باغ ایرانی

باغ ایرانی
میراث جهانی یونسکو
باغ چهل‌ستون، نمونه‌ای از باغ ایرانی
اطلاعات اثر
کشور	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	(i)(ii)(iii)(iv)(vi)
شمارهٔ ثبت	۱۳۷۲
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۱۱ (طی نشست سی‌وپنجم)
نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

هنر ایرانی
هنرهای تجسمی
طراحی ایرانی نگارگری ایرانی مینیاتور خوشنویسی ایرانی
هنرهای تزئینی
جواهرات هنر ایرانی کاشی فهرست صنایع دستی ایران
ادبیات
ادبیات فارسی اساطیر ایران فلسفه در ایران
هنر اجرا
رقص ایرانی موسیقی سنتی ایرانی سینمای ایران تئاتر ایرانی
دیگر هنرها
معماری ایرانی آشپزی ایرانی قالی ایرانی باغ ایرانی

در ادبیات ایران به باغ ایرانی "باغ سرا" و یا پردیس یا فردوس گفته می شده است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است. باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد . دوم : محصور است با دیوارهای بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. این سه مشخصه باغ های ایرانی را متمایز می کند. در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند آنرا با مشخصه و نام "پرشن گاردن" وصف کردند.باغ ایرانی یا"باغ سرای" به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است. نمونه اینگونه باغ‌ها را می‌توان در طبس، یزد، گناباد، و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید. یکی از مشخصه‌های باغ ایرانی عبور جوی آب در داخل باغ هست که معمولاً در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یک عمارت و یا ساختمان تابستانی وجود داشته است. بعضی باغ‌ها بصورت چار باغ بوده و آب را در ۴ مسیر عبور می‌داده‌اند.

باغ ایرانی پاسارگاد را ریشهٔ معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش کبیر شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت‌ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌است. در دورهٔ ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دورهٔ اسلامی نیز ادامه یافت.

قدیمی ترین سند تصویری که نظم باغ ایرانی را به تصویر می‌کشد به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در نقش برجسته طاق بستان، صحنه شکار خسرو پرویز، طرح باغ-شکار او را در طاق بستان نشان می‌دهد. این نقش برجسته تا حدود زیادی هندسه باغ و عملکرد آن را هویدا می‌کند.

این باغ‌ها عنوان یک ساختار کامل، بیانگر رابطهٔ تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه‌ای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. در گذشته باغ ایرانی بروز توان نهفتهٔ محیط و ادراک پیچیدگی‌های آن بود. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود فضایی را ایجاد می‌کرد که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی می‌شد.

تاریخچه

باغ مقابل کاخ داریوش سوم در تخت جمشید

آغاز انتظام بخشی به باغ را باید در زمان هخامنشیان جستجو نمود. در باغ‌های سلطنتی پاسارگاد (قرن ۶ قبل از میلاد) وجود هندسه منظم در باغ شاهی (اختصاصی) و در مقیاس کلان در باغ‌های پیرامون کاخها، تبدیل به الگویی شده است که بعدها در دوره ساسانی و پس از اسلام شاهد تکامل آن هستیم.

در دوران ساسانی (۶۳۳-۲۲۴م) باغسازی گسترش فراوانی می‌یابد. جایگاه والای طبیعت در تفکر زرتشت به ویژه پرستش آب موجب گردید تا علاوه بر انتظام انسانی در باغ چشم اندازها و بستر طبیعی نیز مطرح گردد. باغ قصرهای این دوره همانند تخت سلیمان و کاخ فیروز آباد بیستون در بستر طبیعی جذاب مانند دریاچه و چشمه مکان یابی گردیدند.

