مردمان ایرانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از اقوام ایرانی‌تبار)
پرش به: ناوبری، جستجو
مردمان ایرانی
Zartosht 30salegee.jpg
Olympic Park Cyrus-3.jpg
Mani.jpg
Darius In Parse.JPG
Bozorgmehr.png
Cameo Shapur Valerianus Bab360 CdM Paris 2.jpg
Tomyris-Castagno.jpg
Papak Xorramdin.jpg
Zopyrus.jpg
BMVB1452-Justus Sustermans-La familia de Darius davant Alexandre el Gran.JPG
Puran Dokht Imaginary Portrait.jpg
Statue of Ferdowsi in Rome.JPG
1983 CPA 5426.jpg
Zakariya Razi 001.JPG
Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png
NizamIranianEditedPicture.jpg
Omar Khayyam Profile.jpg
Al-Tusi Nasir.jpeg
Molana.jpg
Mohammad Shams al-Din Hafez.jpg
Jami poet.jpg
Biruni-russian.jpg
Buzjani, the Persian.jpg
Nizami Rug Crop.jpg
Mossadeghmohammad.jpg
King Amanullah of Afghanistan-cropped.jpg
Ebrahim-Poordavood.jpg
Reza shahpahlavi.jpg
Leila Hatami Cannes 2013.jpg
Cumrun Vafa at Harvard.JPG
FirouzNaderi3.jpg
Hedayat113.jpeg
Rakhshan Banietemad.jpg
Nazanin Afshin-Jam - TEDx Vancouver 2010 - West Vancouver, BC4.jpg
Ali-Karimi-2008-Semnan.jpg
Foroogh.gif
Hesabi.jpg
Hassansabbah2.jpg
Sattar Khan.jpg
Kamal-ol-molk-2.jpg
Abbas D.jpg
Qamar-ol-Moluk Vaziri female singer of Persia.jpg
کل جمعیت
۱۸۵–۲۵۰ میلیون[۱] بیشتر جوامع در ایران، افغانستان و همچنین در ترکیه، عراق، سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، گرجستان، ارمنستان، عمان، چین (سین کیانگ)، هند، پاکستان، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده.
مناطق با جمعیت قابل توجه
ایران و فلات ایران، آناتولی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی.
زبان‌ها
زبان فارسی و دیگر زبان‌های ایرانی، یک شاخه از زبان‌های هندو اروپایی
دین
اکثریت شیعه و سنی، مسیحیت ارتدکس،[۲] مزدیسنا، ارتدکس گرجی، نسطوری، یهودیت، بی خدایی، ندانم گرایی و بهائیت.
گروه‌های قومی مرتبط
دیگر هندوایرانی‌ها

اقوام ایرانی‌تبار یا مردمان ایرانی،[۳] گروه قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستانند و به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.[۴] این گروه قومی در سراسر فلات ایران، از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای عرب، منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایران‌زمین نامیده می‌شود،[۵] پراکنده شده‌اند.

در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند. برای نمونه:

زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.[۷] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.

بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریاییهای هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند:روسیه٫ آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را دربارهٔ این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند.

اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند[۸][۹] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.[۱۰] همچنین پژوهشگران معتقدند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی تبار مانند مزدیسنا و آیین مانوی تأثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند.[۱۱]

اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:پارسها، آذری‌ها، لکها، مردم مازندرانی، تات‌ها، تالشها، گیلکها، کردها، پشتون‌ها، لرها، تاجیکها، بلوچها و... هستند.

مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین ملت‌های دنیا می‌باشند.[۱۲]

معنی و کاربرد[ویرایش]

سه زن خسته ایرانی عکسی از آنتوان سوروگین اواخر سده نوزده میلادی، اواخر دوره قاجار

واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریاییها است.[۱۳][۱۴] خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.

آمارنگاری[ویرایش]

