهانی" بمعنی تکه‌های آبی پهناوری است که با یکدیگر در ارتباط هستند و از لحاظ اقیانوس سنجی دارای ارزش بسیار می‌باشند. تکه‌های عظیم این اقیانوس‌ها، در قارههای مختلف پراکنده هستند و شامل مجمع الجزایرهای گوناگون و معیارهای دیگر می‌گردد.

اقیانوس‌های جهان (به ترتیب وسعت):

اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس شامل زیر مجموعه‌هایی بر روی خط استوا، قسمت‌های شمالی و جنوبی آن است. در زمین شناسی قسمت‌های کوچکتر اقیانوس به نام‌هایی مانند "دریا"،"ساحل"،"دلتا" و سایر اسامی شناخته می‌شوند. همچنین بعضی از بخش‌های اقیانوس در خشکی وجود دارند که با اقیانوس جهانی در ارتباط نیستند مانند دریاچهٔ خزر در فلات ایران، دریاچه خوارزم (آرال) در آسیای میانه و دریاچه نمک در ایالت یوتا در ایالات متحده آمریکا که ممکن است با نام دریا شناخته شوند ولی در حقیقت دریاچه شور هستند.

از آنجاییکه اقیانوس‌ها قسمت‌های بزرگی از کره زمین را می‌پوشانند لذا تاثیرات مهمی بر روی زیست کره دارند. تبخیر آب اقیانوس (بعنوان عضوی از چرخه آب) نقش مهمی در ایجاد بارش دارد و در واقع دمای اقیانوس یکی از مهترین کلیدهای تغییر آب و هوا در کره زمین است. قدمت اقیانوس‌ها، چیزی حدود ۳ بیلیون سال تخمین زنده شده و پس از آن بود که گیاهان و موجودات زنده بر روی آن پدید آمدند. لجه اقیانوس‌ها محل زندگی گونه‌های متفاوتی از حیوانات و گیاهان آبزی است و جالب اینجاست که قسمت مهم اقیانوس‌ها در فواصلی بسیار دور از سواحل قرار دارند که تعیین کنندهٔ نوع زیستبومها در خشکی‌های سطح کره زمین هستند

لایه‌ها و ژرفاها[ویرایش]

اقیانوس شناسان، اقیانوس را بر اساس ویژگی‌های فیزیکی و زیست شناسی تقسیم بندی می‌کنند. لایهٔ لجه شامل همهٔ قسمت‌های باز اقیانوس می‌شود و خود می‌تواند بسته به عمق یا فراوانی نور به زیر لایه‌هایی تقسیم کردد. بخش نورگیر از سطح آب تا ژرفای ۲۰۰ متری را شامل می‌شود. این لایه‌ای است که امکان فتوسنتز در آن وجود دارد و از همین جهت بیشترین گونهٔ جانوری را داراست. از آنجا که گیاهان به فتوسنتز نیاز دارند، زندگی در پایین تر از این ژرفا باید به یک منبع دیگر وابسته باشد. در بخش بی نور این منبع می‌تواند ریزش آبزیان یا مجراهای گرمایی درون آب باشد. قسمت لجه‌ای بخش نورگیر را برلجه می‌گویند. قسمت لجه‌ای بخش نورگیر خود می‌تواند به زیر لایه‌هایی بر حسب دما تقسیم گردد. میان لجه قسمت بالایی را تشکیل می‌دهد. مرز پایینی آن را دما شیب °۱۲ تشکیل می‌دهد که در مناطق گرمسیری حدوداً در ژرفای ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متری است. ناحیهٔ بعدی ژرف لجه است که در محدوده دمایی ۱۰ تا ۴ درجه سانتیگراد قرار گرفته و معمولاً ۱۰۰۰ تا۴۰۰۰ متری را شامل می‌شود. بالای صفحهٔ مغاک، لایهٔ مغاک قرار گرفته که مرز پایینی آن در ژرفای ۶۰۰۰ متری قرار گرفته است. آخرین لایه زیر مغاک است که گودال‌های بستر اقیانوس را شامل می‌شود. این لایه در ژرفای ۶۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ متری قرار گرفته است. به موازات بخش بی نور لجه، بخش بی نور دریابن نیز قرار داردکه از سه ناحیه عمیق بستر دریا تشکیل شده است.

لایه‌های پهنه‌های آبی
لُجّه
   بخش نورگیر
      برلجه
   بخش بی‌نور
      میان‌لجه
      ژرف‌لجه
      مُغاک
      زیرمغاک
روبُن
دریابُن
لایه‌بندی
لایه شیب چگالی
   لایه هم‌چگال
   دماشیب
   لایه شیب شوری
   ماده‌شیب
لایه‌بندی دریاچه‌ها
زیستگاه‌های اقیانوسی

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. "WordNet Search — ocean". Princeton University. Retrieved February 21, 2012. 
  2. "WordNet Search — sea". Princeton University. Retrieved February 21, 2012. 
  3. Qadri, Syed (2003). "Volume of Earth's Oceans". The Physics Factbook. Retrieved 2007-06-07. 
  4. Drogin, Bob (August 2, 2009). "Mapping an ocean of species". Los Angeles Times. Retrieved August 18, 2009. 

ویکی‌پدیای انگلیسی

پیوند به بیرون[ویرایش]