تنوع هندسی مشخص ترین ویژگی باغ‌های این دوره‌است. انتظام‌های محوری، مرکزی و چهاربخشی در باغ‌های این دوره دیده می‌شود. با استقرار تمدن اسلامی در دوره بنی‌امیه در سامره و اندلس باغ‌هایی احداث گردیدند که همچنان از باغ‌های ساسانی مورد الگوبرداری قرار گرفته بود. بسیاری از محققین با شکوه‌ترین عصر باغسازی در ایران را در دوره صفویه می‌دانند. در این دوره باغات در گستره شهر به عنوان هنر شکل دهنده ساختار فیزیکی شهر بودند و همچون منظومه‌ای سبز تمامی ساختار شهر را تحت تأثیر قرار می‌دادند. باغسازی در دوران صفویه از قزوین شروع شد. این شهر به عنوان پایتخت صفویه انتخاب گردید و به صورت باغ شهر سازمان یافته بود که اکنون از باغ‌های درباری بجز چند ساختمان چیزی باقی نمانده‌است. در زمان شاه عباس، پایتخت از قزوین به اصفهان تغییر مکان داد. در اصفهان از همنشینی فضاهای فضاهای شهری، خیابان، میدان و باغ ساختار هندسی این باغ شهر شکل گرفت.

سیر تحول طراحی باغ در دورهٔ صفویه نیز همانند زنجیره‌ای به دورهٔ تیموریان مرتبط بوده و در دوران قاجاریه به علت ارتباطات فرهنگی گسترده ایران با اروپا نشانه‌هایی از از الگوی باغسازی اروپایی در باغ‌های ایران نفوذ کرد و در دوران پهلوی به علت سهولت تردد بین ایران و دیگر کشورهای اروپایی احداث باغ‌ها و پارک‌های اروپایی و یا آمیخته‌ای از آنها رواج یافت.

ابتدایی‌ترین و ساده‌ترین اصل هندسی باغ ایجاد محوری در میانهٔ باغ و به موازات طول آن می‌باشد. به طور معمول در دو طرف این محور درختان سایه انداز کاشته شده‌است. هندسه باغ از تقسیمات راست گوشه تشکیل شده‌است. مهمترین این تقسیمات، انتظام چهار بخشی است. انتظام باغ بر اساس هندسه محوری و تقارن است.

شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب، انتظام گیاه و انتظام معماری است. این انتظام در قالی‌های ایرانی نیز قابل جستجو می‌باشد و عناصر این انتظام (آب، گیاه و معماری) در نگارگری ایرانی موجودند و تصویری ایده‌آل از باغ ایرانی را ارائه می‌دهند.

واژه‌شناسی

ایرانیان از قدیم‌الایام به ساختن باغ‌ها و باغچه در حیاط واطراف بناها علاقهٔ خاصی داشتند، در نوشته‌های مورخان یونانی نزدیک به ۳۰۰۰ سال پیش، پیرامون خانه‌های بیشتر ایرانیان را باغ‌ها احاطه کرده و باغچه‌هایی را که در اطراف بنا می‌ساختند په اره دئسه می‌نامیدند که به معنای پیرامون دژ یا دیس بود.دیس به معنی بنا و کسی را که دیس می‌ساخت ،دیسا یعنی بنّا می‌خواندند. نمونه‌ای از این باغ‌ها، پردیس تخت جمشید است که خشایار شاه در هنگام شمردن بناهایی که ساخته از آن نام برده. واژه پردیس به معنای بهشت، در زبان عربی فردوس و در زبانای دیگر به پارادایز (به معنی محوطه محصور و مدور باغ) نامیده می‌شود. بهشت یا وهشت به معنای بهترین زندگی است و این بهشت به شکل باغی سبز، خرم و زیبا مجسم می‌شده است. ما برای این مفهوم واژه جنت، فردوس، بهشت یا رضوان را بکار می‌بریم. در فارسی قدیم واژه پالیز نیز همین معنا را داشته ولی امروز فقط به مزرعه خربزه اطلاق می شود. چنانکه فردوسی حکیم گوید: "وز آنجا به پالیز بنهاد روی" بعدها واژه باغ سرای در ادبیات ایران جای پردیس را گرفت. پالیز که احتمالاً تغییر یافته همان پردیس باشد بیشتربه مزرعه خربزه اطلاق شد.

