دانشسرای عالی

دانشسرای عالی نام یک مؤسسهٔ تربیت معلم بود که به آموزش و تربیت دبیر برای دبیرستان‌های کشور می‌پرداخت. این دانشسرا طی تحول زمان به دانشگاه خوارزمی تبدیل شده‌است.

تاریخچه

دانشسرای عالی در حقیقت همان دارالمعلین مرکزی (تأسیس ۱۲۹۸ هجری خورشیدی) بود که در در مهر ماه ۱۳۰۷ هجری خورشیدی به دارالمعلمین عالی تبدیل شد و سپس در ۱۳۱۲ خورشیدی نام آن به دانشسرای عالی تغییر یافت. دارالمعلمین عالی در سال ۱۳۰۷ ه.خ. برای تربیت معلم مدارس متوسطه در تهران تأسیس شد. در قانون تربیت معلم (۱۳۱۲) به دانشسرای عالی تغییر نام یافت. اساس آن دارالمعلمین مرکزی بود که پس از بسط تحصیلات متوسطه در ایران و احتیاج به معلم برای آنها در سال ۱۳۰۷ با سازمان و برنامهٔ جدید تبدیل به دارالمعلمین عالی گردید. دارالمعلمین عالی دارای دو قسمت علمی (رشته‌های ریاضیات، طبیعیات، فیزیک و شیمی) و ادبی (ادبیات، فلسفه، تاریخ و جغرافی) بود، و معلمان ایرانی و فرانسوی در آن تدریس می‌کردند. از سال ۱۳۱۱ به‌سرعت توسعه یافت.

تغییر به دانشسرای عالی در زمان ریاست دکتر عیسی صدیق بر دارالمعلمین عالی اتفاق افتاد که در فروردین سال ۱۳۱۱ از طرف وزارت معارف به ریاست دارالمعلمین عالی انتخاب شد. چون هدف او تکمیل این مؤسسه آموزش عالی بود در بدو امر درصدد برآمد محل مناسب و ثابتی برای آن تعیین کند، با شرایطی که بتوان آزمایشگاه، کتابخانه و کلاس کافی برای تحقق هدفهای دارالمعلمین عالی در آن به وجود آورد. به همین جهت به پیشنهاد ایشان و تصویب وزارت معارف از تیر ماه ۱۳۱۱ دارالمعلمین عالی به ساختمان نگارستان منتقل شد و در سال ۱۳۱۲ نام دارالمعلمین عالی به دانشسرای عالی تغییر یافت.

در همین دوره همچنین اساتید ایرانی که به تازگی از خارج فارغ‌التحصیل شده بودند به استخدام دانشسرا درآمدند و موضوعات تازه نیز به دروس اضافه شد. پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، دانشسرای عالی جزو آن گردید و استقلال خود را از دست داد؛ و تنها به پذیرش دانشجویانی که داوطلب دبیری بودند پرداخت. پیوستن به دانشگاه تهران موجب شد که دانشسرا از زمین ورزش و آزمایشگاه و کتابخانه مجهز برخوردار شود و همچنین رشته زبانهای خارجی برای تدریس فرانسوی، آلمانی، روسی و انگلیسی دایر شد. در سال تحصیلی ۱۳۱۴–۱۳۱۵ دختران نیز در دانشسرای عالی پذیرفته شدند.

تا سال تحصیلی ۱۳۲۱–۱۳۲۲، دانشسرای عالی با دانشکده‌های علوم و ادبیات توأم بود. در این سال دانشکده علوم از دانشکده ادبیات و دانشسرا جدا شد. دانشجویان رشته‌های علمی در دانشکده علوم به تحصیل پرداختند و دروس علوم تربیتی در دانشکده ادبیات ارائه می‌شد. در سال ۱۳۳۴ دانشسرای عالی از دانشگاه تهران جدا شد و زیر نظر مستقیم وزارت معارف (آموزش و پرورش فعلی) قرار گرفت. در این زمان رشته‌های آن عبارت بودند از فیزیک، شیمی، ریاضی، طبیعی، ادبیات فارسی، زبان خارجی، فلسفه و علوم تربیتی، تاریخ و جغرافیا، تربیت بدنی و خانه‌داری. دوره تحصیل سه سال بود و دانش آموختگان، در رشته تخصصی، لیسانس آموزش دبیری دریافت می‌کردند. کمک هزینه‌ای بالغ بر ۱۵۰ تومان به دانشجویان پرداخت می‌شد و در مقابل تعهدی به مدت پنج سال خدمت دبیری در شهرستانها از آنان اخذ می‌شد.

در دانشسرا، علاوه بر کلاسهای روزانه، کلاسهای شبانه نیز برای تربیت معلمان تشکیل شد. از سال تحصیلی ۱۳۳۹–۱۳۴۰ یک دوره فوق لیسانس شبانه برای تربیت دبیر رشته‌های گوناگون برقرار شد. همچنین از سال ۱۳۴۰–۱۳۴۱ یک دوره فوق لیسانس روزانه نیز دایر شد که دانشجویان آن از میان دانش آموختگان مقطع لیسانس انتخاب می‌شدند و طول دوره یک سال بود.

سرانجام در در ۳۱ مرداد ۱۳۴۲ دانشسرای عالی توسط هیئت وزیران منحل شد و سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی جایگزین آن شد که سالها بعد به دانشگاه تربیت معلم تهران تبدیل شد.

اساتید

در آغاز تأسیس دانشسرای عالی، اکثر اساتید آن خارجی بوده و تنها ۹ تن از اساتید آن ایرانی بودند که همگی در پایه‌گذاری فرهنگ و آموزش و پرورش جدید ایران سهم داشتند. هفت تن از این افراد عبارت بودند از:

• اسدالله بیژن، استاد علوم تربیتی
• عباس اقبال آشتیانی، استاد تاریخ
• احمد بهمنیار، استاد زبان و ادبیات عرب
• عبدالحسین شیبانی، استاد تاریخ
• محمود حسابی، استاد فیزیک
• سید کاظم عصار، استاد حکمت قدیم
• مسعود کیهان، استاد جغرافیا

جستارهای وابسته

• دانشسرای مقدماتی
• دانشسرای مقدماتی پسران
• دانشگاه تربیت معلم تهران
• تربیت معلم
• دانشگاه تهران