پشتونها در قندهار
کودکان یغنابی
مردم سرزمین جمعیت
فارسی‌زبانان
ایران٫ افغانستان٫ تاجیکستان
ازبکستان (تاجیک‌ها) و پاکستان٫ قفقاز
۷۲–۸۵ میلیون
پشتونها
افغانستان و پاکستان ۳۵–۵۰ میلیون
کردها ترکیه٫ ایران٫ عراق٫ ارمنستان٫ گرجستان٫ آذربایجان و سوریه
۳۰
۴۵ تا ۵۰ میلیون
بلوچها ایران٫ افغانستان و پاکستان
۱۵
۱۵ میلیون
کاسپی‌ها و آماردها و تپورها (مازندرانی‌ها و گیلکها) ایران
۰۷
۵ تا ۱۰ میلیون
لرها
ایران ۶ میلیون
تات‌ها و تالش‌ها ایران و آذربایجان
۱٫۵ میلیون
آسی‌ها
اوستیای شمالی-آلانیا (روسیه) ٫ اوستیای جنوبی (گرجستانمجارستان ۰٫۷ میلیون
پامیری‌ها
تاجیکستان٫ افغانستان و چین ۰٫۹ میلیون
سریکالی‌ها سین‌کیانگ جنوبی (چین)
۰۰۷
مردم لک ایران ٫ عراق - (جز جمعیت کرد محاسبه شده)
یغنابی‌ها پیرامون رودخانه زرافشان (تاجیکستان) ۰٫۰۲۵ میلیون
پارسیان هند و ایرانیان هند هند
۰۰۱
۰/۱ میلیون
کمزاری عمان (استان مسندم) ۰٫۰۲۱ میلیون


دین[ویرایش]

زبان‌ها[ویرایش]

نقشهٔ پراکندگی گویشگران به زبانهای ایرانی

زبان‌های کهن ایرانی[ویرایش]

در میان زبان‌های کهن ایرانی، تنها دو زبان اوستایی و پارسی باستان از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. زبان اوستایی در شمال شرق ایران و پارسی باستان مثل دزفولی در جنوب غرب ایران استفاده می‌شد.[۱۵] بیشترین، زبان‌های ایرانی کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.

زبان‌های میانه ایرانی[ویرایش]

زبان‌های میانه ایرانی، بطور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

۱- شرقی: باختری (بلخی)، تخاری، سغدی، ختنی و خوارزمی
۲- غربی: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی (پارسی میانه)[۱۶]

زبان‌های نو ایرانی[ویرایش]

با آن که امروزه فارسی، زبان مشترک و رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان است، سایر زبان‌های نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

۱- شرقی: پشتو، آسی، زبان‌های پامیری، پراچی و ...
۲- غربی: کردی، تبری، تاتی، بلوچی، گیلکی، تالشی، لری، لکی، زازاکی و ...

ژنتیک[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: باستان‌ژنتیک خاور نزدیک

پراکندگی تک‌گروه در بین اقوام ایرانی‌تبار:

قوم زبان n[۱۷] R1b[۱۸] n R1a n I n E1b1b n E1b1a n J n G n N n T n L
ایرانیان (شمال ایران) ایرانی غربی ۳۳ ۱۵٫۲[۱۹] ۳۳ ۶٫۱[۱۹] ۳۳ ۰٫۰[۱۹] ۳۳ ۰٫۰[۱۹] ۳۳ ۰٫۰[۱۹] ۳۳ ۳۳٫۳[۱۹] ۳۳ ۱۵٫۲[۱۹] ۳۳ ۶٫۱[۱۹] ۳۳ ۰٫۰[۱۹] ۳۳ ۳٫۰[۱۹]
ایرانیان (جنوب ایران) ایرانی غربی ۱۱۷ ۶٫۰[۱۹] ۱۱۷ ۱۶٫۲[۱۹] ۱۱۷ ۰٫۰[۱۹] ۱۱۷ ۵٫۱[۱۹] ۱۱۷ ۱٫۷[۱۹] ۱۱۷ ۳۵٫۰[۱۹] ۱۱۷ ۱۲٫۸[۱۹] ۱۱۷ ۰٫۹[۱۹] ۱۱۷ ۳٫۴[۱۹] ۱۱۷ ۶٫۰[۱۹]
بلوچ‌ها ایرانی شمال غربی ۲۵ ۸٫۰ ۲۵ ۲۸٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۸٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۱۶٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۲۴٫۰
پشتون‌ها ایرانی جنوب شرقی ۹۶ ۴٫۲[۲۰] ۹۶ ۴۴٫۸[۲۰] ۹۶ ۰٫۰[۲۰] ۹۶ ۲٫۱[۲۰] ۹۶ ۶٫۳[۲۰] ۹۶ ۱۱٫۵[۲۰] ۹۶ ۰٫۰[۲۰] ۹۶ ۱٫۰[۲۰] ۹۶ ۱۲٫۵[۲۰]
کردها ایرانی شمال غربی ۹۵ ۱۶٫۸ ۹۵ ۱۱٫۶ ۹۵ ۷٫۴ ۹۵ ۴۰٫۰ ۹۵ ۳٫۲
تاجیک‌های افغانستان ایرانی غربی
تاجیک‌های تاجیکستان ایرانی غربی
تاجیک‌های سمرقند ایرانی غربی
تاجیک‌های چین ایرانی غربی
یغنابی‌ها ایرانی شمال شرقی ۳۱ ۳۲٫۳ ۳۱ ۱۶٫۱ ۳۱ ۰٫۰ ۳۱ ۰٫۰ ۳۱ ۳۲٫۳ ۳۱ ۰٫۰ ۳۱ ۹٫۷