• امروزه این واژه در زبان یونانی به صورت paradeisos به معنی باغ، و در زبان فرانسه به صورت paradis و در زبان انگلیسی به صورت paradise به معنی بهشت به کار برده می‌شود. بنابراین ایرانیان تصور ذهنیشان را از بهشت که به پاداش اعمال نیک به آنها می بخشیده‌اند، در باغهایی سرسبز و خرم تجسم بخشیده‌اند. در بهشت کوثر هست و درختان و گلها و جویبارها، و در باغ نیز آب روان خوش و گلهای زیبا و درختهایی که می‌توان در سایهٔ آنها آرمید و این محصور در دیواری است که مانع ورود جهنمیان به آن می‌شود. ”

عمارت باغ ارم- شیراز

بررسی اولین چهار باغ

برای یافتن مفاهیم موجود در فرم چلیپایی باغ و درک بهتر ریشه‌های آن لازم است که نخست علل ساخت اولین چهار باغ را بررسی کنیم. طبق یافته‌های باستان شناسی اولین باغی که با فرم چهار باغ در ایران شکل گرفته، باغ پاسارگاد است که توسط کوروش کبیر ساخته شد.

الف- علل ساخت باغ‌های بین‌النهرین

تاریخ دقیق شروع باغ سازی یا کشاورزی در بین‌النهرین معلوم نیست. مدارکی در عراق- در نزدیکی مرز ایران، عراق و غربی ترین کوهپایه‌های زاگرس مرکزی- مربوط به نیمهٔ هزارهٔ ششم ق. م به دست آمده، که بیانگر پیشینهٔ آبیاری مزارع کشاورزی در کوه‌های زاگرس است. ”

ب- مفاهیم موجود در پاسارگاد

۱- نظمی که نشان از عالم هستی دارد برای بیان قدرت شاه به کار می‌رود، آنچه از بررسی باغ سازی در بین‌النهرین حاصل گشته نشان می‌دهد که از باغ‌های ساخته شده در زمان نزدیک به هخامنشیان، برای نشان دادن قدرت سیاسی کشور استفاده می‌شد، یعنی فضا را به گونه‌ای طراحی می‌کردند که با انها کشورهای تابعه و خراج گزاران مراجعه کننده، بفهمانند که توسط حاکمی قدرتمند اداره می‌شوند. با توجه به تأثیر پذیری هخامنشیان از بین‌النهرین و همچنین توجه به این نکته که پاسارگاد کاخ - باغی حکومتی بوده می‌توان این برداشت را داشت یکی از دلایل ساخت پاسارگاد نشان دادن قدرت سیاسی هخامنشیان بوده است.

۲-ایجاد ارتباط بین باغ و کاخ هنگامی که کوروش به سلطنت رسید به تأثیر از باغ‌های بین‌النهرین کاخ باغی را ساخت که بیانگر قدرت هخامنشیان در پاسارگاد بود. باغ‌های آشور، یا مجزا از کاخ و معبد طراحی می‌گردید یا پیوسته با آن‌ها ساخته می‌شد. باغ کوروش، با توجه به ایوان‌های طویل موجود در کاخ‌های پیرامون محوطهٔ باغ، به عنوان بخشی هماهنگ و مکمل با کاخ‌ها بنا گشته. ترکیب کلی متشکل است از سه کوشک، با ایوان‌هایی کشیده، در پیرامون یک محوطهٔ مستطیلی شکل.

۳-باغ، تداعی کنندهٔ بهشت در ایران گل و گیاه و سبزه همیشه برای مردم جاذبهٔ خاصی دارد. دلایل آن را می‌توان به صورت زیر فرض کرد: اقلیم گرم و خشک و گرمای سوزان آفتاب و همچنین خاطرهٔ بد کویر و بیابان‌های خشک باعث ایجاد این علاقه شده است. وضعیت اقلیمی این منطقه، آن چنان جلوهٔ بدی در ذهن ایرانیان ایجاد کرده، که کویر را جای دیوان و ددان دانسته، در مقابل، بهشت را همیشه باغی سرسبز و خرم تصور کرده‌اند. به همین دلیل باغ در ایران محیطی مقدس به شمار می‌آید. ”

باغ ایرانی

هندسه

باغ‌های ایرانی را یا در زمین‌های مسطح ایجاد می‌کردند و باغ‌های دشتی بودند یا در زمین شیبدار، که امکان می‌داد باغ را با آبشارها و درختهای بیشتر، زیباتر ساخت. مانند باغ تاج نظر ،باغ شاهزاده ماهان و باغ تخت شیراز. در باغ ایرانی توجه خاصی به شکل‌های هندسی می‌شد و شکل مربع که فاصله بین اجزاء باغ را ساده و روشن نشان می‌داد از اهمیت خاصی برخوردار بود. برای کاشت درخت، نخستین گام، دقت در تعیین فاصله محل کاشت از هر طرف بود و بدین ترتیب مربع‌هایی شکل می‌گرفت که از هر طرف می‌توان ردیف درختان را دید. در باغهای ایرانی علاوه بر عمارت یا کوشک اصلی بناها سردر هم بود که در حقیقت بیرونی باغ یا محل پذیرایی محسوب می‌شد. در میان کرت باغ ایرانی معمولاً گیاهانی می‌کاشتند که زیاد بلند نشوند و همیشه سبز و زیبا باشند. یک اصل مهم در باغ‌سازی ایرانی چشم انداز اصلی به شکل مستطیلی کشیده است.

• در هندسه باغ ایرانی ۲ اصل مهم بود: سه کشیدگی در کنا هم و تقسیم باغ به مربع‌هایی که خود دارای تقسیماتی منظم و مربع شکل بودند. ”

باغ دلگشا-شیراز

هندسه باغ

گونه درختان

برای ایجاد سایه، در باغ‌های ایرانی از درختان سایه افکن استفاده می‌شد. در دو خیابان دو طرف میان کرت یا آبنما، برای کمک بیشتر به ایجاد سایه، گذرگاههای باغ‌ها را باریک تر انتخاب کرده تا سایه درختان دو طرف همه سطح گذرگاه را بپوشاند و به این ترتیب دالان سرپوشیده‌ای از درختان می‌ساختند. درختانی که معمولاً کنار خیابان‌های باغ، در محور اصلی، می‌نشاندند سرو، کاج و نارون؛ یا سرو، کاج و چنار؛ یا سرو، کاج و ارغوان بود.

عمارت عالی قاپو قزوین

درختان سبز باغ دلگشا-شیراز

گلها در باغ

جایگاه گلها در باغ درپای درختان بود. گلهایی کاشته می‌شد که خاصیتی داشته باشند، هم از عطر آنها استفاده می‌شد و هم از گلبرگ هایشان حلوا و مربا درست می‌کردند و برخی از انها خاصیت دارویی داشتند. بنه گاه زمینی بود مربع مستطیل یا گرد که نشیمن تابستانی در کنار درختهای کهن بود. در کنار این نشیمنگاه‌ها گل ابریشم و نسترن معطر و یا خرزهره به خاطر دفع حشرات می‌کاشتند. ”

گلها در باغ دلگشا-شیراز

گل اطلسی -باغ دلگشا - شیراز

باغ – فرش ایرانی

فرش ایرانی بهترین تجسم باغ، پس از تجسم معمارانه آن در فرهنگ ایرانی است. باغ، موضوع بسیاری از نقش‌های فرش. قالی ایرانی است تا جایی که آرتور اپهام پوپ در این باره می‌نویسد: باغ مهمترین موضوع مورد علاقه ایرانی هاست و تقریباً در همه قالی‌های ایرانی به شکلی شکوه مندانه و زنده به چشم می‌خورد. فرش ایرانی بیشتر باغ است تا فرش، در کنار حوضچه‌های مرکزی، درختان در نهایت زیبایی کاشته شده و با گل‌ها تزئین گشته. در ذهن ایرانی، باغ تمثیل قطعه ایست از بهشت و از جهان بیرون خود دور است و آسایش جسم و آرامش روح را به همراه دارد.