پانویس[ویرایش]

  1. * ایران: Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". Retrieved 2009-12-02.  (گویش‌های فارسی و کاسپی-۶۵% کردی ۸%-لری/بختیاری ۵%- بلوچی ۲%):۸۰% از جمعیت یا تقریباً ۶۳ میلیون نفر.
    • افغانستان: اطلاعات نامه جهان افغانستان: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
    • تاجیک‌های آسیای میانه شامل تاجیکستان و ازبکستان ۱۰–۱۵ میلیون
    • کردها و زازاهای ترکیه، سوریه، لبنان و عراق بر مبنای اطلاعات نامه جهان ۲۲ میلیون برآورد شده
    • آسی‌ها، تالش، تات‌ها، کردهای قفقاز و آسیای میانه: ۱–۲ میلیون بر مبنای اطلاعات نامه جهان/مردم شناسی.
    • تاجیک‌های چین: ۵۰،۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰
    • سخنوران ایرانی در بحرین، Persian Gulf، اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا، ۳ میلیون.
    • پاکستان شامل بلوچ ها+پشتون ها+آوارگان افغان بر مبنای اطلاعات نامه جهان و دیگر منابع: ۳۵ میلیون.
  2. آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.
  3. R.N Frye, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encyclopædia Iranica. "In the following discussion of “Iranian peoples,” the term “Iranian” may be understood in two ways. It is, first of all, a linguistic classification, intended to designate any society which inherited or adopted, and transmitted, an Iranian language. The set of Iranian-speaking peoples is thus considered a kind of unity, in spite of their distinct lineage identities plus all the factors which may have further differentiated any one group’s sense of self."
  4. J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357
  5. Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: «... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed....»
  6. وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های «IRANIAN IDENTITY»
  7. Iranian languages - Britannica Online Encyclopedia
  8. http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia
  9. http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians
  10. http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
  11. Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN 0-521-28926-2.
  12. Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years. kids.nationalgeographic.com
  13. Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
  14. Iran - LoveToKnow 1911
  15. ««زبان‌های ایرانی»». دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی). 
  16. ««زبان‌های ایرانی کهن و میانه»». سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران. 
  17. ستون اولی مقدار کل نمونه مطالعه شده را نشان می‌دهد
  18. ستون دومی درصد یک تک‌گروه را در بین نمونه‌ها نشان می‌دهد
  19. ۱۹٫۰۰ ۱۹٫۰۱ ۱۹٫۰۲ ۱۹٫۰۳ ۱۹٫۰۴ ۱۹٫۰۵ ۱۹٫۰۶ ۱۹٫۰۷ ۱۹٫۰۸ ۱۹٫۰۹ ۱۹٫۱۰ ۱۹٫۱۱ ۱۹٫۱۲ ۱۹٫۱۳ ۱۹٫۱۴ ۱۹٫۱۵ ۱۹٫۱۶ ۱۹٫۱۷ ۱۹٫۱۸ ۱۹٫۱۹ [M. Regueiro et al. (2006), "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration"]
  20. ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ ۲۰٫۳ ۲۰٫۴ ۲۰٫۵ ۲۰٫۶ ۲۰٫۷ ۲۰٫۸ Sadaf Firasat, Shagufta Khaliq, Aisha Mohyuddin, Myrto Papaioannou, Chris Tyler-Smith, Peter A Underhill and Qasim Ayub, "Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan," European Journal of Human Genetics (2007) 15, 121–126.

منابع[ویرایش]

Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool The American Journal of Human Genetics, Volume 67, Issue 5, November 2000, Pages 1251-1276 Martin Richards, Vincent Macaulay, Eileen Hickey, Emilce Vega, Bryan Sykes, Valentina Guida, Chiara Rengo, Daniele Sellitto, Fulvio Cruciani, Toomas Kivisild, Richard Villems, Mark Thomas, Serge Rychkov, Oksana Rychkov, Yuri Rychkov, Mukaddes Gölge, Dimitar Dimitrov, Emmeline Hill, Dan Bradley, Valentino Romano, et al.

جستارهای وابسته[ویرایش]