فرش ایرانی، باغی گسترده بر سطح زمین را نمایش می‌دهد و دید متعالی یعنی امکان دید ناظر از بالا را برای فرد فراهم می‌کند. در گذشته فرد با ورود به باغ و طی مرحله به مرحله مسیر با محیط باغ آشنا می‌شد و در طی فرایند زمانی – مکانی به شناخت و درک باغ نائل می‌شد. حال آنکه باغ – فرش در یک نگاه اجمالی تمامی باغ را به معرض دید می‌گذارد. تصویر کردن باغ با طرحی ساده و یا صحنه‌ای ویژه رضایت مخاطب را جلب نمی‌کند بلکه باید مفهومی عمیق در بر داشته و تنها هنر تجریدی و تزئینی شایسته چنین کاری است. در دوران پس از اسلام نمادین شدن طرح و نقوش و تاکید بر غیر مادی بودن عناصر طبیعی مد نظر بوده و ایرانیا با ارائه هندسه‌ای قوی و غنی این نیاز را بر طرف ساختند. پرسپکتیو در طراحی باغ – فرش جایی نداشته و این گونه به نظر می‌آید که حاشیه در فرش حکم دیوار در باغ را دارد، نه به عنوان قاب محدود کننده بلکه به عنوان پنجره‌ای به سوی ادراک در برابر چشم ناظر.

تزئینات باغ جهان نما-شیراز

در ایران باغ فضایی محصور و ایمن از پیرامون خود است. مانند یک آبادی در میان صحرا، مطبوع و خوشایند است. میشل فوکر می‌نویسد:فرش ایرانی، باغی متحرک در فضا – مکان است. باغ هم کوچکترین قطعه از جهان است و در عین حال تمامی جهان. در اصل باغ در فرش ایرانی خاصیت بی زمانی – بی مکانی می‌یابد. در تولید به روش سنتی فرش، که معمولاً بافنده و مصرف کننده آن یکی است، باغ- فرش آن طرح و نقشی است که در ذهن و تخیل بافنده است. فرش، این باغ متحرک، هم محیطی از باغ را به خانه می‌آورد، هم یادآور آسایش و آرامش باغ است و هم محیط باغ را یادآور می‌کند.

بازتاب باغ در فرش ایران

باغ تمثیلی است از بهشت موعود آئینهای مختلف. نشانی از تعلق آدمی به زیبایی‌های این جهان. طراح فرش، خواهان بهشت جاودان است. مفهوم معمارانه باغ، بازتاب حس مکان است و باغ تصویر کلی کیهان را به نمایش ی گذارد. این مفهوم از راه هندسه رنگ و ماده به حیطه حواس در می‌آید. بنابراین باغ در جهان بینی مشرق زمین ایران، هندسی طراحی می‌شود.

در باغ هندسی، که طرح مسلط باغ ایرانی است، تقسیمات و اشکال کلی در چهارچوب قواعد ریاضی و تابع نظام هندسی است. بر این مبنا طراحی باغ در فرش خصوصیات فوق را به همراه آمیزه‌ای از باورها و اندیشه‌های دینی زمان خود را دارا بوده. شرحی که قرآن مجید از بهشت آورده؛ چهار جوی از آب و شیر و عسل و شراب را مطرح کرده.

عمده قالی های گلستان باقی‌مانده از دوره صفوی به بعد بافته شده و به طور مشخص دارای نقشه گلستان است. فرش دارای چند حاشیه گلدار و حاشیه پهن است. درخت، بلبل و متنی که شبکه آبیاری و چند استخر آنرا به چند بخش مهم تقسیم کردهو هر بخش داراری ۴-۶ قسمت است. حرکت آب در جوی‌ها با خط‌های موجی و آبی رنگ نمایان می‌شود.

پردیس در بستر معماری و فرش ایران

کوشک باغ جهان نما-شیراز

حکیم نصیر الدین طوسی بر اساس آموزه‌های عرفانی، هر یک از چهار وجه شناخت را به واسطه نمادین یکی از نوشیدنی‌های موعود به اهل طریق معرفی می‌کند: اول شناخت پدیده‌ها از طریق حواس عقلانی که نمود آن، آب است. دوم شناخت از راه تخیل که نمود آن شیر است. سوم شناخت از راه حکمت که نمود آن عسل است و چهارم شناخت از راه شهود عارفانه که نمود آن شراب عشق است.

• مقایسه ویژگی‌های باغ در معماری و فرش

1. اندیسه و جهان بینی حاکم بر طراحی باغ در هر دو یکی است. باغ نمایانگر عالم بالا و بازتابی از بهشت است.
2. طرح کلی در هر دو مورد برگرفته از برداشت مؤمنان از فردوس آرمانی است؛ که از متون مذهبی گرفته شده و هر دو تجسم بهشت قدسی است.
3. چیدمان عناصر و اجزاء آن نشاط و شادابی و آرامش را به مخاطب القا می‌کند.
4. سامانه‌های اساسی چهارگانه: معماری، آبیاری، کاشت و تفرجگاه را در هر دو ایفا می‌کند. دیوار در باغ برابر حاشیه در فرش است.
5. نظام آبیاری در هر دو از یک حوض مرکزی با چهار محراب اصلی آغاز و به صورت متقارن در چهار طرف باغ قرار می‌گیرد.
6. درختان و گیاهان با رنگ‌هایی شاد، پرندگان بر شاخسار درختان، جویبارها و ماهیان همگی نشان سرزندگی در فرش و معماری است.
7. وجود باغ باعث پیوند زمانی میان بهار و زمستان در اقلیم و محیط پیرامون خانه است و باعث تفکر و تعقل در مورد فردوس جاودانی است.
8. طرح باغی فرش ایرانی با باورهای آئینی ایرانیان همسو بوده.
9. طرح کلی فرش‌های ایرانی با طرح باغ‌های ایرانی هماهنگ است.
10. باغ ایرانی و قالی ایرانی هردو نمایانگر بهشت جاودان است.

میراث جهانی

مجموعه نه باغ ایرانی در ایران و دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این باغ‌ها عبارتند از:

۱

۲

۳

۴

۵

۶

۷

۸

۹

۱۰

۱۱

۱۲

باغ‌های ایرانی که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند

شماره ثبت	نام	مکان	سال ثبت	مساحت
۱۳۷۲-۰۰۱	باغ ایرانی پاسارگاد	پاسارگاد	۲۰۱۱	۲۴۹٫۶۵ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۲	باغ ارم	شیراز	۲۰۱۱	۱۲٫۷ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۳	باغ چهلستون	اصفهان	۲۰۱۱	۵٫۸ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۴	باغ فین	کاشان	۲۰۱۱	۷٫۶ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۵	باغ عباس‌آباد	مازندران	۲۰۱۱	۴۲۰٫۲ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۶	باغ شازده	کرمان	۲۰۱۱	۵٫۵ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۷	باغ دولت‌آباد	یزد	۲۰۱۱	۸ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۸	باغ پهلوان‌پور	مهریز	۲۰۱۱	۳٫۵ هکتار
۱۳۷۲-۰۰۹	باغ اکبریه	بیرجند	۲۰۱۱	۳٫۴ هکتار
۲۵۲	تاج محل	اگرا	۱۹۸۳	۳ هکتار
۲۳۲	آرامگاه همایون	دهلی‌نو	۱۹۸۳	۳۰ هکتار
۱۷۱	باغ شالیمار	لاهور	۱۹۸۱	۲۰ هکتار

دسته بندی مکانی

باغ شاهزاده ماهان

باغ چشمه بلقیس چرام

در تمام شهرها و روستاهای ایران بخصوص در مناطقی که دارای قنات هستند باغ ایرانی و یا باغ سرای ایرانی وجود داشته است.

• بعضی از معروف ترین باغ های ایرانی را می توان بصورت زیر فهرست بندی کرد.

استان اصفهان

• چهلستون (م. ج.)
• هشت بهشت
• باغ فین (م. ج.)

استان فارس

• باغ ایرانی پاسارگاد (م. ج.)
• باغ ارم (م. ج.)
• باغ دلگشا
• باغ نارنجستان قوام
• باغ عفیف آباد
• باغ جهان نما
• باغ نظر
• باغ جنت

استان قزوین

• باغ فرهنگی قزوین
• عمارت باغ سپهدار
• باغ تاریخی مصلای قزوین

استان کرمان

• باغ شاهزاده ماهان (م. ج.)
• باغ فتح آباد

استان خراسان جنوبی

• باغ اکبریه (م. ج.)
  • ارک بیرجند
• باغ ملی گناباد
• باغ ملی مشهد
• باغ سرایان

استان خراسان رضوی

• باغ کلات نادری
• باغ قدمگاه نیشاپور

استان کهگیلویه و بویراحمد

• باغ چشمه بلقیس چرام

استان سمنان

• باغ چشمه علی

استان مازندران

• باغ عباس‌آباد (م. ج.)
• باغ‌های اشرف البلاد
• باغ چهلستون بهشهر

استان تهران

• باغ سعد آباد
• باغ نیاوران
• باغ فرمانیه
• باغ فردوس

استان همدان

• پارک سیفیه

استان یزد

• باغ دولت‌آباد (م. ج.)
• باغ پهلوان‌پور (م. ج.)
• باغ گلشن طبس

بیرون از مرزهای فعلی ایران

باغ ایرانی یا پرشن گاردن فقط در داخل مرزهای جغرافیایی ایران محدود نمانده و به حوزه تمدن ایرانی و فارسی وارد شده است یکی از بهترین نمونه های باغ ایرانی در خارج از ایران آرامگاه همایون در دهلی و نسخه کپی شده از آن در تاج محل در اگرای هندوستان است.

جستارهای وابسته

• نقش پارسی بر احجار هند
• نصیرالدین همایون

نگارخانه

Four central water courses define Char Bagh Garden's آرامگاه همایون layout

• 

  باغ عفیف آباد

• 

  باغ عباس‌آباد

• 

  باغ تاج محل

• 

  باغ چهلستون

• 

  باغ فین

• 

  آرامگاه عیسی خان نیازی درمجموعه آرامگاه همایون

• 

  منزل قوام‌السلطنه در شیراز

• 

  باغ ارم

• 

  باغ اکبریه

• 

  باغ الحمرا

• 

  باغ دولت‌آباد

• 

  باغ هشت بهشت

• 

  باغ چشمه بلقیس چرام

پانویس

• Sara Nazem، حیدری، فاطمه، وهما ایرانی بهبهانی. باغ ایرانی. تهران: همشهری، ۱۳۸۷.
• فرنوش تهرانی، «معنای باغ ایرانی»، جدید آنلاین، ۱۲ نوامبر ۲۰۰۹، [۱] (به گزارش مصور این صفحه توجه شود.)
• فرنوش تهرانی، «چهرهٔ باغ ایرانی»، جدید آنلاین، ۱۳ نوامبر ۲۰۰۹، [۲] (به گزارش مصور این صفحه توجه شود.)
• [۳]